دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛ استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین : کشاورزان در هنگام کشت کاسنی، ریشه آن را در شرایطی قرار می‌دهند تا در پاییز و زمستان دو نوع برگ تولید کند که به صورت سبز به کار می‌رود. برگ گیاه جوان، به عنوان گیاه ادویه‌ای، مانند اسفناج پخته و برگ گیاه قدیمی‌تر، بعد از پوست کندن مانند کرفس مصرف می‌شود. ریشه کاسنی پس از پختن با کره به کار می‌رود.
ریشه این گیاه همچنین بو داده شده و به قهوه یا چای طعم تلخ و جاافتاده‌ای می‌دهد و یا به جای قهوه استفاده می‌شود. کاسنی جزء گیاهان مورد تایید سازمان دارو و غذای آمریکا است.
بیشتربخوانید:
گیاه‌شناسی:
کاسنی گیاهی است علفی که ارتفاع آن تا 5/1 متر می‌رسد. ساقه‌ی کاسنی استوانه‌ای و باریک است و انشعابات آن در پایین بیشتر از بالاست. برگ‌های پائین و بالای ساقه با هم تفاوت دارند. برگ‌های قاعده‌ی گیاه دراز، دارای بریدگی‌های عمیق، منتهی به قطعات مثلث‌مانند و لبه‌ی آنها نیز دندانه‌دار است؛ اما هر چقدر به بالای ساقه نزدیک می‌شوند، برگ‌ها کوچک‌تر، لبه‌ی آنها تقریباً ساده و به شکل ساقه‌ی آغوش می‌باشند.
برگ‌ها به صورت متناوب هستند و تارهای زیادی در اطراف گلبرگ اصلی دارند. گل‌های کاسنی به رنگ آبی زیبا و به تعداد زیاد در طول گیاه می‌روید؛ به همین دلیل وقتی گل‌ها باز هستند (گل‌ها در آفتاب باز و در شب و هوای بارانی بسته می‌شوند) زیبایی خاصی به گیاه می‌بخشند.
گل‌ها به صورت کاپیتول بوده و دارای حدود 20 گل زبانه‌ای دندانه‌دار می‌باشند. ریشه‌ی کاسنی قطور و محکم است که قطر آن به 1 سانتی‌متر و طولش تا 1 متر می‌رسد. رنگ بیرونی ریشه قهوه‌ای، ولی داخل آن سفید است و شیرابه‌ای سفیدرنگ دارد.
کاسنی بسته به شرایط جغرافیایی و آب و هوایی محل رویش می‌تواند یکساله، دوساله و یا چند ساله باشد. قسمت مورد استفاده‌ی کاسنی ریشه و تمام قسمت هوایی آن است که اثرات درمانی زیادی دارد. کاسنی در بسیاری از نقاط جهان، از جمله در مناطق زیادی از ایران، به طور خودرو می‌روید.
ترکیبات مهم:
گل‌های کاسنی حاوی ماده‌ای به نام شیکورین می‌باشند که مشتقی از کومارین به نام 6 و 7 گلوکو هیدروکسی کومارین است. ریشه حاوی تا 8 درصد اینولین (پلی‌ساکارید)، لاکتوسین، لاکتوکوپیکرین، اسید شیکوریک، فلاونوئیدها، تانن‌ها، گلوکزیدها، کربوهیدرات‌ها، تری‌ترپن‌ها، استرول‌های اشباع‌نشده، سس‌کویی‌ترپن لاکتون‌ها و اسید تارتاریک می‌باشد. ریشه‌ی کاسنی در صورتی که حرارت داده و یا به اصطلاح بو داده شود، بویی مشابه قهوه دارد؛ زیرا اینولین در اثر حرارت به اکسی‌متیل فوفورول تبدیل می‌شود که بوی آن کاملاً شبیه قهوه است.
بیشتر بخوانید:
داروشناختی و اثرات مهم:
مواد محلول در آب کاسنی دارای خواص تسکین‌دهنده سیستم عصبی مرکزی و اثرات آنتاگوتیست قهوه و چای را دارد. به احتمال زیاد لاکتوسین و مشتقات وابسته‌ی آن موجب اثرات مسکن کاسنی می‌باشند. الیگوساکاریدهای متعدد موجود در کاسنی به عنوان«پروبیوتیک»های داخلی عمل می‌کنند که باعث تخمیرهای متعدد در سیستم روده می‌شوند. این گونه فعالیت‌‌های میکروبی در روده اهمیت بسیار زیادی برای سلامت سیستم روده‌ای – معده‌ای دارند.
در بعضی نقاط دنیا ریشه و برگ کاسنی مانند سبزیجات مصرف می‌شود. ریشه‌های کاسنی پس از بو دادن، مانند قهوه برای نوشیدن استفاده می‌شود. کاسنی همچنین مسکن و مقوی قلب است. اینولین و ترکیبات وابسته‌ی موجود در ریشه‌ی کاسنی می‌توانند از یبوست جلوگیری کنند. از دیگر اثرات مهم کاسنی می‌توان ضد اسهال، ضد سرطان و اشتهاآور بودن آن را نام برد.
طریقه و میزان مصرف:
روزانه 3 تا 5 گرم پودر ریشه در 150 تا 250 میلی‌لیتر آب میل شود. همچنین می‌توان معادل 10 گرم (دو قاشق غذاخوری) از برگ و ساقه و گل کاسنی را خرد یا له کرد و با یک لیوان آب به مدت 5 تا 10 دقیقه جوشاند و پس از صاف کردن مصرف نمود. این جوشانده را می‌توان با کمی شکر، نبات یا عسل شیرین کرد و روزی یک تا دو نوبت از آن خورد.
بیشتر بخوانید:
عوارض جانبی:
تماس با گیاه کاسنی ممکن است باعث درماتیت شود.
احتیاط:
افرادی که سنگ کلیه دارند باید با مشورت پزشک از کاسنی استفاده کنند.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضد باکتری، صفراآور، ضد التهاب، ضد موتاژن، ضد نفخ، مقوی قلب، ملین، مسهل، ادرارآور، هضم‌کننده، شیرافزا، محافظ کبد، کاهش‌دهنده‌ی کلسترول، مسکن، تقویت‌کننده‌ی معده، تقویت‌کننده‌ی اعصاب و کاهش‌دهنده‌ی قند خون.
نکات قابل توجه:
بهترین ریشه‌ی کاسنی برای مصرف، ریشه‌ی گیاه یکساله است، زیرا ریشه در سال‌های بعد ضخیم و چوبی می‌شود.
کاسنی گونه‌های مختلفی دارد که از همه‌ی آنها استفاده می‌کنند. این گونه‌ها ممکن است از نظر رنگ گل و یا شکل برگ‌ها با هم متفاوت باشند.
برگ‌های کاسنی را باید در تابستان چید تا هم رشد کافی کرده باشند و هم به گیاه آسیب نرسد. همچنین، نباید همه‌ی برگ‌ها را چید.
کاسنی را می‌توان با دانه‌ی آن کاشت. زمینی که کاسنی در آن کشت می‌شود باید دارای رطوبت کافی باشد، و بهتر است کشت آن در اردیبهشت‌ماه صورت گیرد.
کاسنی از قدیم در بسیاری از نقاط دنیا به عنوان گیاهی مفید برای کبد مشهور بوده است. همچنین، از این گیاه برای درمان قولنج‌های کبدی، یرقان، نارسایی‌های کبد و به عنوان صفراآور استفاده می‌کردند و در حال حاضر نیز برای رفع مشکلات کبد مصرف زیادی در جهان دارد.
بسیاری از اثرات کاسنی، به‌خصوص در مشکلات کبدی، مربوط به ترکیبات سنگینی است که این ترکیبات در عرق کاسنی وجود ندارد و در عصاره و یا فرآورده‌هایی مانند جوشانده‌ی آن وجود دارد؛ لذا عرق کاسنی موجود در بازار اکثر خواص ذ کرشده در این کتاب را ندارد و باید از فرآورده‌های صنعتی و یا جوشانده‌ی آن استفاده کرد.