توفیقات زنان در سایۀ نظام جمهوری اسلامی

مقدمه[1]

در سال های نه چندان دور، در روزگار سیاه طاغوت، زنان این سرزمین، شرایط هولناکی داشتند؛ حکومت ارتجاعی پهلوی برای تقلید از غربی ها زنان عفیف مسلمان ایرانی را در دورۀ اول به زور چکمه و سرنیزۀ قزاق ها وادار به کشف حجاب یا حصر خانگی کرد و در دورۀ دوم با تبلیغات رذیلانه، آنان را به اسم پیشرفت به خیابان و سینما و کاباره کشاند تا با نگاه ابزاری و اهانت آمیز به زن، هم جیب سرمایه داران را پُر کند هم چشم مردان هوسباز را! پهلوی ها در ترویج بی بندوباری حتی داشتند از اروپایی ها نیز سبقت می جستند.[2]

در آن روزگار، زنان به جز معدودی نه در محیط های علمی، اثرگذاری داشتند، نه در سیاست و نه باقی عرصه ها. مگر وقتی شاه می خواست با ژست تجدد در مقابل غربی ها کم نیاورد، زنان را به عنوان زینتُ المجالس در سفرهای خارجی یا در سایر مراسم ها شرکت می داد. در نتیجه حکومت به فکر ایجاد امکانات وسیع برای تحصیل و استیفای حقوق آنان نبود، فقط به رقص و لاابالیگری زنان بی بندوبار، بها می داد، امّا زن ایرانی به خاطر گوهر ایمان که در او نهادینه بود، توانست بر این موج مخرب فائق آید؛ او در انقلاب به رهبری امام خمینی(ره)، خود را پیدا کرد و با ظرفیت بالا به میدان آمد. هم با حضور خود، هم با تشویق مردان، یک پایۀ اساسی پیروزی انقلاب شد. بعد از انقلاب به برکت حاکمیت اسلام و نگاه روشن بینانۀ امام خمینی(ره) و با تجربه هایی که در دوران مبارزات علیه طاغوت آموخته بود، احساس مسئولیت و دغدغۀ تأثیرگذاری را در بستری که جمهوری اسلامی برایشان فراهم کرد، به منصه ظهور رساند. دختری که در دوران طاغوت، نهایت افق نگاهش کسب عنوان ملکۀ زیبایی در مسابقات توهین آمیز «دختر شایسته» بود، در دوران انقلاب شاستگی اش را در کسب مقام اول المپیادهای علمی، تربیت فرزندان سالم و صالح، مشارکت در آموزش و صنعت، کمک به حل مشکلات کشور... می بیند.

نظام جمهوری اسلامی امروز در موضوع آزادی و حقوق زنان، بر روی قله ایستاده است؛ در کشور ایران، صدها هزار زن فرزانه و صاحبِ اندیشه و صاحب نظر در تحلیل ظریف ترین و حساس ترین مسائل جامعه حضور دارند و این یکی از بزرگترین افتخارات جمهوری اسلامی است. اگر می بینیم دشمن تمام ظرفیتش را به پای تبلیغ ادّعای دروغین ظلم و خشونت علیه زنان در ایران می آورد و با اسم رمز «حجاب»، فضا را آشفته و ملّتهب می کند، دلیلش این است که می خواهند چهرۀ زن باحجاب ایرانی که در سایۀ این نظام، قادر شده بالاترین سکوهای موفقیت در علم، هنر، ورزش، سیاست و... را فتح کند، در هیاهوی این شلوغ بازی ها گم شود و نتواند در دنیا عرض اندام کند. فشار رسآن های برای پنهان ماندن این چهره به قدری شدید است که حتی برخی مردم کشور خودمان از واقعیت موجود غافل می شوند و فریب تبلیغات دشمن را می خورند و دروغِ «مظلومیت و مهجوریت زن در ایران» را باور می کنند.

در این نوشتار، بخشی از توفیقاتی که زنان در سایۀ نظام مقدس جمهوری اسلامی کسب کرده اند را مرور می کنیم.

1. کسب شخصیت و عزّت

اولین امتیاز انقلاب اسلامی برای زنان، ردّ نگاه کالایی و جنسیت زده به زن بود. انقلاب به زنان آموخت که شخصیت زن مسلمان در پیروی از الگوهای مصرفی غرب و مدپرستی و آنچه آن ها برایش به ارمغان می آورند، نیست، بلکه چیزی که بر اعتبار و ارزش آنان می افزاید، نجابت، شرافت و فداکاری در راه آرمان های اصیل دینی است که خداوند متعال به آن ها ارزانی داشته است. در تفکر اسلامی، زن ابتدا در جایگاه بندگی خدا دیده می شود، سپس در محیط خانه و پس از آن در صحنۀ مسئولیت های اجتماعی.

انقلاب اسلامی ایران توانست در هر سه عرصۀ ذکر شده، زنان را به سمت الگوهای اسلامی سوق دهد. الگوهایی چون حضرت خدیجۀ کبری (ع)، نخستین زن تاریخ ساز، حضرت زهرا(ع)، فخر آسمآن ها و زمین و مادر جامعه در تمامی قرن ها و بانو زینب کبری (ع)، الگویی از ظاهرشدن یک زن در حد و اندازۀ لشکری از مردان.

در دوران پهلوی تمام این مفاهیم زیر پا گذاشته شده بود. در آن رژیم، زن در صحنۀ اخلاق مورد تهاجم، در خانه مظلوم و در صحنۀ اجتماع وسیلۀ سودجویان بود. در مسأله انجمن های ایالتی و ولایتی که ادّعای آزادی زنان مطرح بود هم ماجرا یک ماجرای ظاهری و بهآن های بود برای از بین بردن احکام قرآن و برای حذف قرآن و اسلام از صحنۀ سیاست کشور.[3]

انقلاب اسلامی ایران، هم زنان را از جهل و فساد به سوی علم و اخلاق هدایت کرد، هم در خانه از آنان حمایت فرهنگی و حقوقی کرد تا بی دلیل مورد ظلم شوهران قرار نگیرند، و هم در صحنۀ اجتماع به آنان فرصت داد تا خودشان راه خود را انتخاب کنند و آنچه مطابق مصلحت آن هاست، بدست گیرند. اینکه می گوییم زنان شخصیت واقعی خود را دریافته اند به این معناست که زنان فهمیدند که خودنمایی کردن یک حس نیست و خود را وسیلۀ تبلیغ قرار دادن، یک شغل و حرفه نیست. زنان فهمیدند که می توانند از استعداد خود بهره بگیرند و از توانایی های علمی و هنری خود بیشترین استفاده را کنند. امام به زنان آبرو داد. امام بود که زنان را مربی جامعه خواند و به ملّت شریف ایران این باور را القا کرد که اگر زنان را در عرصه های اجتماعی و سیاسی باور نکنند رشد حقیقی و اسلامی نخواهند داشت.

امام خمینی(ره)، رهآورد آزادی در نظام طاغوت را چنین بیان می کند: «زن ها را در این دوره های اخیر منحط کردند. از خیانت های بزرگی که به ملّت ما شد، این بود که نیروی انسانی ما را از دست گرفتند. نیروی جوانان ما را به عقب راندند. نیروی بانوان ما را به عقب راندند. بانوان ما را منحط کردند، خیانت کردند بر ملّت ما بانوان ما را ملعبه کردند. بانوان ما را مثل عروسک ها کردند... این ها اهانت به مقام زن کردند، این ها می خواستند زن را مثل شیء، مثل یک متاع به این دست و آن دست بگذارند.»[4]

2. کسب استقلال در هویّت

در ایران پس از انقلاب اسلامی، زنان خیلی زود هویّت خود را یافته و با آن انس گرفتند. چراکه فهمیدند اسلام برای آن ها هویّتی انسانی قائل است که ریشه در گرایش های عالی دارد و الگوگیری از مکتب حضرت زهرا(ع)، بزرگ بانوی عالم بشریت و اتکال به قوّه لایزال الهی و چنگ زدن به ریسمان حق، آنان را در جایگاهی رفیع و ارزشمند قرار داد. انقلاب اسلامی موجب شد زنان ایرانی به تعبیر حضرت امام خمینی(ره)، خود را از محرومیت هایی که با توطئۀ دشمنان و ناآشنایی دوستان به احکام و اسلام بر آنان تحمیل شده بود و نیز از قید خرافاتی که دشمن برای منافع خود به وسیلۀ نادانان و بعضی آخوندهای بی اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند، خارج کنند.[5]

رهبر معظم انقلاب(حفظه الله)، در خصوص هویّت زن ایرانی فرمودند: «زن، در تعریف غالباً شرقی، همچون عنصری در حاشیه و بی نقش در تاریخ سازی؛ و در تعریف غالباً غربی، به مثابه موجودی که جنسیت او بر انسانیتش می چربد و ابزاری جنسی برای مردان و در خدمت سرمایه داری جدید است، معرفی می شد. شیرزنان انقلاب و دفاع مقدس نشان دادند که الگوی سوم، «زن نه شرقی، نه غربی» است. زن مسلمان ایرانی، تاریخ جدیدی را پیش چشم زنان جهان، گشود و ثابت کرد که می توان زن بود، عفیف بود، محجبه و شریف بود، و درعین حال، در متن و مرکز بود. می توان سنگر خانواده را پاکیزه نگاه داشت و در عرصۀ سیاسی و اجتماعی نیز، سنگرسازی های جدید کرد و فتوحات بزرگ به ارمغان آورد.»[6]

حجاب، ظاهرترین عنصر هویّت زن انقلاب اسلامی است که او را از دیگر زنان جدا می کند و حاکی از احساس مسئولیت، نجابت، استقامت و بعد مبارزاتی اوست. حجاب، پرچم و نماد استقلال هویّتی زن انقلاب اسلامی است. امروزه حضور زن باحجاب در دانشگاه، ورزش، عرصۀ هنر، خیابان، آزمایشگاه،... مبارزه ای علیه کفر و ظلم و نفاق است که جهان جبار آزادنمای کنونی دیگر تحمل او را ندارد. زن مسلمان با مشخصۀ چادر و حجاب اسلامی به دنیا معرفی شده و حتی قید و بندهای بیان و مقاله و شعار را هم کنار زده است. در عرصۀ بین المللی چه در سیاست و دیپلملسی چه در ورزش و مراکز علمی و المپیادها همه می دانند زن مسلمان و متعهد با پوشش حجاب حاضر می شود و با نامحرمان دست نمی دهد و این عنصر هویّتی خاص او را کاملا پذیرفته اند. این زن بدون اینکه حرفی بزند یا اقدام خاصی کند، همۀ آرمان ها، شعارها، افکار و سابقۀ مبارزاتی مسلمانان متعهد را در یک حرکت به همه گوشزد می کند، و در دنیایی که هر کسی خود را در پس پردۀ نفاق پنهان می نماید، با شجاعت تمام اعلام موضع می کند.

از این روست که رهبر معظم انقلاب(حفظه الله) می فرمایند: «امروز پرچمِ استقلالِ هویّتی و فرهنگیِ زنان در دست زنان ایرانی است؛ امروز بانوان ایرانی با حفظ حجاب، استقلال هویّتی خودشان و استقلال فرهنگی خودشان را دارند اعلام می کنند و به دنیا صادر می کنند؛ یعنی دنیا سخن جدیدی دارد می شنود.»[7]

عنصر هویّتی دیگر زن ایرانی که در انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسید، عاطفۀ اوست. انقلاب، عواطف زنان را در جهت تعالی جامعه رشد داد. به گونه ای که از اول انقلاب و دوران دفاع مقدس تا امروز، این عنصر مقوّم فرهنگ جهاد و شهادت بوده و عزم راسخ، اراده محکم و صبر زینبی مادران شهدا و جهادگران را خلق کرده. همراهی احساسات زنان با انقلاب، محرک و الهام بخش مردان بود.

3. آزادی در تحصیل علم

 با حاکمیت ارزش های اسلامی در جامعه پس از انقلاب، زنان تشویق به علم آموزی شده و محیط مناسب جهت این امر نیز فراهم گردید. تفکّر حاکم بر جامعه نیز بر اساس رهنمودهای حضرت امام(ره) با پرهیز از غرب زدگی و تحجر فکری شکل گرفت. محصول این رهنمود آن شد که از ابتدای شکل گیری نظام جمهوری اسلامی در اولین اصول قانون اساسی، از جمله وظایف دولت این امر قرار داده شد: «ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او.»[8]

از آغاز حاکمیت جمهوری اسلامی سعی شد گام های مؤثری در این زمینه برداشته شود. مقایسۀ آمار و ارقام تحصیل زنان در دوران پهلوی و دوران انقلاب اسلامی گویای این ادّعا است:

براساس آمار اعلام شده از سوی سازمان نهضت سوادآموزی، از سال 1360تا 1373 بر اثر تلاش های این سازمان بیش از هفده میلیون نفر در مناطق مختلف کشور با گذراندن دوره های مقدماتی و تکمیلی باسواد شده اند که دوازده میلیون ودویست وشصت هزار نفر از این آمار را زنان تشکیل می دهند.[9]

این در حالی است که به گزارش سازمان ملل، تا سال 1354 میزان بیسوادی زنان، نزدیک به 60 درصد بود، ولی این رقم امروز کمتر از 10 درصد است.[10]

در سال 1350 نسبت دختران درحال تحصیل در مقطع ابتدایی به پسران درحال تحصیل در همین مقطع، نزدیک به 35درصد بوده که در سال 1393، این عدد به 50 رسید که نشان دهندۀ توازن و برقراری عدالت آموزشی بین پسران و دختران در کشور است.[11]

تعداد دانش آموختگان دانشگاهی زن از میزان 6 درصد در سال 1355 به بیش از 50 درصد رسیده است. نسبت زنان در استادان و هیئت علمی دانشگاه های کشور، از حدود 14 درصد در دهۀ 50، به حدود 30 درصد در دهۀ 90 رسیده است.[12]

ضمن اینکه امروز ده ها دانشگاه و پژوهشگاه و موسسۀ آموزش عالی ویژه بانوان در کشور داریم که قبل از انقلاب مطلقا وجود نداشت.[13]

افزون بر آن، امروز در کشورمان صدها زن دانشمند فرهیخته داریم که نام 17 نفر از آنان در فهرست برترین دانشمندان دنیا ثبت شده است،[14] و درحال حاضر به میزان 33.5 درصد از پژوهشگران تحقیق و توسعه کشور با جمعیّت بیش از 63 هزار نفر زنان هستند.[15]

4. حضور در عرصۀ هنر و ادبیات

دوران پس از انقلاب به ویژه پس از جنگ، دوران ظهور و بروز زنان نویسنده و داستان نویس ایرانی بود. زنان داستان نویس پیش از انقلاب بسیار معدود بودند؛ امّا در دهه 1380 حتی تعداد زنان نویسنده از مردان نیز پیشی گرفت و آثار پرفروش را به خود اختصاص داد.[16] در حال حاضر تعداد چهار هزار داستان نویس زن در کشور داریم.[17]

در عرصۀ هنر نیز قبل از انقلاب، زنان کمتر حضور مستقلی داشتند. به عنوان مثال پیدایش زنان کارگردان و فیلمساز، دستاورد سینمای بعد از انقلاب بود و پیش از آن چنین چیزی نداشتیم.[18]

در تاریخ ادبیات ایران تا پیش از انقلاب، نام هزاران شاعر ثبت شده که فقط چند نفر از آنان زن هستند. دلیلش این است که تا پیش از انقلاب کسی چندان به شعرای زن بها نمی داد و آنان اجازه یا اعتمادبه نفس نشر آثارشان را نمی یافتند. امّا در فرهنگ پس از انقلاب زنان فرصت یافتند با حفظ هویّت مادرانه، همسرانه و جایگاه اجتماعی خود اشعارشان را ارائه کنند و مفاهیمی را در آن بگنجانند که شاید از عهده مردان خارج باشد. آثار چاپ شده بانوان شاعر اگر از مردان بیشتر نباشد، کمتر نیست و این نشانه، فرصت خوبی ست که انقلاب به شعرای زن داده است.[19]

پیش از انقلاب، ناشر زن نداشتیم. امروز تعداد 712 ناشر زن داریم. تعداد نشریات بانوان از 11 عنوان در سال 57 به 45 عنوان در سال 96 رسیده است.[20]

میزان 80 درصد مخاطبان مؤسسات قرآنی کشور زنان هستند که جمعیت آنان 6 میلیون نفر است.[21]

این آمار و ارقام افتخارآمیز از برخی زنان نخبۀ پرورش یافته در دامان انقلاب، علاوه بر اینکه نشان از رشد فکری زنان دارد، بهترین مستمسک در رد اتهام مهجوریت زنان به خاطر الزام به حجاب است. همه این پیشرفت ها توسط بانوان فرهیخته در سایۀ پوشش حجاب اتفاق افتاده است. در حالی که در زمان طاغوت به نام طرفداری از زن، بی بندوباری را میان زنان ترویج می کردند و با سرگرم کردن آن ها به لهویات، جلوی رشد استعدادهایشان را می گرفتند.

5. حضور در عرصه های ورزشی

قبل از انقلاب اسلامی، ورزش بانوان به صورت رسمی و ملی جایگاه چندانی در میان سیاست ها و اقدامات رژیم پهلوی نداشت. در ابتدای دهۀ60 با تشکیل کمیتۀورزش بانوان، فعالیت های ورزشی زنان آغاز شد و آنان دستاوردهای زیادی کسب کردند.[22]

تعداد ورزشگاه های اختصاصی زنان پس از انقلاب صد برابر دوران پهلوی شده است. در آن دوران تنها 7 رشته ورزشی برای بانوان فعال بود که این رقم به 143 رشته توسعه یافته است. در آن دوران، تنها 9 مربی زن برای ورزش بانوان وجود داشت که اکنون 35 هزار مربی زن داریم. داوران زن در آن دوره تنها 8 نفر بودند که اکنون 16 هزار نفر شده اند. در دوره پهلوی زنان ورزشکار ایرانی تنها 6 بار در رقابت های جهانی حاضر شدند که پس از انقلاب به 12هزار مورد افزایش یافته است.[23]

این رشد نجومی در دنیا بی سابقه است. این ها فقط عدد نیستند؛ بلکه حاکی از دو نوع نگاه به زن است که یکی زن را به عقب می راند و دیگری راه را برای شکوفایی استعدادهایش باز می کند و موانع را برمی دارد. مدعیان محرومیت و محدودیت زنان در انقلاب چه پاسخی در برابر این پیشرفت ها دارند؟

6. موفقیت در عرصه های پزشکی

یکی از شاخص های سلامتی و بهداشت در جوامع، شاخص امید به زندگی ست. سنّ امید به زندگی زنان ایرانی پیش از انقلاب، به میزان 57.6 سال بود که در حال حاضر این رقم به 77.1 سالگی رسیده است.[24]

افزون بر آن، یک شاخص مهم برای سنجش امکانات بهداشتی و پزشکی یک کشور برای بانوانش، شاخص مرگ و میر مادران در هنگام زایمان است. طبق گزارش بانک جهانی این شاخص، کاهش 90 درصدی را در دورۀ انقلاب اسلامی نشان می دهد.[25]

در حال حاضر، بانوان در کشور ما برای مراجعۀ به پزشک، در هیچ بیماری ای نیاز ندارند که به پزشکان مرد، مراجعه کنند. پیش از انقلاب تنها 3500 پزشک عمومی زن و 597 پزشک متخصص زن در کل کشور وجود داشت. در حالی که امروز ایران 60هزار پزشک عمومی، 30هزار پزشک متخصص و 5300 پزشک فوق تخصص زن دارد که در تمام رشته ها به مردم خدمات می دهند و آرامش مراجعه را برای زنان بیمار فراهم می سازند.

7. حضور در عرصه های مدیریتی کشور

در دوران پهلوی، نهادهای تشریفاتی زنان در انحصار فرح و اشرف پهلوی بود و مشارکت سیاسی عموم زنان در حد ناچیز و غیر قابل شمارش بود، اما پس از پیروزی انقلاب، اولین تشکیلات خاص بانوان به نام جامعۀ زینب(ع) با نگاه روشن بین امام خمینی(ره) در کنار دیگر حزب ها تشکیل شد که حتی ایشان اجازه دادند از سهم امام، پول خمس مؤمنان برای هزینه های این تشکیلات استفاده شود. بعد از تشکیل مجلس اول و حضور زنان در آن به عنوان نمایندۀ مردم، عده ای که مخالف حضور بانوان در مجلس بودند، به خدمت امام رسیده و مخالفتشان را اظهار نمودند. ایشان فرمودند که: «حضور زنان در مجلس، لازم است و این حرفی که شما می زنید، خلاف شرع است.»[26]

قبل از انقلاب، تعداد نهادهای مردم نهاد ویژۀ بانوان، فقط 5 مورد بود که امروز بیش از دوهزار مورد است.[27]

امروز در عرصۀ قدرت و تصمیم گیری به میزان 25.2 درصد از مدیران دولتی در سطوح عالی، میانی و پایه را زنان تشکیل می دهند. تعداد 1121 نفر از قضات کشور زن هستند و در مجموع، تعداد 111 کرسی مجلس در 11 دوره پس از انقلاب به زنان اختصاص داشته است.[28]

8. کسب امنیت در سایۀ عفت و پاکدامنی

در دوران طاغوت، تلاش حکومت برای برداشتن حجاب و ترویج و تبلیغ بی بندوباری به نام آزادی زنان، هرگز موجب پیشرفت زنان در میادین علمی و فرهنگی و حتی فعالیت های اجتماعی و سیاسی نشد. زن در دورۀ سیاه طاغوت نه تنها پیشرفت نکرد؛ بلکه به ابزاری برای سوق دادن جامعه به سمت بی عفتی و هرزگی تبدیل شد.

در رژیم پهلوی، گسترش فساد و ابتذال در جامعه به راحتی قابل رؤیت بود و ایجاد مراکز فحشا و فساد در جامعه، بی بندوباری، استفاده ابزاری از زنان و استفاده از آنان در فعالیت های اجتماعی نامناسب، تشکیل مجالس عیش و نوش، تبلیغ اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی و ایجاد مراکز قمار، برپایی جشن های سلطنتی مبتذل با هزینه های گزاف و تبلیغات بسیار [در نقل ها] قابل مشاهده است.[29]

یکی از مهم ترین ابزار رژیم برای این کار تلویزیون و سینما بود؛ به طوری که بسیاری از نویسندگان، سینما را یکی از عوامل اصلی رواج ابتذال و فحشا در رژیم پهلوی می دانند و معتقد هستند: «این صحنه های افتضاح و رسوایی که با کمال آزادی و وقاحت در پرده سینما نمایش می دهند و ستاره های ایرانی با بدن های عریان در حال رقص و هم آغوش شدن با جنس مخالف در پرده ظاهر می شوند، جز بی عفتی، هرز گی، بی بندوباری، شهوت پرستی و جنایت، چیز دیگری را به تماشاکنندگان یاد نمی دهد.[30]

رهاورد ترویج این همه هرزگی برای زنان ایرانی ناامنی شدید بود، امّا در نظام اسلامی پس از انقلاب، روآوردن زنان به حجاب و حذف ابتذال از عرصۀ عمومی جامعه باعث شد زنان، زندگی و آزادی واقعی را تجربه کنند. چیزی که در کشورهای دیگر یافت نمی شود.

کسانی که از خارج از کشور به ایران می آیند، امنیت را به عنوان یک امتیاز فوق العاده برای زنان ایران می دانند؛ خانم زینب حریبی، استاد دانشگاه در تونس که مدتی در ایران زندگی کرده می گوید: شاید برخی عنوان می کنند شعارهای انقلاب هنوز به طور کامل محقق نشده است، امّا زنان در همین جمهوری اسلامی در شرایط فعلی به حقوق خود دست یافتند. وی با بیان اینکه مهمترین مسأله حائز اهمیت برای زن، امنیت است، ادامه داد: در تونس یک زن نمی تواند پس از نماز مغرب و عشا بیرون برود، امّا در ایران، رأس ساعت 12 شب، زن ایرانی می تواند به راحتی تردد کند.[31]

بنابراین، هرجا از فرهنگ حجاب و عفاف فاصله بگیریم، نتیجه اش را در تضعیف امنیّت زنان، مشاهده خواهیم کرد.

پی نوشت ها: