بغداد درخت ندارد

بغداد با بیش از 7میلیون جمعیت یکی از بزرگ‌ترین شهرهای جهان عرب است. این شهر که توسط رودخانه دجله قطع شده است، زمانی مرکز جهان اسلام بود که به خاطر باغ‌های پر رونق خود معروف بود. مریم فیصل گفت: «اما فضای سبز در پایتخت در دو دهه گذشته کاهش یافته است و از بیش از 28درصد به حدود 12درصد رسیده است.» بر اساس مطالعات، مناطق سایه‌دار در بغداد بیش از پنج درجه خنک‌تر از مناطقی هستند که پوشش گیاهی ندارند. بدون درختان و گیاهان، سطوح بتنی و فلزی گرما را جذب و سپس آن را بازتاب و جزایر گرمایی شهری را ایجاد می‌کنند. عراق با کاهش سطح آب، تشدید خشکسالی و افزایش سریع جمعیت، به‌عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی ارزیابی شده است. اما به گفته کارشناسان محیط زیست، دولت‌های متوالی اساسا بحران رو به رشد را نادیده گرفته‌اند. محمود عزیز، مدیر برنامه‌ریزی شهرداری بغداد گفت که از دست دادن فضای سبز از سال2003، زمانی که ایالات متحده به عراق حمله کرد، سرعت گرفت. وی به ضعف دولت عراق و ضعف اقدامات نظارتی اشاره کرد. در شهری که دمای تابستان به 51درجه سانتی‌گراد رسیده است، گرمای شدید خطرناک همراه با افزایش آلودگی هوا، خطرات خاصی را برای فقرا که به تهویه مطبوع دسترسی ندارند، ایجاد می‌کند. افراد مسن، نوزادان و به‌ویژه بیماران آسیب‌پذیر هستند. در چند دهه اخیر، کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله عراق تقریبا دو برابر سریع‌تر از میانگین جهانی و بیشتر از بسیاری از مناطق دیگر جهان گرم شده‌اند. اکنون، بدترین ماه‌های تابستان تقریبا غیرقابل زندگی هستند.

گزارش اخیر نیویورک‌تایمز نشان می‌دهد، در بصره، شهر ساحلی عراق که کارگران در فضای باز کار می‌کنند، در تابستان در معرض خطر گرمازدگی، مشکلات قلبی و بیماری کلیوی ناشی از گرما قرار دارند. افزایش دما و قطع منظم برق همچنین به افزایش استفاده از ژنراتورهای سوختی برای راه‌اندازی سیستم‌های تهویه مطبوع و کولرهای هوا برای کسانی که توانایی خرید آنها را دارند، کمک کرده است که این به انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر منجر می‌شود. درحالی‌که برخی از جنگل‌زدایی‌ها آشکارا غیرقانونی است یا با مجوزهای ساخت‌وساز متقلبانه جنگل‌زدایی صورت می‌گیرد، پروژه‌های بزرگی که هزاران هکتار از باغ‌ها و نخلستان‌ها را با خاک یکسان کرده است، با تایید مقامات دولتی محلی انجام شده است. آنا سواو، مدیر سازمان ملل متحد که با توسعه پایدار شهری در عراق سروکار دارد، گفت: «برخی از فضای سبزِ ناپدیدشده به قانون سرمایه‌گذاری در سال2006 نسبت داده می‌شود که خصوصی‌سازی زمین‌های دولتی را برای ساخت جوامع مسکونی و مراکز خرید تشویق می‌کرد.» او تصریح کرد که پارک‌ها و باغ‌هایی که ساخته شده‌اند، اغلب محدود به ساکنان یا کسانی هستند که می‌توانند هزینه ورودی را پرداخت کنند. بازرسان شهرداری به‌طور معمول گزارش‌های تخریب غیرقانونی درختان خرما - اغلب با ریختن نفت سفید یا بنزین روی ریشه‌ها - را بررسی می‌کنند. این به مالکان اجازه می‌دهد در آن زمین سوخته دست به ساخت‌و‌ساز بزنند. اما گشت درختی شهرداری، حتی با حمایت نیروهای وزارت کشور، با جنون توسعه که باغ‌ها و مناطق سرسبز را با خاک یکسان کرده است، همخوانی ندارد. عزیز، مدیر برنامه‌ریزی شهرداری می‌گوید: «مثلا در دورا، صبح می‌رویم و می‌بینیم که درختان در شب قطع شده‌اند. قطع درختان غیرقانونی است و اگر مچشان را بگیریم آنها را دستگیر کرده و به زندان می‌اندازیم.» برخی از نخلستان‌ها به‌دلیل ساخت یکی از بزرگ‌ترین مراکز خرید خاورمیانه، مرکز خرید عراق، با خاک یکسان شده‌اند. انتظار می‌رود این مرکز خرید سال آینده با تقریبا 6میلیون فوت مربع با برندهای بین‌المللی، سینماها و آب‌نماهای رقصنده افتتاح شود. غیث قاسم، رئیس بانک اسلامی نور عراق که مالک 37درصد از شرکت سرمایه‌گذاری این مرکز تجاری، موسوم به جوهارت دجله است، گفت: «گروه او مجوزی از کمیسیون سرمایه‌گذاری بغداد برای ساخت‌و‌ساز در زمینی که متعلق به دولت بوده، دریافت کرده است.» قاسم گفت: «زمین‌های کشاورزی اکنون مرده‌اند. اکنون تراکم جمعیت در بغداد بسیار زیاد است و شما شاهد گسترش بغداد و تبدیل بسیاری از زمین‌های کشاورزی به زمین‌های مسکونی یا تجاری هستید.» در آن سوی خیابان از محل ساختمان، جایی که نخلستان‌ها درست چند سال پیش وجود داشت، ساخت‌و‌ساز یک مرکز خرید کوچک‌تر دیگر دیده می‌شود که فعلا متوقف شده است. این یک منظره معمول در بغداد است؛ جایی که بسیاری از پروژه‌ها به‌دلیل تخلفات ساختمانی یا توسط مقامات دولتی فاسد تعطیل می‌شوند. به گفته ساکنان بغداد، برای از سرگیری کار رشوه می‌خواهند. به گفته مقامات دولتی و مقامات محلی عراق، سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات در بغداد به ابزار اصلی برای پولشویی در عراق تبدیل شده که به فساد در سیاست و تجارت معروف است. املاک در بغداد به‌طور معمول به صورت نقدی خرید و فروش می‌شود. پس از آنکه دولت عراق در ماه نوامبر اعلام کرد که 5/ 2میلیارد دلار از بودجه عمومی در یک کلاهبرداری مالیاتی از بین رفته است، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق گفت که بخش قابل توجهی از درآمدها به پروژه‌های معتبر املاک و مستغلات بغداد اختصاص یافته است. در دهه1990، زمانی که عراق در زمان صدام حسین تحت تحریم‌های تجاری به رهبری ایالات متحده قرار گرفت، ساکنان بغداد درختان را برای سوخت قطع کردند. مقامات و محققان می‌گویند که پس از حمله آمریکا، رونق جمعیت و مهاجرت از استان‌های فقیرتر باعث افزایش تقاضا برای مسکن و کالاهای مصرفی شد که از بین رفتن فضای سبز را تسریع کرد. بسیاری از مقررات شهرداری اکنون به‌طور گسترده نادیده گرفته شده است. بسیاری از ساختمان‌های جدیدتر فقط چند متر حیاط دارند و جایی برای باغ و سرسبزی در نظر گرفته نمی‌شود. مریم فیصل، مدرس دانشگاه گفت: «وقتی اکنون در بغداد قدم می‌زنید، مناطق زیادی بدون حتی یک درخت وجود دارد؛ به‌ویژه در مناطق جدیدتر. اکنون بسیاری از پروژه‌های مسکن این‌گونه است که وقتی در بالکن‌شان را باز می‌کنند، بالکن دیگری را در مقابل خود می‌بینند.»

تنها چند کیلومتر دورتر از محل ساخت و‌ساز «عراق مال» احمد سلیم الجبوری یک شیخ قبیله‌ای، در خانه خود نشسته و در باغی به وسعت 10جریب که توانسته آن را چنگ و دندان حفظ کند، در میان نخل‌های خرمای خود نشسته است. او در میان همسایگانش که بیشترشان زمین را برای توسعه فروخته‌اند، به سرسختی معروف بوده و توانسته است زمین خود را حفظ کند. الجبوری می‌گوید: «زمین من جان و افتخار من است. چگونه می‌توان شرافت خود را فروخت؟» او گفت که خانواده الجبوری از زمان آمدن پدربزرگش از سوریه در سال1841 روی زمین کشاورزی زندگی می‌کنند. او تاکید کردکه برخی از همسایه‌ها پس از قطع آب باغ‌های آنها توسط نیروهای امنیتی تصمیم به فروش گرفتند. درحالی‌که درختان نخل او باقی مانده بودند، درختان پرتقال، سیب و گلابی‌اش که کمتر توان انعطاف با آب و هوای گرم دارند، خشک شده بودند. الجبوری گفت: «کشاورزی به پایان رسیده است؛ زیرا هیچ حمایتی از سوی دولت وجود ندارد.» برای بسیاری از ساکنان بغداد، باغ‌ها یادآور دوران مهربانی قبل از هسته‌ای شدن خانواده‌ها به‌دلیل درگیری‌های روزمره و مدرن هستند، زمانی که کودکان در فضای سبز بازی می‌کردند و ناهار در فضای باز سرو می‌شد. در اطراف خانه‌های بغداد که عمدتا دارای طبقه پایین بودند، حتی ساده‌ترین خانه‌ها نیز اغلب باغ کوچکی داشتند.