آیه، به معنای علامت است، زیرا هر آیه از قرآن نشانه ای بردرستی سخن حق تعالی است یا آن که هر آیه مشتمل بر حکمی از احکام شرع یا حکمت و پندی است که بر آن ها دلالت دارد:
و لقد انزلنا الیک آیات بینات و ما یکفر بها الا الفاسقون (1) و تلک آیات الله نتلوها علیک بالحق و انک لمن المرسلین (2) و ...کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تتفکرون (3).
جاحظ گوید:«خداوند کتاب خود را-کلا و بعضا-بر خلاف شیوه عرب نام گذاری کرد و تمام آن را قرآن نامید.چنان که عرب مجموع اشعار یک شاعر رادیوان می گوید.و بعض(پاره)آن را مانند قصیده دیوان،سوره و بعض سوره را مانندهر بیت قصیده،آیه نامیده و آخر هر آیه را مانند قافیه در شعر،فاصله گویند» (4).
راغب اصفهانی می گوید:«آیه،شاید از ریشه «ای »گرفته شده باشد،زیرا آیه است که روشن می کند:ایا من ای،کدام از کدام است »ولی صحیح آن است که از«تایی »اخذ شده باشد،زیرا تایی به معنای تثبب و پایداری است.گویند:«تای ای ارفق،مدارا کن،آرام باش »و شاید از«اوی الیه »گرفته شده باشد،به معنای پناه بردن و جای گزین کردن و هر ساختمان بلندی را آیه گویند: ا تبنون بکل ریع آیة تعبثون (5) ،در زمین های مرتفع ساختمان های بلندی به پا می دارید و بیهوده کاری می کنید».
سپس گوید:«هر جمله ای از قرآن را که بر حکمی از احکام دلالت کند آیه گویند،خواه سوره کامل باشد یا چند فصل یا یک فصل از یک سوره،و گاه به یک کلام کامل که جدا از کلام دیگر باشد آیه گویند.به همین اعتبار آیات سوره ها قابل شمارش است و هر سوره را مشتمل بر چند آیه گرفته اند» (6).
لازم است به طور اختصار یاد آور شویم که اشتمال هر سوره بر تعدادی آیات،یک امر توقیفی است.و کوچک ترین سوره-سوره کوثر-شامل بر سه آیه است.وبزرگ ترین سوره-سوره بقره-شامل بر 286 آیه است.به هر تقدیر کم یا زیاد بودن آیه های هر سوره با دستور خاص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله انجام گرفته و هم چنان بدون دخل و تصرف تاکنون باقی است،و در این امر سری نهفته است که مربوط به اعجاز قرآن و تناسب آیات می باشد.
پی نوشتها:
1- بقره 2:99.
2- بقره 2:252.
3- بقره 2:266.
4- الاتقان،ج 1،ص 143.
5- شعراء 26:128.
6- المفردات،ذیل ماده «ای ».
