با گذشت دو روز از تصویب قطعنامه ضدایرانی شورای حکام که به درخواست تروئیکای اروپا و آمریکا ارائه شد، روسیه موضع خود را در قبال مساله هستهای ایران اعلام کرد؛ میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین گفت که انتظار می‌‌رود دور جدید مذاکرات ایران و آژانس اتمی تا پایان ماه جاری میلادی برگزار شود.
به گزارش «ایسنا»، اولیانوف که با شبکه روسیه24 گفت‌وگو می‌کرد ادامه داد: «باید تا پیش از پایان ماه نوامبر دور جدیدی از رایزنی‌‌ها میان کارشناسان آژانس اتمی و طرف ایرانی انجام شود. قرار بر این بود این نشست در تهران برگزار شود که امیدوارم این برنامه‌ها به قوت خود باقی بماند.»این در حالی است که در یکی از بندهای مهم قطعنامه شورای حکام با اشاره به آخرین گزارش مدیرکل آژانس و مذاکراتی که بین ایران و آژانس در سپتامبر 2022 و 7 نوامبر 2022 انجام شده و با تاکید بر انتظار و مطالبه مدیرکل درباره برگزاری یک نشست فنی در تهران قبل از پایان نوامبر 2022 آمده است که ایران باید همکاری‌‌‌‌های موثر خود را که شامل توضیحات معتبر فنی در ارتباط با موضوعاتی شامل دسترسی به محل‌‌‌‌ها، مواد هستهای و برداشتن نمونه‌های مورد نیاز در سه سایت گفته شده است، انجام دهد.
روسیه به دنبال چیست؟
اکنون موضع مسکو را از چند جهت می‌توان ارزیابی کرد؛ نخست اینکه روسیه نمی‌خواهد بحران بین ایران با غرب و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فراتر از این برود. زیرا در صورت گسترده‌‌تر شدن تنش و احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه، دیگر روسیه نمی‌تواند از ابزارهای خود استفاده کند. درواقع مکانیزم ماشه طوری طراحی شده است که هیچ‌گونه حق وتویی برای هیچ یک از اعضا وجود نداشته باشد.هدف کشورهای اروپایی و آمریکا از اعمال این بند در واقع خلع سلاح چین و روسیه در چنین شرایطی بود. به این معنا که در صورتی که ایران به تعهدات خود پایبند نباشد، پکن و مسکو نتوانند با حمایت از تهران، مانع از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران شوند. در نتیجه در صورتی که فرآیند مکانیزم ماشه فعال شود، چین و روسیه امکان وتوی آن را نخواهند داشت.
مکانیزم ماشه یا همان اسنپ‌‌بک فرآیندی است که کشورهای عضو برجام در سال 2015 با یکدیگر بر سر گنجاندن آن در متن توافق با یکدیگر به توافق رسیدند. بر اساس مکانیزم ماشه در صورتی که یکی از اعضا نسبت به عدم پایبندی یکی دیگر از اعضا در توافق شکایت داشته باشد می‌تواند با طرح شکایتی فرآیند بررسی این نقض احتمالی را در کمیسیون مشترک برجام به رای و بررسی بگذارد.با این مکانیزم تمامی قطعنامه‌های تحریم شورای امنیت علیه ایران که از سال 2006 وضع شده و با برجام و قطعنامه 2231 معلق شده بودند، بازمی‌گردند.
نیاز روسیه به میز مذاکراتی ایران
اکنون نگرانی روسیه از فعال شدن مکانیزم ماشه قابل درک است و آنها نمی‌خواهند پرونده ایران وارد روندی شود که بازیگری را از آنها سلب کند.زیرا روسیه‌‌ای که درگیر جنگ با اوکراین است و به دنبال این جنگ خود را در مقابل کشورهای غربی قرار داده است فعلا میز مذاکراتی ایران را فرصتی برای خود می‌‌بیند تا بتواند در کنار دیگر قدرت‌های جهانی بنشیند و درباره مسائل خود نیز رایزنی‌‌هایی داشته باشد.از سوی دیگر اگر تنش بین ایران با آژانس و غرب در همین سطح باقی بماند، مسکو می‌تواند از موضوع ایران به عنوان یک کارت مذاکراتی در مذاکرات با آمریکا در ارتباط با جنگ اوکراین استفاده کند.
ولی اگر پرونده ایران از این مرحله عبور کند روسیه این کارت را از دست می‌دهد.هرچند این عملکرد روسیه مسبوق به سابقه است و یک بار نیز در اسفند ماه سال گذشته و ابتدای جنگ اوکراین، مسکو به کارت ایران متوسل شده بود.گاردین در آن زمان در گزارشی نوشته بود: «روسیه متهم شده است که می‌خواهد توافق هستهای ایران را به عنوان بخشی از نبرد گسترده‌‌تر خود با غرب بر سر اوکراین نگه‌دارد، پس از اینکه در آخرین گام‌‌های رسیدن به توافق، طرح‌هایی را برای لغو بخشی از تحریم‌های اقتصادی آمریکا مطرح کرد.» در آن مقطع، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه معافیت تجارت بین ایران و روسیه از تحریم‌ها را خواستار شده بود؛ مساله‌ای‌که به نوعی در مسیر مذاکرات سنگ‌‌اندازی کرد.
تنش حداقلی ایران و غرب، مطلوب روسیه
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران درباره موضع‌‌گیری اخیر روسیه به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «برای واکاوی موضع روس‌‌ها باید این مساله را مدنظر داشت که مسکو همواره دنبال این بوده که رابطه ایران با غرب در یک حدی کنترل شده باشد؛ یعنی نه خیلی گرم و نزدیک باشد و نه به مرحله تنش و تشنج برسد.» وی افزود: «چون در هر دو حالت روس‌‌ها تصور می‌کنند که شرایط به سودشان نیست.»
به گفته احمدی، اگر رابطه ایران و غرب وارد تنش بیشتر شود ممکن است برخوردها یا روندهایی پیش بیاید که روسیه تکلیف خود را نداند و در یک وضعیت بلاتکلیفی قرار بگیرد.وی تاکید کرد: «در وضعیت تشدید تنش بین ایران و غرب اگر مسکو از ایران حمایت کند روابطش با غرب به‌شدت تخریب می‌شود و اگر از ایران حمایت نکند نیز یک رفیق نیمه راه خواهد بود و مجددا یک سابقه بد از خود در رابطه ایران و روسیه برجای خواهد گذاشت.»دیپلمات پیشین ادامه داد: «بنابراین حالت تنش حداقلی که مانع از بهبود رابطه ایران با غرب شود و تنش هم تشدید نشود که در نهایت منجر به برخورد شود، مدنظر روسیه است.»
احمدی در پاسخ به اینکه چرا روسیه نمی‌خواهد کار ایران به مکانیزم ماشه برسد، توضیح داد: «اگر کار به مکانیزم ماشه برسد یعنی تنش بین ایران و غرب خیلی افزایش یافته و فعال شدن بند ماشه و بازگشت تحریم‌ها به مفهوم تضعیف موقعیت ایران خواهد بود.»این کارشناس گفت این در حالی است که مسکو ایران ضعیف شده را نمی‌خواهد؛ همچنان‌که یک ایران قوی نیز مدنظر روسیه نیست. از همین رو در مقاطع و شرایط مختلف در قبال ایران مشاهده کرده‌‌ایم که مسکو بینابینی بازی کرده تا موقعیت ایران را در حد وسط و میانه نگه دارد. در نهایت احمدی گفت که اگر سیر تحولات، کار را به مکانیزم ماشه بکشاند، در آن مسیر دیگر روسیه نقشی نخواهد داشت و نمی‌تواند از کارت ایران استفاده کند؛ لذا این مسیر مطلوب روسیه نیست.
