جانشینی حضرت محمد صلی الله علیه و آله

جانشینی حضرت محمد(صلی الله علیه و آله)، پژوهشی پیرامون خلافت نخستین نوشته ویلفرد مادلونگ، اسلام پژوه، محقق و مستشرق مسیحی است.

جانشینی حضرت محمد(صلی الله و علیه و آله)، پژوهشی پیرامون خلافت نخستین (The succession to Muhammad:a study of the early caliphate) نوشته ویلفرد مادلونگ، اسلام پژوه، محقق و مستشرق مسیحی است. وی با استفاده از منابع فراوان، کتاب را درباره جانشینی پیامبر و بررسی خلیفه واقعی ایشان تألیف کرده است. این کتاب از ماجرای بیعت با خلیفه اول آغاز شده و تا آغاز دوره مروانیان را دربرمی گیرد. کتاب غیر از متن اصلی دارای هفت پیوست علمی نیز هست و به فارسی ترجمه شده و در بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است. این اثر، از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد به عنوان کتاب سال برگزیده شده است. ویلفرد فردیناند مادلونگ (به آلمانی: Wilferd Ferdinand Madelung) (زادهٔ 26 دسامبر 1930 در اشتوتگارت) از اسلام شناسان معاصر است. وی دارای مدرک دکتری مطالعات اسلامی دانشگاه هامبورگ 1957م است.
انگیزه تألیف
مادلونگ، انگیزه خود را در تألیف کتاب، تجدید نظر در بی اعتمادی شدید اغلب مورخان غربی به منابع اسلامی مربوط به صدر اسلام و افسانه کهن شمردن آنها و نگاهی دوباره به تحلیل این رخدادها بر پایه نزدیکترین منابع به آن دوره معرفی و به کوشش خود برای ایجاد توازن مناسب بین اختصار و وفادار بودن به متون و روایات تصریح کرده است.
محتوای کتاب
مؤلف ابتدا با نگاهی به موضوع خویشاوندی در قرآن به نقش خانواده های پیامبران پیشین در حمایت از انبیاء و هم وراثت آنان می پردازد و و نتیجه می گیرد که بر اساس قرآن، جانشین طبیعی پیامبر نمی تواندخلیفه اول باشد. وی می نویسد: تا آنجا که قرآن، افکار محمد را بیان می کند روشن است که او در نظر نداشت خلیفه اول جانشین طبیعی او باشد و نه به انجام این کار رضایت داشت.
مادلونگ در ادامه مقدمه، دیدگاه های دو شاهد واقعه یعنی ام المومنین عایشه و عبدالله بن عباس را بررسی کرده است. این بحث او در حقیقت واکنشی است به گفتار آن دسته از محققان غربی که گزارش های این دو را تعصب آمیز و تحت تأثیر حب و بغض ها معرفی کرده اند و مواردی را که به نفع شیعیان است، از جعلیات دوره های بعدی دانسته اند.
وی همچنین در ابتدای کتاب، دو شجره از خاندان هاشم و امیه و همچنین سه صفحه گاهشمار حوادث مهم تاریخ صدر اسلام ارائه می دهد.
فصل های کتاب
کتاب در 4 فصل و یک خاتمه ادامه می یابد:
مؤلف ابتدا با نگاهی به موضوع خویشاوندی در قرآن به نقش خانواده های پیامبران پیشین در حمایت از انبیاء و هم وراثت آنان می پردازد و و نتیجه می گیرد که بر اساس قرآن، جانشین طبیعی پیامبر نمی تواندخلیفه اول باشد. وی می نویسد: تا آنجا که قرآن، افکار محمد را بیان می کند روشن است که او در نظر نداشت خلیفه اول جانشین طبیعی او باشد و نه به انجام این کار رضایت داشت.
خلیفه اول: جانشین رسول خدا و خلافت قریش: مادلونگ در این فصل، بازگو کننده حوادثی است که در سقیفه بنی ساعده گذشت و به چگونگی انتخاب خلیفه اول و دیگر حوادت، مفصلا اشاره می کند.
خلیفه دوم: امیر مؤمنان، شایسته سالاری اسلامی، شورا و امپراتوری عربی: مؤلف در این بخش بیشتر درباره چگونگی توزیع قدرت سیاسی از سوی خلیفه دوم به ویژه در ارتباط با بنی هاشم و علی(علیه السلام) بحث کرده است و البته اشاراتی هم به مسائل مهمی جون ماجرای قتل خلیفه و مسأله فتوحات دارد.
خلیفه سوم: خلیفه خدا و فرمانروایی بنی عبد شمس: محور اصلی مطالب این بخش، مسأله زمینه ها و مسائل مربوط به ماجرای قتل خلیفه است که در ذیل دو بخش «اعترافات علیه خلیفه» و «بحران و شورش» سامان یافته است. مؤلف در این بین به دیگر حوادث عصر خلیفه سوم اشاره دارد.
علی علیه السلام: واکنش بنی هاشم نسبت به خلافت. این بخش با عنوان «اختلاف در جانشینی و جنگ جمل» و با بحث درباره چگونگی به خلافت رسیدن علی(علیه السلام) و سپس ورود به ماجرای جنگ جمل آغاز می شود و با عنوان «معاویه و صفین» که طبعا ویژه بررسی واقعه صفین است تداوم می یابد و سرانجام با بحثی تحت عنوان «حکمیت، شورش خوارج و سرانجام کار» بررسی درباره حوادث عصر امیرمؤمنان و شهادت آن حضرت به پایان می رسد.
خاتمه: بازگشت نظم به جامعه و تشکیل سلطنت خودکامه. بررسی چگونگی بیعت با حسن بن علی و چاره اندیشی معاویه برای روی کار آمدن و حوادث عصر اموی تا مرگ نخستین خلیفه مروانیان مطرح شده است.
منبع:
1.مادلونگ، ویلفرد، جانشینی محمد، مشهد، آستان قدس رضوی، 1377ش
2.الویری، محسن، معرفی کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)»، نامه علوم انسانی، زمستان 1379 و بهار 1380 - شماره 4و5
3. هدایی، علی رضا، جانشینی محمد(ص)، کتاب ماه دین، خرداد 1378 - شماره 20

فرآوری: محمد باعزم