به قلم : شیرین فرساد ؛ دانشجوی دکتری میکروبیولوژی
تحریریه زندگی آنلاین : مننژ
غشایی است که روی بافت مغز و طناب نخاع را احاطه می‌کند. گاهی اوقات پرده مننژ دچار التهاب عفونی یا غیر عفونی می‌شود. مننژیت یک عفونت و التهاب مایع و غشاهای اطراف مغز و نخاع است. التهاب ناشی از مننژیت معمولا علائمی مانند سردرد، تب و سفتی گردن ایجاد می‌کند. در برخی موارد مننژیت بدون درمان طی چند هفته بهبودی می‌یابد، اما گاهی اوقات منجر به مرگ می‌شود. درصد ابتلای کودکان به مننژیت بسیار کمتر از بزرگسالان است، اما به علت عدم تکامل سد خونی مغزی کودکان نسبت به بزرگسالان و همچنین ضعیف بودن سیستم ایمنی کودکان عوارض در این کودکان با ترس بیشتری مواجه است.
بیشتربخوانید:
علائم
علائم اولیه مننژیت ممکن است شبیه آنفلوانزا باشد. علائم ممکن است طی چند ساعت یا چند روز ایجاد شود. علائم احتمالی در کودکان بالای دو سال عبارتند از:
تب شدید ناگهانی، تهوع یا استفراغ، خواب‌آلودگی، گیجی، مشکل در تمرکز، حساسیت به نور، تشنج، کاهش اشتها، تشنگی و بثورات پوستی.
علائم در نوزادان تازه متولد شده
این علائم شامل تب شدید، گریه مداوم، بسیار خواب‌آلوده یا تحریک‌پذیری، مشکل بیدار شدن از خواب، تنبلی حرکات، تغذیه ضعیف، استفراغ، برآمدگی در بالای سر نوزاد، سفتی بدن و گردن می‌باشد.
مننژیت عفونی و غیر عفونی
مننژیت به دو بخش تفکیک می‌شود: مننژیت عفونی و مننژیت غیر عفونی. عوامل مختلفی در ایجاد مننژیت عفونی تاثیر دارند که شامل ویروس، باکتری، قارچ و انگلی می‌باشد.
مننژیت ویروسی
متداول‌ترین نوع مننژیت نوع ویروسی است. ویروس‌های گروه انتروویروس باعث 85 درصد موارد مننژیت ویروسی می‌شوند که ابتلا به آنها در تابستان و پاییز دیده می‌شود. ویروس‌های کوکساکی گروه A، ویروس کوکساکی گروه B و اکوویروس‌ها عامل مننژیت ویروسی می‌باشند. ویروس‌های گروه انتروویروس سالانه 10-15 میلیون نفر را مبتلا می‌کنند، اما درصد کمی به مننژیت مبتلا می‌شوند. ویروس‌های دیگر شامل ویروس نیل غربی، آنفلوانزا، اوریون، ایدز، سرخک، تبخال و ویروس تب کنه کلرادو می‌باشند. مننژیت ویروسی معمولا خفیف بوده و بدون درمان بهبود می‌یابد، اما گاها به درمان نیاز دارد.
بیشتر بخوانید:
مننژیت باکتریایی
مسری بوده و در اثر عفونت ناشی از باکتری‌های خاص ایجاد می‌شود. مننژیت باکتریایی در صورت عدم درمان کشنده خواهد بود. 5 تا 40 درصد از کودکان مبتلا به مننژیت باکتریایی تحت درمان از بین می‌روند.
متداول‌ترین باکتری‌های عامل مننژیت
الف) استرپتوکوک پنومونیه: معمولا در دستگاه تنفسی، سینوس و حفرات بینی یافت می‌شوند و عامل مننژیت پنوموکوکی است.
ب) نایسریا مننژیتیدیس: از طریق بزاق و مایعات تنفسی منتشر می‌شود و عامل مننژیت مننگوکوکی است.
ج) هموفیلوس آنفلوانزا: عامل مننژیت بوده و عفونت خون، التهاب لوله‌های تنفسی، سلولیت و آرتروز عفونی ایجاد می‌کند.
د) لیستریا مونوسیتوژنز: از راه غذا منتقل می‌شود.
ه) استافیلوکوکوس اورئوس: معمولا در پوست و دستگاه تنفسی یافت می‌شود و باعث مننژیت استافیلوکوکی می‌شود.
و) مننژیت سل: مننژیت ریه در اثر عفونت بافت پوششی مغز و نخاع در اثر مایکوباکتریوم توبرکولوزیس ایجاد می‌شود.
مننژیت قارچی
این نوع مننژیت نادر است. قارچ وارد بدن شده و از طریق جریان خون به مغز و نخاع می‌رود. افراد دارای نقص سیستم ایمنی درصد ابتلای بیشتری به مننژیت قارچی دارند.
بیشتر بخوانید:
شایع‌ترین قارچ‌ها
الف) کریپتوکوکوزیس که از خاک آلوده به فضولات پرندگان استنشاق می‌شوند.
ب) بلاستومیسس که قارچ ساکن خاک است.
ج) هیستوپلاسما که در محیط آلوده به مدفوع خفاش و پرندگان ساکن است.
د) کوکسوئیدس‌ها که در خاک‌های آلوده یافت می‌شوند.
مننژیت انگلی
از کودک به فرد دیگر منتقل نمی‌شود. درصد ابتلا به مننژیت انگلی از سایر مننژیت‌ها کمتر است. علت ایجاد آن انگل‌های موجود در خاک، آب آلوده استخر شنا، مدفوع، ماهی خام و مرغ است. این انگل‌ها باعث آسیب به بافت مغز شده و در نتیجه باعث توهم و نیز تشنج می‌شوند.
مننژیت غیر عفونی
به علت بیماری‌های مختلف و یا روش‌های درمانی ایجاد می‌شود که شامل لوپوس، آسیب‌های مغزی، جراحی مغز، سرطان و استفاده از داروهای خاص می‌باشد.
گروه کودکان پر خطر در معرض مننژیت
الف) نوزادان زیر دو ماه و دارای نقص سیستم ایمنی
ب) کودکان مبتلا به عفونت مکرر سینوسی
ج) کودکان مبتلا به آسیب جدی سر و شکستگی جمجمه
د) کودکان جراحی مغز
ت) کودکان دارای کاشت حلزون گوش
مننژیت کودکان به نسبت 2 به 10 منجر به اختلالات سیستم عصبی، ناشنوایی، فلج دست و پا و مشکلات یادگیری می‌شود.
بیشتر بخوانید:
عوامل خطر
الف) نادیده گرفتن واکسیناسیون
ب) سن: مننژیت ویروسی در کودکان زیر 5 سال و مننژیت باکتریایی در کودکان زیر 2 سال شایع است.
ج) زندگی در محیط اجتماعی: زندگی کودکان در مدارس شبانه‌روزی و مراکز مراقبت از کودکان
د) سیستم ایمنی تضعیف شده
عوارض
در صورت عدم درمان کودک با عوارض شدیدی روبرو می‌شود که شامل از دست دادن شنوایی، مشکلات حافظه، ناتوانی یادگیری، مشکل در راه رفتن، تشنج، نارسایی کلیه و مرگ می‌باشد.
پیشگیری
باکتری‌ها یا ویروس‌هایی که عامل ایجاد مننژیت هستند، از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن یا استفاده از وسایلی مانند مسواک منتقل می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
واکسیناسیون
الف) واکسن هموفیلوس آنفلوانزا: برای کودکان بالای 2 ماه توصیه می‌کنند.
ب) واکسن پنوموکوک کونژوگه: برای کودکان 2 تا 5 سال در معرض خطر پنوموکوک توصیه می‌شود. در 11 تا 12 سالگی نیز به همراه دوز تقویتی دریافت می‌شود.
ج) واکسن مننگوکوک کونژوگه: برای کودکان 2 ماهه تا 10 ساله در معرض خطر مننژیت باکتریایی توصیه می‌شود.
د) واکسن سروگروپ مننگوکوک B: برای کودکان حدود 10 سال توصیه می‌شود.
توصیه‌ها
1- شستشوی دست کودک قبل از غذا خوردن، پس از دستشویی یا پس از نوازش حیوانات.
2- رعایت بهداشت فردی کودک: نوشیدنی‌ها، غذا، نی و مسواک را با دیگران به اشتراک نگذارند.
3- استراحت کافی کودک، تحرک کودک و مصرف میوه و سبزیجات و غلات باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود.
4- پوشاندن دهان و بینی کودک هنگام عطسه و سرفه
5- کاهش مصرف سوسیس و گوشت‌های فرآوری شده
تشخیص
مننژیت ویروسی علائمی شبیه مننژیت باکتریایی دارد. موارد بررسی شامل آزمایش خون، ادرار و خلط، و پونکسیون کمر را شامل می‌شود.
درمان
1- استراحت و استفاده از مایعات
2- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
3- آنتی‌بیوتیک‌ها: در درمان مننژیت باکتریایی موثر خواهند بود.
4- داروهای ضد ویروسی: برای عفونت‌های شدید ویروسی توصیه می‌شوند.
