این درحالی است که روابط عمومی وزارت ارتباطات تاکید دارد «رویا» دانستن چنین امری ناصواب است؛ زیرا همین حالا و با ایجاد بیش از سه میلیون پورت فیبر نوری، بسیاری از کاربران در حال تجربه چنین سرعتی هستند. گذشته از اما و اگرهایی که در گستره پوشش فیبر نوری و تجربه چنین سرعتی مطرح است، کارشناسان این سوال را مطرح می‌کنند که حتی با فرض فراهم بودن این امکان، محدود بودن این سرعت به استفاده از شبکه داخلی اساسا چه ارزش افزوده‌ای برای کاربران ایجاد خواهد کرد؟ آنها تاکید دارند چنانچه محدودیت‌های اعمال شده بر پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی پرکاربری مانند اینستاگرام، واتس‌اپ، گوگل‌پلی و... رفع شود و توسعه زیرساختی حتی در حد فعلی باقی بماند، تجربه کاربران از کار با اینترنت به مراتب مطلوب‌تر از زمانی خواهد بود که از سرعت هزار مگابیتی برای استفاده از چند پلتفرم داخلی بهره ببرند.
باز کردن گره اینترنت کشور با فیبر
عیسی زارع‌پور از همان روزهای ابتدایی به دست گرفتن سکان هدایت وزارت ارتباطات، بر ضرورت توسعه هرچه بیشتر پوشش فیبر نوری در کشور تاکید کرد و ایجاد 20 میلیون پورت فیبر نوری برای منازل و کسب‌وکارها را از اولویت‌های اصلی این وزارتخانه برای جبران ضعف‌های زیرساختی موجود در بحث اینترنت ثابت کشور دانست. طبق آنچه رگولاتوری و وزیر ارتباطات در صحبت‌های یک سال اخیر خود بارها بر آن تاکید کرده‌اند، تحقق نیافتن توسعه به موقع در زیرساخت‌های ارتباطات ثابت باعث شده تا گرایش کاربران به استفاده از اینترنت همراه بیشتر باشد و همین امر فشار مضاعفی بر شبکه‌ها وارد و در برخی مواقع اختلالاتی ایجاد کند. در نتیجه تصمیم بر آن شد تا اجرای پروژه فیبر نوری سر لوحه کارهای وزارت ارتباطات در دور جدید قرار بگیرد و کاربران بتوانند با سرعت‌های چند هزار مگابیتی به اینترنت دسترسی پیدا کنند. حالا حتی روابط عمومی وزارت ارتباطات در واکنش به گزارشی که روز دوشنبه در همین صفحه منتشر شد، تاکید کرد که آرزوی دستیابی به سرعت هزار مگابیتی، چیزی است که همین حالا نیز محقق شده و دیگر نباید از آن با لفظ رویا و آرزو یاد کرد. محمد احسان خرامید، مشاور وزیر و رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» و در تشریح اظهارات وزیر ارتباطات در حاشیه نمایشگاه الکامپ گفت: «آنچه ما در تمام این مدت بر آن تاکید داریم آن است که وضعیت فعلی اینترنت ثابت کشور به‌شدت نامناسب است و قبول داریم که چنین سرعتی در شأن مردم ایران نیست؛ در نتیجه تلاش ما آن است که با توسعه فیبر نوری، این شرایط را بهبود ببخشیم.»
با این‌حال از 9 ماه پیش، شرایط فضای مجازی کشور، شاهد تحولات چشمگیری بود که اهمیت این وعده‌ها و بهبودی را که در زیرساخت‌های ارتباطی کشور ایجاد شد، کمرنگ کرد. به فاصله کوتاهی از فروکش کردن نسبی اشتیاق مجلس در پیشبرد طرحی که کاربران از آن با نام «صیانت» یاد می‌کنند، فضای مجازی کشور شاهد آغاز محدودیت‌هایی بود که عملا با آنچه در طرح صیانت عنوان شده بود تفاوت چندانی نداشت. از اواخر شهریور ماه سال گذشته، روند فیلتر کردن انواع پلتفرم‌های خارجی آغاز شد و اگرچه در ابتدا گمان می‌رفت که این محدودیت‌ها مقطعی و به تصمیم نهادهای امنیتی برای آرام کردن اوضاع کشور اعمال شده باشند، اما حالا و با گذشت بیش از 9 ماه از آن محدودیت‌ها، عزم چندانی برای رفع آنها دیده نمی‌شود و دسترسی آزاد کاربران به اکثر پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی قطع مانده است.
اگرچه تا پیش از این، فیلتر شدن گاه به گاه برخی پلتفرم‌ها در کشور مساله چندان جدیدی نبود، اما گستردگی محدودیت‌های اینترنتی اخیر، فضای کاملا متفاوتی ایجاد کرده است؛ به‌طوری که اکنونVPNها و انواع ابزارهای دور زدن فیلترینگ، به پای ثابت گوشی‌های هوشمند و رایانه‌های کاربران تبدیل شده‌اند و اتصال به اینترنت بین‌الملل بدون این ابزارها ممکن نیست. پاسخ وزارت ارتباطات به گلایه‌های کاربران در تمام این مدت، دعوت آنها به استفاده از پلتفرم‌های داخلی بوده و این وزارتخانه رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی را منوط به تصمیم نهادهای امنیتی و مشروط به اقدام این شرکت‌های خارجی برای تاسیس دفاتر رسمی در ایران دانسته است؛ شرطی که در وضعیت بین‌المللی فعلی عملا ناممکن است و به نوعی گستره دسترسی کاربران به اینترنت، حالا چیزی محدود به مرزهای کشور است.
اینترنتی در مرزهای ایران
مجموع همین موارد باعث شده که کاربران برای اجرایی شدن این وعده‌ها در دستیابی به سرعت‌های بالا با فیبر نوری تردید داشته باشند. در همین راستا، سعید سوزنگر از کارشناسان حوزه فناوری در نقد اظهارات اخیر وزیر ارتباطات به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «نکته‌ای که بارها بر آن تاکید شده و توجهی به آن نمی‌شود آن است که تا زمانی که دسترسی اینترنتی کاربران، محدود به مرزهای کشور تعریف شود، حتی با فراهم کردن سرعت 10گیگابیت بر ثانیه‌ای نیز خلق ارزشی اتفاق نیفتاده است.» وی معتقد است: «با توسعه هرچه بیشتر زیرساخت‌های ارتباطات ثابت طبق آنچه وزیر وعده می‌دهد، تنها سرعت و کیفیت دسترسی کاربران به سرویس‌های داخلی بهبود پیدا می‌کند و در رفع نیاز کاربران به استفاده از پلتفرم‌های خارجی تفاوت چندانی ایجاد نمی‌شود.» سوزنگر می‌افزاید: «اگر شاهرا‌ه‌های دسترسی به شبکه بین‌المللی مسدود نشود، حتی همین زیرساخت فعلی نیز تا حد خوبی جوابگوی نیاز کاربران است. نیاز واقعی کاربران که باید به آن توجه شود، رفع محدودیت در دسترسی‌هاست؛ نه توسعه زیرساخت برای دسترسی به سرویس‌های محدود داخلی.»
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات تاکید می‌کند: «اختلاف کیفیت سرویسی که انواع پلتفرم‌های خارجی- چه شبکه‌های اجتماعی و چه پلتفرم‌های تخصصی‌تر- در اختیار کاربر قرار می‌دهند، انکارناپذیر است و باید قبول کرد که کاربران نیاز دارند به این پلتفرم‌ها دسترسی داشته باشند.» سوزنگر تصریح می‌کند: «باید پذیرفت که آن محصولی که یک شرکت برای ارائه به یک بازار 80 میلیون نفری طراحی و عرضه می‌کند، قابل مقایسه با محصولی که برای یک بازار چند میلیارد نفری عرضه شده، نیست. وقتی سیاستگذار این نیاز کاربران برای دسترسی به چنین پلتفرم‌های محبوبی در سطح جهان را به رسمیت نشناسد، فراهم کردن دسترسی‌های داخلی پرسرعت هیچ ارزشی ندارد و چنین وعده‌هایی برای دسترسی به سرعت‌های بالا صرفا بازی با کلمات است.» سوزنگر معتقد است: «اگر حقیقتا این وزارتخانه عزمی برای بهبود تجربه کاربران از حضور در شبکه دارند، بهتر است ارتباطات میان دیتاسنترهای داخل کشور را بهبود دهند تا در مواقع قطعی یک لینک یا دیتاسنتر، عملکرد کاربران با مشکل مواجه نشود و پایداری شبکه بالا برود؛ نه اینکه صرفا تلاش شود تا سرعت ارتباطات محدود و داخلی بالا برده شود، اما چیزی برای ارائه بر آن بستر وجود نداشته باشد.»
جالب آنکه طبق آمارهایی که تا پیش از آغاز محدودیت‌های اینترنتی اخیر از سوی مدیران شرکت ارتباطات زیرساخت و شورای عالی فضای مجازی اعلام شده بود، ترافیک خارجی به داخلی اینترنت نسبت 80 به 20درصدی داشت و همین به خوبی گویای نیاز و تمایل کاربران برای دسترسی به اینترنت بین‌الملل بود. حتی در اواخر سال 1400، محمدزاده لاجوردی، رئیس وقت شرکت ارتباطات زیرساخت اظهار کرده بود که 70 درصد از ترافیک خارجی استفاده شده توسط کاربران به دو پلتفرم اینستاگرام و واتس‌اپ اختصاص دارد؛ حال آنکه هر دو این پلتفرم‌ها از اواسط سال گذشته مسدود شده و دسترسی به آنها جز با VPN ممکن نیست.
با تمام اینها اگرچه وزارت ارتباطات در پاسخ به گلایه‌های کاربران نسبت به محدودیت‌های اینترنتی اخیر تاکید دارد که این وزارتخانه مخالف فیلتر ماندن برخی پلتفرم‌هاست، اما تا امروز توفیق چندانی در رفع محدودیت‌های آن پلتفرم‌ها از جمله گوگل‌پلی حاصل نشده است. آنچه مدیران این وزارتخانه تاکید دارند آن است که به جای گرفتن انگشت اتهام به سمت وزارت ارتباطات، بهتر است موضوع رفع فیلتر این پلتفرم‌ها از مراجع دیگری از جمله قوه‌قضائیه و مجلس پیگیری شود؛ زیرا وزارت ارتباطات صرفا مجری است و نقشی در تعیین و تغییر این محدودیت‌ها ندارد.
