دکتر احمدرضا درستی : متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : سلول‌های بدن هر فرد در طی زمان به آرامی پیر می‌شوند و در بخش‌های مختلف بدن، به تدریج سلول‌های جدید جایگزین سلول‌های پیر و بیمار و مرده می‌شوند، البته سلول‌های سیستم مغز و اعصاب از این قانون مستثنی هستند و هرگز تعویض نمی‌شوند و از بین رفتن آنها متاسفانه جایگزینی ندارد؛ لذا این سلول‌ها اصلا جایگزین نمی‌شوند.
سلول‌های برخی اندام‌ها به آهستگی فرسوده و تعویض می‌شوند، در حالی که در بعضی ارگان‌های بدن، سلول‌ها سریعا در حال پیر شدن و تعویض هستند. به عنوان مثال سلول‌های روده نیمه عمر چند روزه‌ای دارند و به سرعت در حال تعویض هستند. سلول‌های رویه پوست بدن نیز سلول‌های مرده و شاخی شده‌ای هستند که به مرور توسط سلول‌های جدیدی از بخش پایین‌تر پوست (که به آن جلد می‌گویند)، جایگزین می‌شوند تا همواره پوستی جوان و شاداب و سالم در بدن وجود داشته باشد. اکسید شدن غیر آنزیمی اسیدهای چرب موجود در غشای سلول‌ها از عوامل مهم پیر شدن و حتی سرطانی شدن و همچنین مرگ سریع‌تر آنها است.
در واقع سیستم اکسیدانی در بدن مشغول متابولیزه کردن درشت‌مغذی‌ها است و این امر برای تامین انرژی سلول‌ها و حفظ حیات آنها ضروری است؛ در حالی که در همین حین، مقداری اکسیداسیون غیر مناسب نیز اتفاق می‌افتد. وجود ملکول‌های آنتی‌اکسیدان که بتوانند با عوامل اکسیدانی ناخواسته مقابله کنند، نقش بسیار مهمی در پیشگیری از پیری تمام سلول‌های بدن به عهده دارد.
رادیکال‌های آزاد
رادیکال‌های آزاد اکسیژن از جمله اکسیدان‌های مهم درگیر در بدن می‌باشند که در صورت افزایش در بدن، موجب بیماری‌های گوناگون می‌شوند. استرس و دغدغه‌ای که در زندگی مدرن امروزی برای نوع بشر پدید آمده است، مزید بر علت شده و تولید و گسترش اکسیدان‌ها را در بدن افزایش داده است. برخی دیگر از عوامل موثر بر افزایش غیرعادی رادیکال‌های آزاد در بدن عبارتند از: -آلودگی هوا و تخلیه لایه ازن که سبب افزایش تولید رادیکال‌های آزاد می‌شود و لذا انسان‌ها بیشتر در معرض رادیکال‌های آزاد قرار می‌گیرند؛ اسیدهای چرب ترانس موجود در غذاهای سرخ شده و غذاهای آماده.
بیشتربخوانید:
آنتی‌اکسیدان‌ها
آنتی‌اکسیدان‌ها دسته‌ای از ترکیبات بدن هستند که با برداشت اکسیدان‌ها و رادیکال‌های آزاد، سلول‌ها را از صدمه آنها حفظ می‌کنند. این ترکیبات به دو دسته آنزیمی و غیر آنزیمی تقسیم می‌شوند.
دسته غیر آنزیمی شامل ویتامین‌های A ، E ، C وبتاکاروتن و نیز کلیه ترکیباتی هستند که در پیشگیری از تولید این رادیکال‌ها دخیلند (مثل پروتئین‌های شلات‌کننده آهن). دسته دوم آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی هستند که عمدتا شامل سه آنزیم سوپر اکسیددیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز می‌باشند که با همکاری این سه آنزیم، رادیکال‌های آزاد خنثی می‌شوند. عملکرد اختصاصی آنتی‌اکسیدان‌ها عبارتند از: -بهبود گردش خون در عروق مویرگی توسط ویتامین E، - پیشگیری از لخته شدن خون توسط ویتامین C، -پاک کردن رادیکال‌های آزاد از جدار شرائین توسط ویتامین A و - تحریک سیستم ایمنی، تنظیم تکثیر سلولی، تنظیم متابولیسم هورمونی، اثرات ضد باکتریایی و ضد ویروسی به واسطه فیتو کمیکال‌ها.
حتما افرادی را مشاهده کرده‌اید که چندان مسن نیستند، ولی چروک‌های پوستی و پیری زودرس پوست در آنها به خوبی مشاهده می‌شود.
پیر شدن سریع پوست علاوه بر عدم تعادل بین سیستم اکسیدانی و آنتی‌اکسیدانی در بدن، ضمنا به ناتوانی بدن در ساخت کافی سلول‌های سالم و جوان در بخش جلدی و سپس انتقال سلول‌های شاخی جدید به سطح پوست ارتباط دارد؛ که هر دوی این موارد (اکسیداسیون بالا و تولید ناکافی سلول‌های پوستی)، با تغذیه نامناسب و ناکافی بسیار مرتبط هستند.
بیشتربخوانید:
عدم تعادل بین سیستم اکسیدانی و آنتی‌اکسیدانی نقش بارزی را نه تنها در پیر شدن بافت‌های بدن، بلکه در ایجاد تعداد دیگری از بیماری‌ها از قبیل صدمات قلبی عروقی، بیماری‌های ناشی از ضایع شدن سلول‌های عصبی، سرطان، سخت شدن رگ‌ها یا آترواسکلروز، پرفشاری خون، دیابت و پیری زودرس ایفا می‌کند. به عنوان مثال در بیماری‌های ریوی و همچنین انواع بیماری‌های قلبی عروقی و از جمله در سکته حاد قلبی، افزایش بالای رادیکال‌های آزد نقش دارد. ظرفیت آنتی‌اکسیدانی در بیماری‌های چشم افراد دیابتی کاهش می‌یابد و لذا این کاهش نقش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان، به ایجاد کاتاراکت دیابتی منجر می‌شود.
از دیگر آثار منفی رادیکال‌های آزاد در بدن می‌توان این موارد را ذکر نمود: آسیب DNA، آسیب دیواره سلولی، آسیب متابولیسم سلولی، فعال شدن کارسینوژن‌های متابولیک، بیماری‌های کاردیو وازکولار، التهاب، بیماری‌های دژنراتیو عصبی (پارکینسون و آلزایمر).
بیشتربخوانید:
افزایش نیاز به آنتی‌اکسیدان‌ها
شرایط افزایش نیاز به آنتی‌اکسیدان‌ها عبارتند از: - بیماری‌های خاص، - دوران یائسگی و سالمندی، - مواجهه مکرر یا طولانی‌مدت با آلودگی هوا، - مصرف روغن‌های حاوی ترانس بالا یا مصرف مکرر غذاهای سرخ کرده و یا آماده و همچنین مارگارین، - سوء‌تغذیه در اثر مصرف ناکافی مواد غذایی ضروری.
بیشتربخوانید:
منابع غذایی آنتی‌اکسیدان‌ها
بهترین مواد آنتی‌اکسیدان طبیعی در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. مصرف کافی، متعادل و متنوع تمام گروه‌های غذایی 5 گانه (شامل نان و غلات، سبزیجات، میوه‌ها، گوشت و حبوبات و مغزها و لبنیات) و به ویژه سبزیجات و میوه‌ها، در پیشگیری از پیری زودرس پوست و اندام‌های دیگر بدن، نقش به سزایی دارد. در مورد میوه‌ها لازم است ذکر شود که مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در میوه‌ها ویتامینC و بتا کاروتن هستند. هرچه رنگ میوه غلیظ‌تر باشد حاوی آنتی‌اکسیدان بیشتری است؛ مثلا آلوچه، تمشک، گیلاس، سیب قرمز و انگور قرمز، سرآمد میوه‌ها در این زمینه هستند. در مورد سبزیجات نیز لازم است یادآوری شود که رنگ‌های سبز تیره، زرد، نارنجی، قرمز و آبی حاوی آنتی‌اکسیدان بیشتری هستند؛ مثلا هویج قرمز در این مورد شاخص است. سیب‌زمینی و سبزیجات نشاسته‌ای از نظر وفور آنتی‌اکسیدان، جزو گروه سبزیجات محسوب نمی‌شوند و لذا از نظر سهم در محاسبه مصرف روزانه به حساب نمی‌آیند. ضمنا میوه‌ها و سبزی‌های تازه، یخ زده، سرد، کمپوت شده، عصاره و آب‌میوه یا سبزی 100 درصد و حتی نوع خشک شده آنها نیز جزو سهم مصرفی روزانه محسوب می‌شوند. لازم به ذکر است که مکمل‌های غذایی مانند مولتی‌ویتامین مینرال در محاسبه سهم روزانه مصرفی میوه و سبزی، به حساب نمی‌آیند و در واقع مکمل‌ها فواید تغذیه‌ای میوه و سبزی را ندارند.
بیشتربخوانید: