راههای تشخیص ودرمالن انحراف چشم در کودکان
وقتی فردی به دنیا می آید، می گویند که چشم به جهان گشود، این جمله به معنی به دنیا آمدن است ولی شاید بتوان از زاویه دیگری نیز به آن نگریست، یعنی ما وقتی به دنیا می آییم، با چشم هایمان پیرامونمان را می بینیم و آن را درک می کنیم. دیدن، نعمتی است که هیچ کسی حاضر نیست حتی برای چند ثانیه از آن محروم شود.
به دلیل اهمیتی که چشم ها دارند باید از لحظه تولد مورد معاینه و بررسی قرار بگیرند. انحراف چشم، یکی از مشکلاتی است که برخی از کودکان به آن مبتلا می شوند و این مسئله می تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. یک متخصص چشم و فوق تخصص پیوند قرنیه، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در رابطه با این بیماری می گوید.
ماهیچه های شگفت انگیز ما
چشم انسان از دو کره تشکیل شده که در کاسه سر (جمجمه) قرار گرفته است. چشم ها به کمک یکسری ماهیچه، به حرکت در می آیند. این ماهیچه ها باعث می شوند چشم قابلیت چرخش به جهان گوناگون را داشته باشد. این ماهیچه قابلیت های بسیار زیادی دارند. برای مثال، وقتی یک جسم در زاویه دید فرد قرار می گیرد، این ماهیچه ها منظم و به شکلی خاص، به حرکت در می آیند که تصویر دقیقی به کمک قسمت های دیگر بینایی برای فرد ایجاد می کنند.
ماهیچه های چشم به قدری دقیق هستند که حتی در حین حرکت هم اختلالی در کارشان به وجود نمی آید. چنانچه نظم و هماهنگی در ماهیچه ها به هم بخورد و چشم ها در یک جهت خاص کار نکنند، این مسئله باعث ایجاد مشکلاتی برای فرد می شود که به آن انحراف چشم یا استرابیسم (Strabismus) می گویند.
کمک گرفتن از عینک
چشم انسان برای دیدن باید هم تطابق و هم تقارب (همگرایی) انجام بدهد، در شرایطی که این تقارب دچار مشکل شود، چشم فرد به خوبی کار نمی کند. انحراف چشم بیشتر در کودکانی شایع است که چشم آن ها دارای نمره عینک است ولی عنیک نیم زنند. این دسته از کودکان معمولا در سن دو تا سه سالگی، به عینک نمره مثبت یا دوربین نیاز دارند و برای اصلاح انحراف چشم باید حتما عینک بزنند. به همین دلیل والدین باید حتما کودکان خود را در چنین شرایطی که چشم آنها دارای انحراف چشم باید حتما عینک بزنند. به همین دلیل والدین باید حتما کودکان خود را در چنین شرایطی که چشم آن ها دارای انحراف است، برای معاینه، نزد پزشک متخصص چشم ببرند.
انحراف کاذب در چشم
گاهی انحراف چشم در کودکان می تواند دلایل دیگری هم داشته باشد. برای مثال در شرایطی که پل بینی (برآمدگی استخوانی قسمت وسط بینی) کودک پهن باشد، چشم به گونه ای زیر پوست بینی قرار می گیرد. این مسئله شاید در نگاه اول انحراف چشم به نظر برسد ولی درواقع، انحراف چشم کاذب محسوب می شود. به عبارت روشن تر، چشم کودک مشکلی ندارد و تنها ظاهر آن شبیه انحراف چشم است. البته تشخیص این مسئله بر عهده پزشک متخصص چشم خواهدبود. ابتلا به این نوع انحراف چشم کاذب، برای کودک مشکلی به وجود نیم آورد و به مرور زمان و با افزایش سن کودک این مسئله برطرف می شود.
انحراف چشم در هر سنی که باشد باید سریعا درمان شود
ضربه و سکته دردسرساز
انحراف چشم، علاوه بر اینکه در کودکان به وجود می آید، می تواند در افراد بزرگ سال نیز ایجاد شود، البته دلایل به وجود آورنده این نوع از انحراف های چشم با دلایل به وجود آورنده انحراف چشم کودکان، متفاوت است. چنانچه بنابر هر دلیل به چشم ضربه وارد شود، این احتمال وجود دارد که ماهیچه های چشم تخریب شوند. تخریب ماهیچه های چشم، با فلج یا انحراف چشم همراه است. ضربه هایی که به مغز نیز وارد می شوند، می توانند باعث آسیب به عصب ماهیچه های بینایی شوند. این ضربه ها می توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به سر وارد شوند.
علاوه بر این سکته های مغزی نیز می توانند دلیل دیگری برای ابتلا به انحراف چشم باشند. گاهی اوقات علت اختلال در عملکرد ماهیچه های چشم، ابتلا به یک سرماخوردگی ویروسی است که با فلج موقت ماهیچه های چشم و انحراف در آن همراه است. یکی دیگر از دلایلی که می تواند، با آسیب به ماهیچه های چشم همراه باشد، ابتلا به بیماری هایی چون ام. اس (MS) است.
ضرورت استفاده از یخ
هنگام ضربه به چشم، باید به صورت غیرمستقیم یخ روی محل آسیب دیده گذاشت (مثلا گذاشتن حوله ای که در ظرف یخ قرار گرفته) تا از ایجاد تورم جلوگیری کند، چنانچه پس از ضربه، مشکلاتی چون کبودی و اشکال در بینایی به وجود بیاید، باید حتما به پزشک متخصص چشم مراجعه کرد.
پای استرس در میان است؟
شاید خیلی از افراد تصور کنند که استرس می تواند تاثیری بر ماهیچه های چشم داشته باشد و باعث انحراف چشم شود، در حالی که به طور معمول این مسئله باعث انحراف چشم نمی شود. تاثیر استرس معمولا روی ماهیچه های چشم، در حد پرش (ضربان دار شدن) و لرزش پلک است. معمولا مشکلات ناشی از استرس، باید توسط متخصص اعصاب و روان، مورد بررسی و درمان قرار بگیرد. این مشکلات به طور معمول با قرص های آرام بخش، زیر نظر متخصص قابل درمان هستند.
درمان در کودکان
انحراف چشم در هر سنی که باشد باید سریعا درمان شود و در صورت عدم درمان به موقع، باید انتظار کم بینایی را در کودک داشت که این آسیب معمولا جبران ناپذیر است. انحراف چشم همچنین می تواند باعث از بین رفتن زیبایی کودک شود و از نظر اجتماعی برای او مشکلاتی را به ویژه در مدرسه به وجود بیاورد. انحراف چشم باعث اختلال در عملکرد چشم شده و تنبلی را به همراه دارد. برای درمان این مشکل، باید چشم سالم کودک را در ساعاتی از روز بست تا چشم مشکل دار، دچار تنبلی دائمی نشود.
چه موقع باید جراحی کرد؟
چنانچه انحراف چشم به دلایل دیگری به غیر از نیاز به عینک و در سن بالا ایجاد شود، در چنین شرایطی علت به وجود آورنده این مسئله مورد بررسی قرار می گیرد. اگر علت آسیب به ماهیچه چشم، فلج باشد، شش ماه باید صبر کرد تا مشکل برطرف شود. در صورتی که بعد از گذشت شش ماه، چشم به حالت عادی بازنگشت، جراحی برای فرد درنظر گرفته می شود. جراحی ماهیچه های چشم، یک جراحی پیچیده و سنگین محسوب می شود و جراح باید به قدت مشکل ماهیچه های آسیب دیده را برطرف کند.
پس از جراحی ممکن است انحراف چشم به طور کامل اصلاح نشود. برای مثال، فردی که چشم او دارای 20 درجه انحراف باشد، ممکن است پس از عمل جراحی پنج درجه از این انحراف باقی بماند. گاهی هم عمل کاملا موفقیت آمیز است ولی به طور کلی هرچه انحراف چشم کمتر باشد، نتیجه عمل نیز بهتر خواهدبود.
اورژانس چشم
چشم ها یکی از از حساس ترین قسمت های بدن محسوب می شوند که باید در همه حال مراقب آن ها بود، گاهی در اثر بروز یک اتفاق یا حادثه، سلامت چشم ها به خطر می افتد. رفتن جسم تیز داخل چشم و ریختن ماده شیمیایی در چشم، اتفاقاتی هستند که ممکن است برای هر فردی به وقوع بپیوندند. در چنین شرایطی باید ضمن حفظ خونسردی کارهایی را تا رسیدن اورژانس انجام داد.
یک متخصص طب اورژانس، استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران شما را با مهم ترین کارهایی که هنگام وقوع این اتفاقات باید انجام داد، آشنا می کند. ورود اجسام ریز به داخل چشم، بیشترین موردی است که برای افراد اتفاق می افتد. برای حل مشکلات ناشی از این مسئله باید جسم را از چشم خارج کرد و آن را شست.
برای این منظور می توان از مایع استریل چشم که در داروخانه ها موجود است، کمک گرفت و در صورت عدم دسترسی به این مایع، شست و شو با آب تمیز، اشکالی ندارد. شست و شو در مواردی که ماده شیمیایی نیز وارد چشم شده باشد، کاربرد دارد و باعث کاهش غلظت ماده شیمیایی می شود.
برای شست و شو، فرد باید بنشیند یا دراز بکشد به گونه ای که سر، کمی خم شود و چشم سالم بالاتر از چشم آسیب دیده قرار بگیرد. آب یا مایع استریل، باید از گوشه داخلی چشم وارد و از گوشه خارجی آن، بیرون ریخته شود. اگر ماده اسیدی یا قلیایی وارد چشم شده باشد، این کار باید بااحتیاط انجام شود تا به قسمت های دیگر صورت آسیب وارد نشود.
اگر کره چشم بنا بر هر دلیل (معمولا ضربه یا ورود جسم خارجی) آسیب جدی دیده و حالت نرم پیدا کرده باشد یا از آن مایعی خارج شود، در چنین شرایطی نباید اقدام به شست و شوی چشم کرد، چون انجام این کار می تواند باعث آلودگی چشم شود و خطر عفونت را بالا ببرد. تحت هر شرایطی چه شست و شو انجام شود و چه امکان شست و شو نباشد، برای کاهش آسیب، درد و ناراحتی، باید چشم آسیب دیده و چشم سالم را بست. برای بستن چشم آسیب دیده، می توان از لیوان یک بار مصرف استفاده کرد و پایین آن را با چسب به پوست وصل کرد.
روی چشم شالم نیز باید گاز استریل یا پارچه تمیز گذاشت. بعد از انجام این کار، فرد را باید به مراکز درمانی منتقل کرد. در صورتی که در چشم، جسم تیز و برنده وجود داشته باشد، نباید اقدام به خارج کردن آن کرد و بستن چشم ها نیز در این حالت ضروری است.
انحراف چشم، علاوه بر اینکه در کودکان به وجود می آید، می تواند در افراد بزرگ سال نیز ایجاد شود
حتما از پزشک کمک بگیرید
اختلال در بینایی می تواند برای فرد مشکلات زیادی را ایجاد کند به همین دلیل باید توجه کافی به چشم ها داشت.
• والدین باید فرزندان خود را از زمان نوزادی برای معاینه چشم، نزد چشم پزشک ببرند.
• اگر ظاهر چشم، غیرطبیعی باشد و در آن انحراف وجود داشته باشد، این مسئله نباید توسط والدین نادیده گرفته شود.
• درمان انحراف چشم باید در سنین پایین باشد و در مان در سن بالا امکان پذیر نیست و می تواند عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد.
• اگر چشم های کودک، نقاط دور یا نزدیک را به خوبی نمی بیند، این مسئله نباید توسط والدین نادیده گرفته شود و برای بررسی و درمان آن باید به پزشک متخصص چشم مراجعه کرد.
• برخی از والدین تصور می کنند که زدن عینک ظاهر نامطلوبی برای فرزندشان به وجود می آورد، این دسته از والدین باید بدانند که نزدن عینک می تواند مشکلات زیادی را برای کودک در آینده به وجود بیاورد.
• اگر پزشک متخصص چشم، بستن چشم سالم کودک را ضروری دانست، در چنین شرایطی باید حتما زمان بسته بودن چشم، با توجه به دستور پزشک باشد.
• ضربه هایی که به چشم یا سر وارد می شوند و اختلال عملکرد چشم را به همراه دارند باید جدی گرفته شوند و با مراجعه به پزشک متخصص چشم مورد بررسی قرار بگیرند.
• اگر پزشک متخصص چشم، انجام جراحی را ضروری دانست، نباید این کار را به تعویق انداخت، چون ممکن است با گذشت زمان، درمان سخت تر شود.
انحراف چشم کودکان چگونه درمان می شود
