دلار آمریکا در حال پشت سر گذاشتن پنجاهمین‌سال سلطه خود بر نظام ارزی شناور و مبادلات جهان است، چشم‌انداز روشنی برای به پایان رسیدن دوران این نظام تک‌ارزی به چشم نمی‌خورد. ظهور یورو و پا به میدان گذاشتن پیمان‌هایی چون بریکس موجب می‌شود صحبت‌های زیادی درباره استفاده از دیگر ارزهای مهم در مبادلات تجاری یا ذخیره ارزش شود و هرازگاهی سخن از افول دلار به میان بیاید. «فرهاد نیلی»، اقتصاددان در گفت‌وگو با تجارت فردا با بررسی چالش‌های پیش روی دلار مانند نکول بدهی‌های آمریکا و توان دیگر ارزهای جهان‌روا، معتقد است که نه‌تنها در آینده نزدیک، بلکه در آینده بلندمدت هم شواهد متقنی مبنی بر جایگزین دلار دیده نمی‌شود.
نظام شناور ارزی 50ساله می‌شود
هژمونی دلار عبارت آشنایی به حساب می‌آید. از همان ابتدای تشکیل نظام ارزی شناور و شکل‌گیری نظام تک قطبی ارزی به رهبری دلار اظهارات و تلاش‌های زیادی درباره جایگزین کردن این نظام ارزی به گوش می‌رسید. با تمام تلاش‌های مذکور، این نظام ارزی پنجاهمین سال عمر خود را پشت سر می‌گذارد. اقتصاددانان بر این باورند که برای وجود یک ارز غالب و پذیرفته‌شده در دنیا، دلایل و توجیهات خوبی وجود دارد؛ استفاده از آن در همه‌جا راحت است و می‌توان از آن به‌عنوان ابزار پرداخت در همه‌جا و در مبادله با همه‌کس استفاده کرد.
گرچه صحبت‌های از ایجاد پیمان‌های ارزی جایگزین می‌شود یا حتی ارز مشترکی چون یورو از اتحادیه اروپا سر برمی‌آورد؛ اما به نظر می‌رسد نشانه‌های قدرتمندی از کنار گذاشته شدن دلار و از دست رفتن جایگاه این ارز به چشم نمی‌خورد. جفری فرانکل، استاد اقتصاد کلان در دانشکده حکمرانی جان.اف.کندی هاروارد معتقد است اگر چه برخی اتفاقات یادشده را سرآغاز دوران افول دلار تفسیر می‌کنند، اما این مساله را یک اقدام طبیعی از سوی اقتصادها می‌داند و با وجود اذعان به کاهش سهم دلار در مبادلات بازارهای جهانی، معتقد است دلار فعلا ارز شماره یک دنیا خواهد ماند و هیچ‌کدام از دیگر رقبا در قد و قواره‌ای نیستند که جایگزین دلار شوند.
مالیه بین‌الملل دلاری بررسی می‌شود
به مناسبت پنجاه‌ساله شدن نظام ارزی شناور در جهان، هفته‌نامه «تجارت فردا» سراغ فرهاد نیلی، اقتصاددان برجسته رفته و درباره سلطه دلار با او به گفت‌وگو پرداخته است. اگرچه نظام ارزی شناور اتصال ارزهای مهم دنیا به دلار را قطع کرد و به آنها اجازه نوسان داد، اما باز هم خدشه‌ای به جایگاه دلار به‌عنوان ارز شماره یک دنیا وارد نکرد. با این حال صحبت‌های زیادی درباره استفاده از دیگر ارزهای مهم در مبادلات تجاری یا ذخیره ارزش می‌شود و هرازگاهی سخن از افول دلار به میان می‌آید. نیلی بر این باور است که نکول بدهی‌های آمریکا و توان دیگر ارزهای جهان‌روا چالش‌های دلار به حساب می‌آیند؛ اما نه‌تنها در آینده نزدیک، بلکه در آینده بلندمدت هم شواهد متقنی مبنی بر جایگزین دلار دیده نمی‌شود. این اقتصاددان اعلام کرد که در واقعیت دنیای اقتصاد، سلطه دلار فقط مساله ایران نیست؛ روسیه، چین، مالزی، برزیل، هند، اعضای بریکس و کشورهای دیگر نیز نه‌تنها این مساله را مطرح کرده‌اند، بلکه وارد فاز عملیاتی مواجهه با آن شده‌اند. به باور نیلی، این رفتارها حاکی از توجه جمعی کشورها برای چاره‌جویی در مقابل سلطه دلار است.
چرا دلار یکه‌تاز شد؟
فرهاد نیلی در ادامه سخنانش به این نکته پرداخت که نظام مالیه بین‌الملل اکنون با پدیده‌ای به نام نظام ارزی تک‌قطبی روبه‌رو است و از سوی دیگر سلطه دلار بسیار فراتر از سهم آمریکا از اقتصاد جهان است. او در یک مثال سعی کرد تا چرایی تسلط دلار آمریکا را توضیح دهد. این اقتصاددان بیان کرد که اگر یک ایرانی بخواهد با یک هندی تجارت کند، حتما دوست دارد با ریال کار کند؛ چون به سادگی در دسترس اوست؛ از آن‌سو طرف هندی هم علاقه‌مند به استفاده از روپیه است؛ اما در نهایت این مبادله با دلار، یورو یا پوند انجام می‌شود و در مبادله با یک ژاپنی یا برزیلی هم باز توافق روی ارز سوم مانند دلار یا یورو است تا کار ساده شود. نیلی ادامه داد که اگر یک تاجر ایرانی بخواهد با 10کشور مختلف کار تجاری بکند، ترجیح او استفاده از ارز سومی است که تسهیل‌گر همه مبادلات او باشد.
این اقتصاددان ترجیح ارز سوم را به دو عامل نسبت می‌دهد؛ نخست تبدیل ارزهای مختلف به هم که حائز هزینه‌های مالی و زمانی است و دومین عامل به ریسک تغییر نرخ ارز بازمی‌گردد. این دو عامل توسط ارز جهان‌روا تامین می‌شود. از آنجا که ارز جهان‌روا ویژگی‌های متعددی دارند و ارزهای کمی با این ویژگی‌ها وجود دارد، تعداد ارزهای جهان‌روا نیز محدود باقی می‌ماند. این استاد دانشگاه ضمن برشمردن سه وظیفه اصلی پول، یعنی ذخیره ارزش، ابزار مبادله و واحد شمارش، اعلام کرد که یک ارز جهان‌روا باید در داخل کشور نیز امکان اجرای این وظایف را فراهم کند تا در کشورهای خارجی مورد توجه قرار بگیرد؛ ارزی می‌تواند جهان‌روا باشد که بتواند این سه ویژگی را علاوه بر خاک خودش، در عملیات اقتصادی بین‌المللی و مالیه بین‌الملل هم حفظ کند.
ارز جهان‌روا حاصل انتخاب‌ها است
به گفته فرهاد نیلی، بانک‌های مرکزی بنا به دستور کارشان موظف هستند ارزش دارایی‌های خارجی کشور را حفظ کنند. بنابراین حتما باید دارایی‌های خارجی کشور را به ارزی نگهداری کنند که ذخیره ارزش خوبی باشد. نیلی از این نکته نتیجه می‌گیرد که با دقت در ارز انتخاب‌شده از سوی حدود 180بانک مرکزی دنیا می‌توانیم بفهمیم آن ارز در این ویژگی از سایر ارزها برتر بوده است. به گفته نیلی، ویژگی دوم ارز جهان‌روا این است که ابزار مبادله باشد؛ یعنی تجار و بانک‌ها در مبادلات بین‌المللی از آن ارز استفاده می‌کنند تا مبادلات خود را انجام دهند و تسویه کنند. بنابراین می‌توانیم دقت کنیم که ارزهای مختلف چه سهمی از تجارت جهانی دارند تا ارزهای جهان‌روا را بشناسیم. فرهاد نیلی شناخت ارز جهان‌روا را منوط به آن می‌داند که در مالیه بین‌الملل واحد تقویم ارزش در حوزه صادرات و واردات و مبادلات مالی، به‌خصوص بدهی‌های خارجی باشد. به عبارت دیگر، باید ببینیم کشورهای مختلف اعم از کوچک و بزرگ، برای تقویم واردات و صادرات خود و ثبت آن در دفاتر به چه ارزی متوسل می‌شوند.
به بانک‌های مرکزی بنگرید
فرهاد نیلی در ادامه صحبت‌هایش بر این نکته دست گذاشت که در مالیه بین‌الملل مهم‌ترین، محافظه‌کارترین، آینده‌نگرترین و حرفه‌ای‌ترین بازیگران «بانک‌های مرکزی» هستند. به گفته این اقتصاددان، تصمیم بانک‌های مرکزی جهان در سال‌های گذشته، با وجود گزینه‌های نسبتا زیاد، تداوم استفاده از دلار بوده است؛ هرچند مقادیر قابل توجهی دلار را در سبد ارزی خود با سایر ارزها، همچون دلار کانادا، دلار استرالیا یا یوآن چین جایگزین کرده‌اند؛ اما هنوز 58درصد ذخایر ارزی جهان به دلار است.
یوآن؛ جایگزین دلار؟
نیلی در سخنان پایانی خود به احتمال جایگزینی دلار با یوآن چین پرداخت. به گفته نیلی، درحالی‌‌که سهم دلار از بازار کاهشی است، اما فاصله بین جایگاه کنونی دلار و یوآن آن‌قدر زیاد است که زمانی بسیار طولانی نیاز است تا یوآن بتواند به‌عنوان یک ارز جهان‌روا به جایگاه چهارم برسد. این اقتصاددان تاکید کرد که براساس آمارها، هرگونه پیش‌بینی مبنی بر اینکه یوآن چین می‌تواند حتی در آینده دور جایگزین دلار باشد، ساده‌لوحانه است، اما اینکه یوآن می‌تواند یک ارز جهان‌روا باشد، حتما رخ داده است.
