از اگزمای تماسی چه می‌دانید؟

 دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده؛ متخصص پوست و مو

خیلی از مردم نسبت به آلرژن‌ها، واکنشی نشان نمی‌دهند ولی تعداد کمی از مردم به مرور زمان نسبت به بعضی مواد (که در تماس قبلی نسبت به آن حساس نبوده اند)، حساس می‌شوند. تماس بیشتر موجب پیدایش ضایعات خارش‌دار می‌‌‌شود.

موادی از قبیل اسیدها، حلال‌ها، قلیاها و صابون‌های قوی و مواد شوینده معمولاً اگزمای تماسی تحریکی ایجاد می‌‌‌کنند.

این مواد شیمیایی آزارنده که می‌‌‌توانند بر روی پوست هر کسی ایجاد واکنش نماینده بنام آزارنده‌ها (Irritants) نامیده می‌‌‌شوند. بعضی مواد شیمیایی هم آزارنده و هم حساسیت زا هستند.

علائم اگزمای تماسی

در اگزمای تماسی، پوست قرمز و متورم شده و تاول می‌‌‌زند. تاول‌‌ها ممکن است بترکند و از خود دلمه و پوسته بجا بگذارند. در مراحل بعدی، پوست ممکن است تیره تر شده و حالت چرم مانند و چروکیده بخود بگیرد.

افتراق اگزمای تماسی از سایر اگزماها گاهی مشکل است.

یافتن عامل اگزمای تماسی

معمولاً متخصص پوست و بیمار درباره موادی که در خانه و محل کار با پوست شخص تماس می‌‌‌یابند بحث می‌‌‌کنند تا عامل حساسیت زا را بیابند.

متخصص پوست ممکن است تستهای حساسیتی آزمایش برچسب (Patch Test) نیز تجویز کند. این آزمایش راهی آسان و بی خطر برای تشخیص حساسیت‌‌های تماسی می‌‌‌باشد.

مقادیر ناچیزی از مواد حساسیت زای احتمالی برای مدت معینی (معمولاً دو روز) با چسپ مخصوص بر روی پوست چسبانده می‌‌‌شوند و در صورت بروز واکنش عامل حساسیت زا مشخص خواهد شد.

مواد حساسیت زای شایع شامل نیکل، لاستیک، سیمان، چرم، بعضی داروهای موضعی، نگاهدارنده‌‌های موجود در کرم‌‌ها و لوازم آرایش، رنگها، مواد معطر، پیچک سمی، بلوط سمی و گیاهانی از این قبیل می‌‌‌باشند.

حساسیت به نیکل

نیکل در تعداد زیادی از مواد فلزی یافت می‌‌‌شود. در بسیاری از موادی که روکش کروم دارند نیکل به مقدار کافی برای ایجاد واکنش وجود دارد.

در ظروف استیل نیز نیکل وجود دارد اما پیوندهای بسیار محکم آن با سایر فلزات، احتمال بروز واکنش اگزمای تماسی به استیل را در افراد حساس به نیکل، بسیار کم می‌‌‌کند.

گوشواره‌‌های حاوی مواد نیکل دار هم می‌‌‌توانند باعث ایجاد حساسیت پوستی گوش شوند که یکی از مشکلات شایع در افرادی است که به نیکل حساسیت دارند.

این حالت می‌‌‌تواند حتی با سوزنی که برای سوراخ کردن گوش استفاده می‌‌‌شود و یا با خود گوشواره‌‌ها شروع شود. در این افراد باید از سوزن‌هایی استفاده شود که حاوی نیکل نباشند و بعد از آن نیز حداقل به مدت 3 هفته بایستی از گوشواره‌‌های بدون نیکل استفاده شود.

گیره‌‌های ساخته شده از نیکل در لباس‌‌ها از قبیل سگکها، زیپ‌‌ها، دکمه‌‌ها و کلیپس‌‌ها می‌‌‌توانند ایجاد حساسیت کنند.

کسانی‌که به نیکل حساسیت دارند باید از گیره‌‌های پلاستیکی استفاده کنند.

تعریق موجب تشدید حساسیت به نیکل در افراد حساس به آن می‌‌‌شود. در فصل تابستان 20-15 دقیقه پس از تماس با مواد حاوی نیکل، احساس خارش و سوزش در پوست ایجاد می‌‌‌شود.

پس از یکی دو روز، ضایعات پوستی هم ممکن است پدیدار شوند. اما اگر تعریق نباشد شاید بتوان چندین ساعت از این وسایل استفاده کرد بدون اینکه مشکلی پدید آید.

حساسیت به لاستیک

مواد لاستیکی اغلب ایجاد اگزمای تماسی می‌‌‌نمایند. مواد شیمیایی موجود در لاستیک عامل ایجاد این واکنش‌‌ها هستند. کسانی که به لاستیک حساسیت دارند باید از مواد دیگری استفاده کنند.

لاستیک همچنین می‌‌‌تواند باعث واکنش‌‌های حساسیتی فوری از قبیل سوزش، خارش و کهیر در محل تماس با لاستیک شود. بعضی مردم پس از تماس با لاستیک دچار خارش و آبریزش از چشم‌‌ها و بندرت تنگی نفس می‌‌‌شوند.

این حالات بخصوص در افرادی که دستکش‌‌های تنگ و چسبان لاستیکی (نظیر دستکش‌‌های پزشکی) می‌‌‌پوشند ایجاد می‌‌‌شود.

پوست دست در محل تماس با دستکش‌‌های لاستیکی ممکن است دچار حساسیت شود. در این گونه مواقع بایستی از دستکش‌‌های ساخته شده از وینیل یا سایر مواد مصنوعی استفاده کرد.

وجود لاستیک در لباس‌‌های زیر بانوان نیز موجب ایجاد حساسیت‌‌های پوستی تماسی در محل تماس لباس می‌‌‌شود. در اینگونه موارد نیز بایستی از البسه فاقد مواد لاستیکی استفاده شود.

بیشتر موارد اگزمای تماسی ناشی از کفش‌‌ها بدلیل مواد تشکیل دهنده لاستیکی که در ساختار کفش بکار رفته پدید می‌‌‌آید.

چسب‌‌های به کار رفته در کفش هم می‌‌‌توانند ایجاد مشکل کنند. حتی در کفش‌‌های چرمی هم ممکن است از چسب استفاده شده باشد. در این موارد بایستی حتماً از کفش غیرلاستیکی استفاده شود.

حساسیت به رنگ مو

بیشتر مردم می‌‌‌توانند بدون هیچ مشکلی، موی خود را رنگ کنند. با اینحال، بعضی‌‌ها نسبت به پارافنیلن دی آمین (PPD) حساسیت دارند.

این ماده در رنگ موهای دائمی که با سایر مواد شیمیایی (نظیر پراکسیدها) مخلوط می‌‌‌شوند، وجود دارد.

کسانی که به PPD حساسیت دارند هرگز نباید از رنگ موی دائمی استفاده کنند. در حدود 1/4 افراد حساس به PPD نسبت به مواد موجود در رنگ نیمه دائمی هم حساسند.

قبل از استفاده از هرگونه رنگ مویی از توصیه‌‌های داخل جعبه آن برای انجام یک تست حساسیت پوستی پیروی کنید.

خپلی از کسانی که PPD حساسند می‌‌‌توانند از رنگ‌‌های موقتی برای رنگ کردن موهایشان استفاده کنند، اما تعداد اندکی از افراد به این مواد نیز حساسیت نشان می‌‌‌دهند.

گرچه رنگ‌‌های PPD بندرت در لباس‌ها استفاده می‌‌‌شوند، ولی از سایر رنگ‌‌هایی که با PPD واکنش متقابل نشان می‌‌‌دهند، به وفور برای رنگ کردن لباس‌‌ها استفاده می‌‌‌شود.

در نتیجه بعضی از افراد حساس به PPD نمی‌توانند لباس‌‌های تیره بپوشند و ناچاراً بایستی از رنگهای روشن لباس استفاده کنند.

حدود 25 درصد افراد حساس به PPD نسبت به بعضی مواد بی حس کننده موضعی نظیر بنزوکائین هم حساس هستند. در این مواقع بایستی از ترکیبات جایگزین استفاده شود.

حساسیت به فرآورده‌‌های آرایشی- بهداشتی

عطرها، لوسیونها و مواد آرایشی می‌‌‌توانند ایجاد واکنش‌‌های حساسیت تماسی بکنند. بعضی از مردم نسبت به مواد شیمیایی معطر که در فرآورده‌‌های آرایشی- بهداشتی استفاده می‌‌‌شوند حساسند.

برخی دیگر نیز به مواد شیمیایی نگهدارنده که بمنظور جلوگیری از فساد این گونه فرآورده‌‌ها بکار می‌‌‌روند حساسند. این افراد باید از فرآورده‌‌های بدون عطر استفاده کنند.

ولی حتی فرآورده‌‌های بدون عطر هم هنوز دارای مواد معطری هستند که بمنظور پوشانیدن بوی ناخوشایند بعضی از مواد شیمیایی به محصول اضافه شده اند.

تعداد بسیار قلیلی فرآورده‌‌های واقعاً بدون مواد نگهدارنده وجود دارند، ولی افراد ممکن است حتی نسبت به یک ماده شیمیایی نگهدارنده حساس بوده و نسبت به سایر مواد مشابه حساس نباشند.

حساسیت به کرومات‌‌ها

کرومات‌‌ها معمولاً مسئول ایجاد واکنش‌‌های حساسیت تماسی ناشی از تماس با سیمان، چرم، کبریت، رنگ‌‌ها و مواد ضد زنگ هستند.

تماس با کروم در مشاغلی که در ارتباط با اتومبیل، جوشکاری، ریخته گری، بتون ریزی، صنایع راه آهن و صنایع ترمیمی ساختمان هستند شایع است.

از کرومات‌‌ها برای رنگ کردن چرم به منظور ساخت کفش و لباس استفاده می‌‌‌شود. درماتیت ناشی از کفش ممکن است متعاقب پوشیدن کفش‌‌هایی که از چرم محتوی کرومات ساخته شده اند، پدیدار شود.

این افراد باید از کفش‌‌هایی استفاده کنند که در رنگ آمیزی چرم آنها بجای کرومات از مواد گیاهی استفاده شده باشد.

بعضی از کبریت‌‌ها، محتوی کرومات هستند. کبریت خاموش، دود ناشی از کبریت روشن شده و سر سوخته کبریت هم محتوی مقادیری از کرومات‌‌ها هستند و می‌‌‌توانند موجب بروز حساسیت شوند.

حساسیت به پیچک سمی و گیاهان هم خانواده با آن

این خانواده گیاهی شامل پیچک سمی و بلوط سمی می‌‌‌باشد. این گیاهان علت بسیاری از موارد اگزمای تماسی هستند.

واکنشی پدید آمده مشابه با سایر انواع این گونه واکنش‌‌هاست. معمولاً خطی از تاول‌‌های کوچک در محل تماس با گیاهان برروی پوست بیمار بوجود می‌‌‌آید.

بیماران حساس به این گیاهان سمی معمولاً نسبت به فرآورده‌‌های روغنی این گیاهان نیز حساسند.

خشکی و التهاب پوست دست که پزشکان به آن ”اگزما“ یا ”درماتیک“ یا ”سودا“ می‏گویند، می‏توان دلایل زیادی داشته باشد ولی بیشتر این علل را می‏توان در یکی از دو گروه زیر طبقه‏بندی نمود

الف- آسیب‏های پوستی ناشی از تماس با مواد خارجی

ب- آسیب‏های پوستی ناشی از حساسیت داخلی

 اگزمای دست بسیار شایع است. این بیماری در اکثر مردم ابتدا به صورت زبری و خشکی دست‏‌ها شروع شده و بعداً تبدیل به ضایعات قرمز رنگ و ملتهب و پوسته پوسته می‏‌شود که با خارش همراه است.

عوامل زیادی می‏توانند به پوست دست آسیب برسانند.

تماس زیاد با آب و هوای خیلی خشک، صابون‏‌ها، مواد پاک‏‌کننده، پودرهای رختشویی، حلال‏‌ها، مواد شیمایی، دستکش‏‌های لاستیکی و حتی مواد بکار رفته در کرم‏‌ها و فرآورده‏‌های بهداشتی می‏‌توانند اکزمای دست ایجاد نمایند.

 وقتی پوست قرمز و خشک شد، حتی مواد بی‏ضرری مانند آب و محصولات بهداشتی نوزادان (کرم و شامپوهای بچه) هم می‏توانند موجب تحریک بیشتر پوست و بدتر شدن ضایعه شوند.

مشاوره با پزشک و پیدا کردن اینکه کدام ماده مورد مصرف در زندگی روزانه شما باعث پیدایش این مشکلات شده است بسیار اهمیت دارد.

اغلب، تغییر دادن مواد مصرفی یا خودداری از تماس با ماده حساس کننده، موجب کمتر شدن مشکل پوست می‏‌شود.

 زمینه پیدایش واکنش‌‏های حساسیت پوستی، معمولاً از پدر و مادر به فرزندان به ارث می‏رسد. افرادی که استعداد ابتلا به این واکنش‌‏ها را دارند، ممکن است سابقه ابتلا به تب یونجه (حساسیت فصلی به گرده گیاهان) و یا آسم را هم داشته باشند.

این افراد حتی ممکن است به بعضی از مواد غذایی هم حساسیت داشته باشند و یا دچار حالتی باشند که اصطلاحاً ”درماتیت آتوپیک“ یا ”اکزمای سرشتی“ نامیده می‏شود.

پوست این افراد پس از تماس با بسیاری از مواد که در حالت عادی برای سایر مردم آزار دهنده نیست، دچار قرمزی، خارش و سایر علایم حساسیت می‏‌شود.

اگزمای سرشتی

اصلاح اگزما را برای توصیف تمام انواع حالت‌‌های قرمزی، تاول زدن، ترشح، پوسته پوسته شدن، تغییر رنگ مایل به قهوه‌ای، ضخیم شدن و خارش پوست بکار می‌‌‌برند.

اگزما انواع مختلفی دارد مانند: اگزمای تماسی آلرژیک، اگزمای شوره ای و اگزمای سکه ای. در این جا تنها به بررسی نوع شایعی از اگزما که بنام درماتیت آتوپیک یا اگزمای سرشتی مشهور است می‌‌‌پردازیم.

لغت «آتوپیک Atopic» گروهی از بیماری‌‌های آلرژیک یا توام با آلرژی را در بر می‌‌‌گیرد که اغلب چند نفر از اعضای یک خانواده را مبتلا می‌‌‌نمایند.

این خانواده‌‌ها ممکن است آلرژی‌‌هایی نظیر تب یونجه (حساسیت فصلی)، حساسیت به گرده گیاهان و آسم داشته باشند. علاوه بر آن، ضایعات پوستی که بنام «درماتیت آتوپیک» خوانده می‌‌‌شوند نیز در آنها وجود دارد.

در حالیکه در خانواده بیشتر مبتلایان به درماتیت آتوپیک افرادی با مشکلات مشابه را می‌‌‌توان یافت، ولی در 20 درصد موارد نیزممکن است تنها فردی باشد که در خانواده به این بیماری مبتلا است.

درماتیت آتوپیک در تمام نقاط دنیا بسیار شایع است. متأسفانه آمار دقیقی از شیوع این بیماری در ایران در دسترس نیست اما این بیماری حدود 10 درصد نوزادان و 3 درصد کل جامعه را در ایالت متحده آمریکا، در بر می‌‌‌گیرد.

اگرچه این بیماری در هر سنی ممکن است پدید آید ولی در نوزادان و بچه‌‌ها بسیارشایع تراست. ضایعه پوستی بسیار خارش دار و گاهی هم بد شکل و ناخوشایند است.

بیماری درماتیت اتوپیک معمولاً در بچگی و گاهی تا قبل ازسن 25 سالگی خودبخود بهبود می‌‌‌یابد. ولی بعضی بیماران در تمام عمر خود از این مشکل رنج می‌‌‌برند.

در اینگونه موارد معمولاً هم بیمار و هم پزشک از تداوم درمان و سماجت بیماری خسته و عاجز می‌‌‌شوند.