به قلم : دکتر شقایق درویشی ؛ روانشناس
تحریریه زندگی آنلاین : به لطف تبلیغات و فضاسازی های رسانه ای شگفت انگیز و جادویی، هیپنوتیزم، یکی از جذاب‌ترین و در عین حال کمتر شناخته‌شده ترین اشکال درمان است. برخلاف تصور رایجی که وجود دارد و اغلب هیپنوتیزم را به عنوان نوعی سرگرمی در نظر می گیرد، هیپنوتیزم در واقع یک شکل غیرقابل باور از درمان در سلامت جسمانی و روانی است. یک درمانگر آموزش دیده که علوم اعصاب شناختی و بالینی را مطالعه کرده است، می تواند هیپنوتیزم بالینی و تجربی را روی بیماران خود انجام دهد و نتایج باورنکردنی به دست آورد. هیپنوتیزم، اشاره به قرار گرفتن بیمار در حالتی شبیه به خلسه دارد و می تواند به طریق مختلف برای افراد در هر سن و با شرایط و بیماری های مختلفی کمک می کند که ممکن است شامل مواردی مانند کنترل درد، کاهش وزن، ترک سیگار، آسیب های روانی و… باشد. برای شناخت بهتر هیپنوتیزم به عنوان یک روش درمانی، هر آنچه تا کنون شنیده اید را کنار بگذارید و تا پایان این مقاله با ما همراه باشید. ما در ادامه به چند تیتر مهم و کلیدی درباره این روش اشاره خواهیم کرد:
بیشتربخوانید:
تاریخچه هیپنوتیزم:
بسیاری، فرانتس مسمر (Franz Mesmer) را کاشف هیپنوتیزم و یا به نوعی معرفی کننده آن به عموم مردم در حدود سال 1770 میلادی می دانند. این پزشک اتریشی، احتمالا در مورد استفاده از هیپنوتیزم توسط تمدن های پیشین، دانشی به دست آورده بوده و بیشتر دوران حرفه ای خود را صرف مطالعه هیپنوتیزم، تکنیک های هیپنوتیزمی و اثرات آن بر انسان کرده است. مسمر از هیپنوتیزم به عنوان “مغناطیس حیوانی” یا «مسمریسم» یاد می کند و مورد دوم هنوز هم گاها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ایمهوتپ (Imhotep)، اولین پزشک شناخته شده جهان بود که از پناهگاه های شفابخش معروف به معابد خواب، برای نوعی روش درمانی استفاده کرد و مردم برای شفای مشکلات جسمی و روحی به آنجا مراجعه می کردند. گفته می شده که بیمارانی که از معبد خواب بازدید می کردند، تحت تاثیر افسون یا حالت هیپنوتیزم قرار می گرفتند. بدین نحو که پیش از اینکه در نهایت به خواب بروند، پزشک پیشنهادی را که ممکن است به غلبه بر مشکلشان کمک کند به آن ها می دهد، به این امید که خدایان در هنگام خواب بیمار را ملاقات کرده و آن ها را برطرف کنند!
هیپنوتیزم، یک فرآیند طبیعی از حیات انسان:
شاید باور آن کمی دشوار باشد اما واقعیت این است که هیپنوتیزم، استفاده یک مکانیسم طبیعی در بدن انسان است. به نحوی که یک فرد معمولی، حداقل دو بار در روز هیپنوتیزم را تجربه می کند. مثال های رایج این تجربه را می توان در مواردی مشاهده کرد که فردی بدون خاطره ای از رانندگی در یک مکان، در آنجا به مقصد می رسد. دسته بندی کردن در حین خواندن صفحه یک کتاب نیز از دیگر موارد رایج آن است. متداول ترین حالت آن زمانی است که فرد برای مثال، آنقدر غرق در تماشای برنامه تلویزیونی می شود که به سختی متوجه می شود نیمی از روز گذشته است. همه این موارد، مثال هایی از وجود مکانیسم طبیعی هیپنوتیزم در بدن انسان است که در هنگام درمان از آن به صورت هدفمند استفاده می شود.
بیشتربخوانید:
فرد هیپنوتیزم شده در کنترل کامل خود باقی می ماند:
هیپنوتیزم نمایشی، اغلب اینگونه به مخاطب القا می کند که شخص هیپنوتیزم شده کنترل خود را از دست داده و به نوعی عروسک خیمه شب بازی تبدیل می شود. این در حالی است که افرادی که در حالت آرام هیپنوتیزم هستند، اغلب کاملا تحت کنترل هستند. آن ها باید بتوانند آنچه را که هیپنوتیزور پیشنهاد می کند بشنوند، درک کنند و به خاطر بسپارند. هیچ نگرانی در مورد این که در این حالت فرد را مجبور به فعالیت های عیجیب و غریبی مانند شکستن، اسیب زدن و… کنند، وجود ندارد. در واقع این موارد تنها در نمایش های ساختگی هیپنوتیزم یافت می شود.
افراد در طول هیپنوتیزم کاملا بیدار می مانند:
برخلاف تصور رایجی که می پندارد افراد در هنگام هیپنوتیزم، به خواب طبیعی و یا مصنوعی می روند، هیپنوتیزم یک حالت طبیعی ذهنی است که با خواب متفاوت است. دانشمندان بارها و بارها ثابت کرده اند که بیماران در هنگام هیپنوتیزم نه تنها کاملا بیدار هستند، بلکه حتی کنترل کامل اعمال خود را نیز حفظ می کنند. هیپنوتیزم ممکن است در ابتدا کمی ترسناک یا عجیب و غریب به نظر برسد، اما بسیاری از بیماران پس از اینکه حداقل یک بار تحت درمان با روش هیپنوتیزم قرار گرفته اند، احساس راحتی بیشتری در آن داشته اند.
هیپنوتیزم بالینی با هیپنوتیزم مرحله ای:
وقتی صحبت از هیپنوتیزم به میان می آید، بسیاری از مردم به هیپنوتیزم مرحله ای فکر کنند. این نوع هیپنوتیزم، در واقع بیشتر اشاره به نمایش جذابی دارد که در طی آن یک هیپنوتیزم کننده افراد به ظاهر تصادفی را انتخاب می کند، آن ها را به خواب می فرستد و سپس آن ها را وادار می کند تا کارهای خنده دار یا عجیبی را انجام دهند. همانطور که مشخص است، هیپنوتیزم مرحله ای اغلب جنبه سرگرم کننده دارد و ارتباط چندانی با هیپنوتیزم بالینی ندارد. هیپنوتیزم بالینی، همان شکل پذیرفته شده ای از درمان است که به افراد کمک می کند از طریق ذهن آرام و پیشنهاد استراتژیک بر بیماری های مختلف غلبه کنند.
بیشتربخوانید:
هیپنوتیزم(هیپنوتراپی) یک روش درمانی:
هیپنوتیزم، که به عنوان هیپنوتراپی (hypnotherapy) نیز شناخته می شود، اگر چه که هنوز هم برای عده ای قابل استناد علمی محسوب نمی شود، اما از دهه 1950 به بعد، در جامع پرشکی و روانپزشکی، به عنوان یک روش درمانی، مورد پذیرش قرار گرفته است و هر ساله افراد بسیاری به دنبال برگذاری یک جلسه با هیپنوتراپ ها هستند تا راهی سالم برای کنترل ترس ها و رفتارهای منفی خود بیابند. این روش درمانی، توانسته خود را به عنوان یک روش موفقی در حوزه سلامت روان، نشان دهد که بدون استفاده از داروها و مواد شیمیایی انجام می گیرد. به منظور انجام فرآیند درمان، هیپنوتیزم به بیماران کمک می کند تا به ضمیر ناخودآگاه خود دسترسی پیدا کرده و بر آن اثر بگذارند. کاری که بسیاری از ما هر روز بدون اینکه متوجه شویم انجام می دهیم!
هیپنوتیزم درمانی:
بسیاری از افراد به دلایل متعدد به دنبال استفاده از هیپنوتیزم درمانی هستند. این موارد اغلب شامل غلبه بر ترس ها و فوبیاها(ترس از زایمان٬ ترس از آینده و…)، کاهش وزن و اختلال در خوردن(بی اشتهایی عصبی و پر خوری عصبی)، خاطرات منفی و تروماها، بی خوابی و سیگار کشیدن می شود. هیپنوتیزم درمانی حتی می تواند به کاهش درد در مادران در حال زایمان کمک کند. بسیاری از والدین کودکان مبتلا به ADHD هیپنوتیزم درمانی را دارای اثرات مثبت و بدون دارویی بر روی فرزند خود ارزیابی کرده اند. بنابراین می توان درمجموعه ای از بیماری های جسمی و روانی، از آن سود جست.
هیپنوتیزم به عنوان یک روش بی حسی:
مطالعات مختلف نشان داده اند که هیپنوتیزم می تواند ابزاری موثر برای مدیریت و کنترل درد باشد. در واقع، مطالعات انجام شده با استفاده از EEG نشان داده است که هیپنوتیزم تجربه احساسی درد را از بین می برد، در حالی که احساس لامسه فرد همچنان وجود دارد! بدین معنا که فرد لمس شدن را احساس می کند، اما احساس واقعی درد توسط مغز تشخیص داده نمی شود. در برخی کشورها، زنان در حالی که برای زایمان طبیعی آماده می شوند، آموزش هیپنوتیزم قبل از تولد را می گذرانند.
آیا هیپنوتیزم منجر به فراموشی می شود؟
هیپنوتیزم های نمایشی تمایل دارد نشان دهد که افراد هیپنوتیزم شده، هرگز به یاد نمی آورند که در طول هیپنوتیزمشان چه اتفاقی افتاده است. این در حالی است که همانطور که در بالا اشاره شد، افراد در هیپنوتیزم بالینی، در طول جلسه بیدار و آگاه می مانند. در هیپنوتیزم، همه چیز قابل تعریف است. اگر هدف از هیپنوتیزم درمانی، فراموش کردن خاطرات منفی یا خلاص شدن از شر تروماها باشد، می توان به آن دست یافت. بنابراین فراموش کردن، تنها در صورتی اتفاق می افتد که هدف هیپنوتیزم این باشد.
مغز در حالت هیپنوتیزم متفاوت عمل می کند:
هیپنوتیزم این امکان را به مغز انسان می دهد تا بخش خودآگاه خود را دور بزند و این امر موجب می شود تا میل به پرسیدن سؤال یا توجه به محیط اطراف خاموش، شود. در عوض، در هنگام هیپنوتیزم، مغز بیش آگاهی به دست می آورد که اشاره به حالتی از کنترل بدن و یا محیط اطراف، بدون فکر کردن آگاهانه دارد.
گیر کردن در خلسه هیپنوتیزم:
این ایده که ممکن است فرد در خلسه هیپنوتیزم گیر کند، یکی دیگر از اطلاعات غلطی است که در هیپنوتیزم نمایشی رواج دارد. زیرا همانگونه که گفتیم، افراد هیپنوتیزم شده، هرگز کنترل ذهن یا بدن خود را به طور کامل از دست نمی دهند و می توانند به راحتی از حالت هیپنوتیزم خارج شوند. بنابراین ماندن در آن حالت غیر ممکن است.
تجربه کسانی که هیپنوتیزم شدن:
افرادی که تحت درمان هیپنوتیزم قرار گرفته اند، اغلب احساسات متفاوتی را گزارش می کنند. برخی تجربه خود را مانند یک چرت کوتاه در حال روشن بودن تلویزیون، توصیف می کنند، در حالی که برخی دیگر احساس سنگینی و کرختی می کنند. برخی دیگر از توصیفاتی مانند مشاهده نور یا احساس شناور شدن، استفاده می کنند. از آنجایی که همه ما تجربیات را به طور متفاوت درونی می کنیم، منطقی است که تجربه هیپنوتیزم نیز برای هر فرد متفاوت باشد.
افراد به تنهایی می توانند خود را هیپنوتیزم کنند:
در هیپنوتیزم نمایشی، همیشه یک هیپنوتیزم کننده و یک فرد هیپنوتیزم شده وجود دارد و منجر به این تصور غلط رایج می شود که برای هیپنوتیزم، لزوما به دو نفر نیاز است. اما در واقعیت، چیزی به نام خود هیپنوتیزم وجود دارد که کاملا هم معتبر است. امیل کو، روانشناس فرانسوی، تکنیکی را ابداع کرد که در آن فرد می تواند تمام مقاومت های ذهنی را سرکوب کند و وارد حالت هیپنوتیزم شود. بسیاری از افراد خود هیپنوتیزم را بدون کمک یک متخصص مراقبت های بهداشتی انجام می دهند.
هیپنوتیزم چگونه عمل می کند؟
پس از آنکه تصورات رایج و غلط درباره هیپنوتیزم را کنار گذاشته و با حقایق روشنی درباره آن آشنا شدیم، به این پرسش می پردازیم که هیپنوتیزم چگونه عمل می کند؟ اگرچه که در جنبه هایی می توان گفت، نحوه عملکرد هیپنوتیزم هنوز کاملا درک نشده است، با این حال، معمولا هیپنوتیزم به لحاظ ظاهری دارای چند اصل اساسی است:
ذهن خودآگاه فرد آرام می شود.
فرد می تواند از بخشی از مغز خود که افکار، باورها، ادراکات، احساسات، عواطف، حافظه و رفتارهای او از آن سرچشمه می گیرند، رها شده و به نوعی بر آن مسلط شود.
سپس، فرد برای آماده دریافت راهنمایی های هیپنوتیزم درمانگر خود می شود تا به او کمک کند افکار ناخودآگاهی که رفتار فعلی اش را هدایت می کنند، تغییر داده یا جایگزین کند.
مراحل هیپنوتیزم بالینی
به طور کلی، چهار مرحله در هیپنوتیزم بالینی وجود دارد که شامل مقدمه، تعمیق، پیشنهادات و خروج، می شود.
مقدمه: در این مرحله، فرد هیپنوتیزم شده، شروع به آرام شدن می کند، توجه خود را متمرکز کرده و حواس پرتی ها را نادیده می گیرد. هیپنوتیزم درمانگر، در این مرحله با تکنیک های خاصی مانند تنفس کنترل شده، یا آرام سازی پیشرونده عضلانی که شامل نفس کشیدن و شل کردن ماهیچه ها در حین تنفس می شود، فرد را راهنمایی می کند. برای مثال فرد باید نفس خود را به ترتیب خاصی از گروه های عضلانی در سراسر بدن، خارج کرده و یا یا روی یک تصویر بصری تمرکز کند.
تعمیق: این مرحله، به دنبال مرحله نخست، آرامش و تمرکز فرد را به سطح عمیق تری می برد که اغلب شامل شمارش معکوس یا استفاده از تصاویر نزولی مشابه مانند پایین رفتن از پله ها یا فرو رفتن آرام تر و عمیق تر در یک تخت راحت می شود. این دو مرحله، با هدف تسهیل گشودگی فرد نسبت به پیشنهادات انجام می شود.
پیشنهادات: این مرحله، در صدد ایجاد تغییر واقعی در تجربه، رفتار یا ادراک فرد است. هیپنوتیزم درمانگر، در اینجا از تصاویرسازی ها و زبانی که با دقت انتخاب شده است استفاده خواهد کرد. پیشنهادها اغلب یا متمرکز بر علائم (دلایل اصلی مراجعه فرد) یا به صورت اکتشافی (به منظور کشف تجربیات مرتبط با شروع علائم) هستند. تغییرات پیشنهادی می تواند در ادراک، احساس، عواطف، حافظه، فکر یا رفتار فرد موثر باشد.
خروج: در این مرحله، فرد به آرامی از هیپنوتیزم خارج می شود. هیپنوتیزم درمانگر، ممکن است بر خلاف مرحاه تعمیق، از عمیق کننده های معکوس استفاده کند، برای مثال پیشنهاد دهد که از پله ها بالا بیایید یا شمارش عادی انجام دهید.
هیپنوتیزم اغلب، همراه با سایر روش های درمانی و به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی کامل استفاده می شود. تصمیم به استفاده از هیپنوتیزم درمانی در یک محیط بالینی به عنوان یک درمان انحصاری یا به عنوان یک درمان اضافی در روان درمانی یا طب سنتی با مشورت یک متخصص واجد شرایط(روانشناس بالینی) که در مورد استفاده و محدودیت های هیپنوتراپی آموزش دیده است، باید گرفته شود. طول مدت درمان با هیپنوتیزم نیز، معمولا ثابت نیست و بسته به شدت و نوع مشکل، متفاوت خواهد بود.
باید توجه داشت که ترس یا نگرانی فرد در مورد هیپنوتیزم، ممکن است در توانایی هیپنوتیزم شدن او اختلال ایجاد کند. با این حال، شخصی که بیشتر سود را از این شیوه درمانی می برد، شخصی است که انگیزه بالایی برای غلبه بر یک مسئله یا مشکل دارد ماننده غلبه برا افسردگی بالینی. مانند هر درمان دیگری، هیپنوتیزم ممکن است برای شرایط خاص یا در افراد خاص مفید باشد.
ریسک ها و خطرات استفاده از هیپنوتیزم
هیپنوتیزم درمانی، تا زمانی که توسط یک درمانگر آموزش دیده و روانشناس خوب انجام می شود، اغلب یک روش بی خطر است و از اصول حرفه ای و قابل اعتمادی پیروی می کند. با این حال این روش درمانی، ممکن است برای افرادی که از مشکلات روانی شدیدی مانند علائم روان پریشی، توهم و هذیان و موارد مشابه رنج می برند، مناسب نباشد. همچنین، علارغم گرازش هایی مبنی بر اثرات مثبت هیپنوتیزم بر ترک سیگار، ممکن است برای افرادی که از مواد مخدر یا الکل استفاده می کند، نامناسب باشد. استفاده از هیپنوتیزم به منظور بازیابی حافظه نیز، تا حد زیادی توسط تحقیقات پشتیبانی نشده است. یکی از موارد مهم درباره ریسک استفاده از هیپنوتیزم، می تواند به انتخاب درمانگر مرتبط باشد. از آنجا که مراحل هیپنوتیمز توسط درمانگر انجام شده و پیشنهادات نیز اغلب از سوی وی ارائه می گردد، انتخاب روش های مناسب برای تعمیق، ارائه پیشنهادات مناسب و سپس روش های مطلوب خروج، به مهارت او بستگی داشته و تاثیر به سزایی در عملکرد و عوارض هیپنوتیمز درمانی دارد.
