آخرین اخبار درباره پریگوژین چه می‌گویند؟
پریگوژین، رئیس پر سر و صدای گروه واگنر در توافقی که ظاهرا با میانجی‌گری الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس انجام شد، موافقت کرد که روسیه را به مقصد بلاروس ترک کند. سخنگوی کرملین روز شنبه (3 تیرماه) گفت که این توافق شامل عقب‌نشینی نیروهای پریگوژین از حرکت به سمت پایتخت هم می‌شود. سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت که اتهامات جنایی علیه رهبر واگنر رفع خواهد شد. مبارزان واگنر به‌خاطر نقش خود در قیام با هیچ اقدام قانونی مواجه نخواهند شد و در عوض با وزارت دفاع روسیه (برای عضویت احتمالی در ارتش) قرارداد امضا می‌کنند؛ اقدامی که پریگوژین قبلا آن را به‌عنوان تلاشی برای «به خط کردن» نیروهای خود و ادغام آنها در ارتش رد کرده بود.
چگونه این اتفاق افتاد؟
بحران در روسیه روز جمعه (2 تیرماه) و زمانی آغاز شد که پریگوژین ارتش روسیه را به حمله به یک اردوگاه واگنر و کشتن نیروهای تحت امرش متهم کرد و قول داد که با روشی مشابه مقابله به مثل کند. پریگوژین سپس نیروهای خود را به «روستوف-آن-دون» هدایت کرد و مدعی شد که کنترل تاسیسات نظامی کلیدی در منطقه «ورونژ» را به دست گرفته است؛ جایی که ظاهرا درگیری بین واحدهای واگنر و نیروهای روسی رخ داد. پریگوژین ادعا کرد که این اقدام «کودتا» نبود، بلکه «راهپیمایی برای عدالت» بود. اما به گفته رسانه‌های دولتی روسیه، این کار چندان باعث رضایت مسکو نشد؛ زیرا یک مقام ارشد امنیتی اقدامات پریگوژین را «کودتای صحنه‌سازی‌شده و مضحک» خواند. وزارت دفاع روسیه حمله به نیروهای واگنر را تکذیب و نیروی امنیت داخلی روسیه یک پرونده جنایی علیه پریگوژین باز کرد.
سپس سخنرانی ملی پوتین برگزار شد. او در این سخنرانی خشمگینانه وعده داد که کسانی را که «در مسیر خیانت هستند» مجازات کند. او گفت که «خیانت» واگنر «خنجری از پشت به کشور و مردم ما» بود و اقدامات این گروه را به انقلاب روسیه در سال1917 تشبیه کرد که تزار نیکلاس دوم را در بحبوحه جنگ جهانی اول سرنگون کرد. اوضاع متشنج بود و به غیرنظامیان در ورونژ گفته شد که در خانه بمانند. در همین حال، مسکو تدابیر امنیتی را در سرتاسر پایتخت تشدید و دوشنبه را روز غیر کاری اعلام کرد. همه نشانه‌ها حاکی از یک درگیری مسلحانه قریب‌الوقوع در پایتخت بود. سپس همه چیز به همان سرعتی که شروع شده و فوران کرده بود، فروکش کرد. این‌بار ظاهرا بلاروس فتیله بحران را پایین کشید (حداقل فعلا آتش خاموش شد).
چه آینده‌ای در انتظار پریگوژین و واگنر است؟
خیلی چیزها نامشخص است، مانند اینکه چه اتفاقی برای پریگوژین در واگنر و اوکراین خواهد افتاد و اینکه آیا همه مبارزان او با ارتش روسیه قرارداد خواهند داشت یا خیر؟ سخنگوی کرملین روز شنبه گفت که «نمی‌تواند پاسخ دهد» که پریگوژین در بلاروس چه وضعی خواهد داشت. خود پریگوژین نیز جزئیات کمی درباره توافق خود برای توقف پیشروی در مسکو ارائه کرده است. «مایک لیونز» سرگرد بازنشسته ارتش ایالات متحده، روز شنبه گفت که گروه واگنر «یک شرکت جنگی مستقل» با شرایطی متفاوت از ارتش روسیه است. برای مثال، مبارزان واگنر بهتر از ارتش روسیه تغذیه می‌شوند. این به این معناست که یکسان‌سازی کامل دشوار خواهد بود.
او افزود: «شاید برخی از این نیروها دچار انشعاب شوند. آنها به پریگوژین وفادارند نه به کشور و نه به رسالت خود. ما پرسش‌های زیادی داریم که در حال حاضر به آنها پاسخ داده نشده است.» به گفته کارشناسان، خطر برای رئیس واگنر تمام نشده است. «جیل دوگرتی» رئیس سابق دفتر سی‌ان‌ان در مسکو و کارشناس قدیمی در امور روسیه، گفت: «پوتین خائنان را نمی بخشد. حتی اگر پوتین بگوید «پریگوژین، تو برو به بلاروس» باز هم در نگاه پوتین او همچنان یک خائن است و من فکر می‌کنم پوتین هرگز او را نخواهد بخشید. پوتین منتظر فرصت برای انتقام خواهد ماند.» او اضافه کرد که ممکن است شاهد «کشته شدن پریگوژین در بلاروس» باشیم؛ اما این یک معضل سخت برای مسکو است؛ زیرا تا زمانی که پریگوژین «از میزانی از حمایت برخوردار باشد، صرف نظر از اینکه کجاست، او یک تهدید است.»
این برای پوتین چه معنایی دارد؟
پوتین اکنون با مشکلات واقعی دست به گریبان است. کارشناسان متعددی به سی‌ان‌ان گفتند درحالی‌که رئیس‌جمهور روسیه از این بن‌بست جان سالم به در برده است، اما او اکنون ضعیف به نظر می‌رسد؛ ضعیف نه تنها برای جهان و دشمنانش، بلکه برای مردم و ارتش خودش. اگر در مسکو افراد بدبین یا رقیبی وجود داشته باشند که فرصتی برای تضعیف موقعیت پوتین بینند، می‌توانند خطرآفرین باشند. دوگرتی می‌گوید: «اگر من جای پوتین بودم، نگران این بودم که مردم در خیابان‌های روستوف هنگام خروج نیروهای واگنر، آنها را تشویق می‌کنند. خطر یا تهدید برای پوتین همین است.» در یک ویدئو که توسط سی‌ان‌ان تایید شده است، جمعیتی را نشان می‌دهد که هنگام خروج خودروی پریگوژین او را تشویق می‌کنند. وقتی یکی از ساکنان روستوف نزدیک شد و با پریگوژین دست داد، خودرو متوقف شد.
دوگرتی گفت: «چرا روس‌های معمولی در خیابان مردمی را تشویق می‌کنند که سعی می‌کردند کودتا کنند؟ این به آن معناست که شاید مردم از آنها حمایت می‌کنند یا آنها را دوست دارند. هرچه باشد، خبر بد برای پوتین واقعا همین است.» «کیت مای بری» هم در گزارش 25ژوئن در الجزیره (که همواره به‌روزرسانی می‌شد) نوشت به دنبال اتفاقاتی که در روسیه رخ داد و در نهایت سبب عقب‌نشینی نیروهای واگنر شد، رمضان قدیروف، فرمانده نیروهای چچنی، هم از روستوف عقب‌نشینی کرد. «دیوید پی‌یرسون» و «آناتولی کورمانایف» و دیگران هم در گزارش نیویورک‌تایمز نوشتند، روس‌ها روز یکشنبه در حالی از خواب برخاستند که اوضاع و احوال کشورشان بسیار متفاوت بود. پوتین و روسیه 24ساعت سختی را پشت سر گذاشتند.
روز شنبه نیروهای پریگوژین عازم پایتخت بودند؛ اما «مسکویی»ها روز یکشنبه در حالی چشم باز کردند که دیدند وی به جای مسکو به بلاروس می‌رود. اما اقدام او یک پیام سخت برای روسیه داشت: زیر سوال بردن توجیهات روسیه درجنگ علیه اوکراین و زیر سوال بردن کفایت رهبری نظامی. به نوشته «پی یرسون- کورمانایف و دیگران»، روز شنبه نیروهای واگنر «اینچ به اینچ» به سمت مسکو پیش می‌آمدند؛ اما روز یکشنبه «کیلومتر به کیلومتر» به سوی بلاروس به حرکت درآمده بودند. این گزارشگران نوشتند اگرچه گفته شده پوتین در کرملین است و پریگوژین در بلاروس اما حقیقت این است که محل دقیق آنها مشخص نیست و کسی نمی‌داند آنها کجا هستند.
«دیوید.ای.سنگر» و «جولیان.ای.بارنز» هم در گزارش 24ژوئن در نیویورک‌تایمز نوشتند، مقامات اطلاعاتی آمریکا روز چهارشنبه به مقامات ارشد نظامی و اداری اطلاع دادند که یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر، در حال آماده شدن برای اقدام نظامی علیه مقامات ارشد نظامی روسیه بوده است. مقامات گفتند که آژانس‌های جاسوسی ایالات متحده چند روز قبل نشانه‌هایی داشتند که نشان می‌داد پریگوژین در حال برنامه‌ریزی برای انجام کاری است.
این اطلاعات نشان می‌دهد که ایالات متحده از رویدادهای قریب‌الوقوع روسیه آگاه بوده است، مشابه آنچه سازمان‌های اطلاعاتی در اواخر سال2021 هشدار داده بودند که ولادیمیر پوتین در حال برنامه‌ریزی برای حمله به اوکراین است. اما بر خلاف مورد اوکراین که مقامات آمریکایی اطلاعات را از حالت طبقه‌بندی خارج و سپس آن را برای جلوگیری از حمله پوتین منتشر کردند، سازمان‌های اطلاعاتی درباره برنامه‌های پریگوژین سکوت کردند. مقامات آمریکایی احساس کردند که اگر چیزی بگویند، پوتین می‌تواند آنها را به سازمان‌دهی کودتا علیه خود متهم کند. آنها به وضوح علاقه چندانی برای کمک به پوتین نداشتند.
در این مورد، اطلاعاتی مبنی بر اینکه دشمنی طولانی‌مدت بین پریگوژین (که به‌عنوان «آشپز پوتین» در سن‌پترزبورگ آغاز شد) و مقامات دفاعی روسیه در آستانه درگیری قرار دارد، هم محکم و هم هشداردهنده تلقی شد. پریگوژین به خشونتش معروف است و اگر در برکناری مقامات موفق می‌شد، احتمالا به یک رهبر غیرقابل پیش‌بینی تبدیل می‌شد. این احتمال که یک رقیب اصلی هسته‌ای ایالات متحده دچار هرج و مرج داخلی شود و سقوط کند، مجموعه‌ای از خطرات را به همراه داشت. درحالی‌که دقیقا مشخص نیست که ایالات متحده چه زمانی برای اولین‌بار از این توطئه مطلع شد، اما مقامات اطلاعاتی روز چهارشنبه با مقامات دولتی و دفاعی جلسات توجیهی برگزار کردند. به گفته مقامات آشنا با جلسات توجیهی که خواستند نامشان فاش نشود، مقامات اطلاعاتی به گروه محدودی از رهبران کنگره اطلاع دادند؛ اما خواستند نامشان فاش نشود.
سی‌ان‌ان پیش‌تر گزارش داده بود که ایالات متحده به رهبران کنگره درباره نگرانی‌هایشان درباره آماده شدن پریگوژین برای به چالش کشیدن رهبری نظامی روسیه اطلاع داده است. مقامات آمریکایی گفتند که پریگوژین سال‌ها از «سرگئی کی.شویگو» وزیر دفاع و ژنرال «والری گراسیموف»، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه متنفر بود؛ البته این احساس متقابل بود. اما مقامات اوایل سال جاری گفتند که با به درازا کشیدن جنگ در اوکراین، این خصومت آشکارتر شد. پریگوژین در پست‌های خود در تلگرام اغلب با خشونت کلامی سخن می‌گفت. در ماه‌های اخیر، مقامات اطلاعاتی خصومت فزاینده بین پریگوژین و رهبران وزارت دفاع روسیه را رصد کرده و زمان قابل توجهی را صرف تحلیل آن کرده بودند. نتیجه‌گیری سازمان‌های اطلاعاتی این بود که این نشانه واضحی از تنش‌های داخلی ناشی از جنگ در اوکراین است که محصول تلاش روسیه برای تامین نیروهایش است.
گزارش‌های اطلاعاتی منتشرشده به‌عنوان بخشی از افشاگری‌های Discord همچنین نشان می‌دهد که ایالات متحده ارتباطات بین رهبران ارشد نظامی روسیه را که در حال بحث درباره چگونگی رسیدگی به درخواست‌های مداوم پریگوژین برای مهمات بیشتر بودند، رهگیری کرده است. در مصاحبه‌های قبل از بحران کنونی، مقامات آمریکایی گفتند که تنها نیروهای واگنر نبودند که با کمبود عرضه مواجه بودند، بلکه کل ارتش روسیه با کمبود مواجه بود. این مشکلات چندین ماه است که ارتش روسیه را آزار می‌دهد؛ اما مقامات آمریکایی در اوایل این هفته گفتند که با شروع ضد حمله اوکراین، این مشکلات آشکارتر شده است. پس از تصرف باخموت، وزارت دفاع روسیه اقدام به قطع کمک به واگنر کرد. روسیه همه نیروهای داوطلب خود را مجبور به امضای قرارداد با وزارت دفاع کرد.
«تاتیانا استانوایا» یکی از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی گفت که این اقدام باعث شد واگنر از استخدام‌ها کنار گذاشته شود. این به آن معنی بود که برای بازگشت مزدوران به میدان نبرد در اوکراین، پریگوژین باید نیروهای خود را تابع وزارت دفاع کند. استانوایا گفت که قرار دادن نیروهای واگنر تحت کنترل شویگو برای پریگوژین «ممکن نیست». بسیاری از تنش‌های پریگوژین با ارتش در ملأ عام رخ داد. او از مصاحبه‌ها و پست‌های تلگرامی برای سرزنش شویگو و ژنرال گراسیموف استفاده کرد و آنها را بی‌کفایت خواند و ادعا کرد که پوتین را درباره پیشرفت جنگ در اوکراین گمراه می‌کنند.
مقامات آمریکایی پذیرفتند که در شکایات علنی پریگوژین یک عنصر نمایش وجود دارد؛ اما با این حال برای پوتین مفید بود که خودش به‌طور خصوصی از رهبری نظامی به‌دلیل منفعل بودن بیش از حد در جریان جنگ اوکراین انتقاد کند. با این حال، مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیدند که جنگ او با وزارت دفاع جنگی واقعی بود، نه یک نمایش سیاسی و این ناشی از تلفات بزرگی بود که روسیه در باخموت متحمل شده بود.
انتقاد پریگوژین فراتر از بحث بر سر تدارکات مورد نیاز بود. او مدعی شد که رهبری نظامی فاسد و بی‌کفایت است. مقامات آمریکایی در اوایل سال جاری گفتند که برخی از رهبران نظامی به نوبه خود نسبت به نفوذ او بر پوتین حسادت می‌کردند. اما تنها در روزهای اخیر بود که مقامات اطلاعاتی هشدارهای اولیه مبنی بر احتمال اقدام پریگوژین را دریافت کردند. مقامات گفتند که سازمان‌های اطلاعاتی نمی‌دانستند نتایج اقدامات پریگوژین چه می‌تواند باشد؛ اما آنها بسیار نگران این بودند که اقدام او چه تاثیری ممکن است بر کنترل تسلیحات هسته‌ای روسیه برجا بگذارد. گزارشگران نیویورک‌تایمز بر این باورند که سیستم اطلاعاتی- نظامی آمریکا در جریان قرار داشت؛ اما به پوتین اطلاع ندادند تا مبادا بهانه‌ای به دست او دهند تا غرب را مقصر اقدامات پریگوژین اعلام کند. اگر به پوتین اطلاع می‌دادند، ممکن بود او در نهایت بگوید که این یک توطئه خارجی به رهبری غرب بوده است. چنین بود که غرب جانب احتیاط را در پیش گرفت.
«پیتر بیکر» نیز در تحلیلی مورخ 24ژوئن در نیویورک‌تایمز نوشت، بیش از یک‌سال است که مقامات آمریکایی بی سر و صدا و به دور از انظار عمومی از خود می‌پرسند: آیا حمله ناموفق روسیه به اوکراین می‌تواند در نهایت منجر به سقوط پوتین شود؟ برای چند ساعت پر هرج و مرج در هفته جاری، این تصور چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسید. اما حتی با پایان آشکار تهدید فوری ارتش پریگوژین، این طغیان 24ساعته و کوتاه‌مدت نشان داد که قدرت پوتین از زمان روی کار آمدن او، ضعیف‌تر از هر زمان دیگری است. پیامدهای این طغیان می‌توانست هم فرصت و هم خطر را در اختیار مقام‌ها و سیاستگذاران آمریکایی قرار دهد. حقیقت این است که آشفتگی در روسیه می‌تواند منجر به شکست تلاش‌های جنگی این کشور در اوکراین شود، درست زمانی که نیروهای اوکراینی در حال انجام حملات متقابل خود هستند.
با این حال، مقامات در واشنگتن همچنان نگران احساس آسیب‌پذیری پوتینی هستند که غیرقابل پیش‌بینی و مجهز به سلاح هسته‌ای است. «ایولین ان.فارکاس» مدیر اجرایی موسسه رهبری بین‌المللی مک‌کین و یکی از مقامات سابق پنتاگون گفت: «این به نفع ایالات متحده است که روس‌ها حواسشان پرت شود و این امر تلاش نظامی آنها در اوکراین را تضعیف می‌کند و باعث می‌شود که آنها کمتر به مشکل‌سازی در مناطقی مانند سوریه ادامه دهند. مهم‌ترین چیزی که ما به آن اهمیت می‌دهیم این است که اطمینان حاصل کنیم که ارتش حرفه‌ای کنترل تمام تاسیسات هسته‌ای را در دست دارد.»
بن‌بست مسلحانه در مسیر مسکو، هرچند کوتاه، آشکارترین مبارزه برای قدرت در روسیه از زمان کودتای نافرجام1991 علیه میخائیل گورباچف و رویارویی بوریس یلتسین و پارلمان در سال1993 بود. اما واشنگتن علاقه‌ای به این مبارزه نداشت. پریگوژین همان قدر که اکنون دوست پوتین نیست، دوست ایالات متحده هم نیست. دولت بایدن جانب احتیاط را نگه داشت؛ چون هر زمان اتفاقی در روسیه افتاده، آمریکا متهم شماره یک بوده است. مقامات ایالات متحده توجه ویژه‌ای به زرادخانه هسته‌ای روسیه دارند و نگران بی‌ثباتی در کشوری هستند که قدرت نابود کردن بخش زیادی از کره زمین را دارد. اما یک مقام ارشد دولتی گفت که دولت بایدن هیچ تغییری در وضعیت و آرایش تسلیحات روسیه تشخیص نداده و موضع هسته‌ای آمریکا را نیز تغییر نداده است.
اما پرسشی که ممکن است مطرح باشد این است که چرا پریگوژین ناگهان متوقف شد و به جای مسکو از بلاروس سر درآورد. «کاترین استونر» استاد علوم سیاسی در دانشگاه استنفورد، در یادداشتی در «آتلانتیک» نوشت، رفتن پریگوژین به بلاروس در ظاهر عجیب به نظر می‌رسد. این امر زمانی عجیب به نظر می‌رسد که در روسیه می‌توان نوجوانان را به خاطر ارسال و بیان مطلب انتقادی نسبت به عملیات نظامی روسیه در اوکراین زندانی کرد. درحالی‌که اسلحه آنان کلمه بود، اما اسلحه پریگوژین تانک و تفنگ. ترس واقعی در کرملین از شورش پریگوژین این بود که منجر به شورش نظامی گسترده‌تر شود.
فتح سریع روستوف و حرکت او به سمت مسکو نشان داد که برخی از واحدهای نیروهای دفاعی روسیه مستقر در مسیر، ممکن است حداقل به‌طور منفعلانه و شاید حتی فعالانه از ماموریت او حمایت کرده باشند. با توجه به اینکه جنگ در اوکراین برای ارتش روسیه بد پیش رفته است، اگر برخی از افسران جوان ارتش با گلایه‌های پریگوژین علیه فرماندهی عالی روسیه ابراز همدلی کرده باشند موضوعی قابل درک است. سخنرانی پوتین هشداری صریح درباره پیوستن به شورش ارائه داد و تایید ضمنی این بود که پریگوژین با حرکت به سمت مسکو طرفدارانی پیدا خواهد کرد. علاوه بر این، این واقعیت که مسکو به وضوح برای یک نبرد طولانی و خونین آماده می‌شد نشان می‌دهد که نگرانی واقعی از قریب‌الوقوع بودن یک درگیری گسترده‌تر وجود داشت.
ستون مزدوران پریگوژین در کمتر از 200کیلومتر خارج از شهر متوقف شد. بنابراین، پوتین دلایل زیادی داشت تا به لوکاشنکو اجازه دهد تا برای پایان سریع شورش مذاکره کند با این وعده که به شورشیان و به‌ویژه پریگوژین اجازه دهد (حداقل در حال حاضر) تحت پیگرد قرار نگیرند. پوتین درحالی‌که از نظر ما ممکن است ضعیف و ناکارآمد به نظر برسد، اما او ممکن است با انجام معامله با پریگوژین از تلفات جمعی در جنگ داخلی اجتناب کرده باشد. با عوض شدن ماجرا، پوتین از بحران جان به در برد اگرچه اسطوره «شایستگی» او که به دقت ساخته شده بود، آسیب دید. با گذشت زمان این رخداد ممکن است باعث از بین رفتن اعتماد نخبگان روسیه به پوتین شود؛ اگرچه بعید است که به زودی کودتایی آشکار علیه او رخ دهد.
