گروه جهاد و مقاومت مشرق- هر کسی مبتنی بر شناختش از دوران جنگ، می‌تواند لیستی از چهره‌های تأثیرگذار در دوران دفاع مقدس تهیه کند. بی‌شک افراد دیگری هم می‌توانستند در این لیست قرار بگیرند اما چون بنا داشتیم 10 چهره را انتخاب کنیم، به نام این بزرگواران رسیدیم. چه بسیار فرماندهان لشکرهای سپاه و دلاوران ارتشی می‌توانستند به این لیست اضافه شوند. شاید مزیت اینگونه لیست‌ها این است که ذهنمان را فعال می‌کند تا اگر گزینه‌های دیگری در ذهن داریم، به آن اضافه کنیم. از نظر شما، چه کسانی را می‌شود به این لیست اضافه کرد؟
1/
نام: مصطفی چمران
مسئولیت: فرمانده ستاد جنگ‌های نامنظم
متولد: 1311 (48 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 31 خرداد 1360
دلیل اهمیت: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی هم در لبنان به فعالیت‌های چریکی و تشکیلاتی می‌پرداخت و وقتی جنگ تحمیلی آغاز شد، توانست به خوبی و با سرعت، گروهی از نیروهای زبده عملیاتی را دور خود جمع کرده و ساماندهی کند. او در ستاد جنگ‌های نامنظم، عملیات‌های چریکی متعددی در منطقه جنوب طرح‌ریزی و اجرا کرد که در جلوگیری از نفوذ بیشتر دشمن به خاک کشور، بسیار مؤثر بود. او پیش از آغاز جنگ هم در کردستان و غرب کشور، نقش مهمی را ایفا کرد؛ گاهی در مقابل ضدانقلاب، سلاح برداشت و وقتی لازم بود، سلاحش را زمین گذاشت تا آرامش را به آن منطقه ملتهب، هدیه کند.
2/
نام: علی صیاد شیرازی
مسئولیت: فرماده نیروی زمینی ارتش
متولد: 1323 – (37ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 21 فروردین 1378
دلیل اهمیت: شاید مهمترین نقش او را بشود در هماهنگی کاملش با جریان جنگ تحمیلی و خصوصا همکاری همه‌جانبه با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و روحیه نظامی‌اش دانست. او که حیات مادی‌اش 11 سال پس از جنگ نیز ادامه داشت، هیچگاه جبهه‌ها را ترک نکرد و همواره دانشجویان افسری و کادر ارتش را به این مناطق می‌برد تا ضمن گفتگو با فرماندهان ارشد سپاه و ارتش، تجربیات زمان جنگ را به آنها منتقل کند. روحیه عرفانی و بسیجی او در سال‌های جنگ، در بسیاری از صحنه‌های سخت نبرد، کارگشا بود. از نقش بی‌بدیل او در موفقیت عملیات مرصاد نیز نمی‌توان به سادگی گذشت.
3/
نام: محسن رضایی
مسئولیت: فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
متولد: 1333 (27 ساله)
آخرین وضعیت: همچنان در حال خدمت به نظام
دلیل اهمیت: تجربیات اقدامات نظامی‌اش در مبارزه با رژیم پهلوی باعث شد خیلی زود، نقش و جایگاه خود را در نشکیلات خودجوش بسیج مردمی و سپاه پاسداران پیدا کند و بعد از تغییرات متعدد در فرماندهی سپاه، سکان هدایت این تشکیلات نوپا به دست او افتاد و توانست با موفقیت، ارتباط جبهه‌ها با تشکیلات دولتی و حکومتی را برقرار کند. حمایت همه‌جانبه از فرماندهان یگان‌های رزمی و تلاش شبانه‌روزی او در هدایت سپاه، سابقه درخشانی در کارنامه او ثبت کرد. با کمی مطالعه در وضعیت خاص آن سال‌ها می‌شود فهمید او چه مسئولیت مهمی را بر عهده داشته و توانسته آن را تا سال‌ها پس از جنگ، ادامه دهد.
4/
نام: غلامحسین افشردی (حسن باقری)
مسئولیت: فرمانده قرارگاه نصر
متولد: 1334 (26 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 9 بهمن 1361
دلیل اهمیت: اگر چه خبرنگار ساده روزنامه جمهوری اسلامی بود اما وقتی پایش به جنگ باز شد، بی سر و صدا، غوغا کرد. با شروع جنگ تحمیلی نقش ویژه‌ای در ساماندهی اطلاعات ایفا کرد و به جمع‌آوری نقشه‌ها و پیاده کردن وضعیت مناطق عملیاتی روی آنها، اقدام کرد و برای ارزیابی توان و استعداد دشمن، با چالاکی و شجاعت پیش می‌رفت. فعالیت‌های مثبت او در این زمینه با سازماندهی عناصر اطلاعاتی و برگزاری آموزش مختصری برای آنها، منجر به راه‌اندازی واحد اطلاعات عملیات در ستاد عملیات جنوب گردید. قدرت او در کسب و تحلیل اطلاعات رزمی آنچنان بود که باسابقه‌های ارتش را هم انگشت به دهان می‌گذاشت.
5/
نام: محمد جهان‌آرا
مسئولیت: فرمانده سپاه خرمشهر
متولد: 1333 (27 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 7 مهرماه 1360
دلیل اهمیت: او در شکل‌گیری سپاه خرمشهر نقش فعال و اساسی داشت و ابتدا مدتی مسئولیت واحد عملیات را به عهده گرفت. در آن زمان با توجه به ضعف عملکرد دولت موقت در تأمین خواسته‌های اولیه مردم محروم منطقه، برخی تلاش داشتند تا با طرح ضعف‌های ناشی از حکومت ستمشاهی، نظام را زیر سئوال برده و مردم را بدبین و به مقابله با آن بکشانند. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با نیروهای سپاه و مردمی در مقابل تجاوز عراق ایستادگی نمود تا جایی که توانستند دشمن را 45 روز معطل نگه دارند و از سقوط خرمشهر جلوگیری کنند. مقاومت خرمشهر همواره با نام شهید جهان‌آرا یاد می‌شود.
6/
نام: قاسم سلیمانی
مسئولیت: فرمانده لشکر 41 ثارالله
متولد: 1335 (25 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 13 دی‌ماه 1398
دلیل اهمیت: وی در طول دوران دفاع مقدس، با لشکر تحت امر خود در عملیات‌های زیادی از جمله، والفجر 8؛ که منجر به فتح «فاو» شد، کربلای 4، کربلای 5 و تک شلمچه حضور موثر داشت. عملیات کربلای 5 از مهمترین عملیات‌های ایران در دوران جنگ دانسته شده که تضعیف موقعیت سیاسی و نظامی ارتش بعث عراق و تثبیت اوضاع به سود قوای نظامی ایران از نتایج آن ارزیابی شده است. شجاعت و صلابت او در هدایت نیروها باعث شده بود لشکر 41 هم در خطشکنی و هم در حفظ مناطق آزاد شده و عملیات پدافندی با موفقیت‌های چشمگیری روبرو شود.
7/
نام: سیدمجتبی هاشمی
مسئولیت: فرمانده گروه فداییان اسلام
متولد: 1319 (40 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 28 اردیبهشت 1364 (ترور)
دلیل اهمیت: با شروع غائله کردستان، در پی فرمان بسیج عمومی حضرت امام، هاشمی همراه عده‌ای از افراد کمیته منطقه 9، عازم غرب کشور شد و در آزادسازی و پاک‌سازی آن منطقه شرکت کرد. هنوز چند روز از آغاز تجاوز عراق به خاک کشور نگذشته بود که سیدمجتبی، همراه عده‌ای از دوستان و هم‌رزمانش، داوطلبانه و مستقل به جنوب کشور عزیمت کرد و در مدرسه فداییان اسلام، واقع در شهر آبادان، مستقر شد. بدین ترتیب، اولین نیروی نظامی نامنظم برای مقابله با تهاجم عراق، در آبادان و خرمشهر به وجود آمد که به گروه فداییان اسلام شهرت یافت و فرماندهی‌اش با او بود.
8/
نام: احمد متوسلیان
مسئولیت: فرمانده لشکر 27 محمد رسوال‌ا... (ص)
متولد: 1332 (27ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 14 تیر 1361 (لبنان)
دلیل اهمیت: او آوازه و توان دفاعی دوران جنگ را به بیرون از مرزهای کشور برد. پس از آزادسازی خرمشهر، در 16 خرداد 1361، تهاجم نیروهای رژیم اشغالگر قدس و صهیونیست‌ها به جنوب لبنان آغاز شد. ایران که اشغال لبنان را پاسخی به عملیات الی بیت‌المقدس و آزادی خرمشهر می‌دید، تصمیم گرفت از لبنان پشتیبانی کند. بنابراین، یک هیئت عالی‌رتبه نظامی به فرماندهی متوسلیان روانه سوریه کرد. اولین گروه، 21 خرداد وارد دمشق و در پادگان زبدانی مستقر شد. امام خمینی با اعلام اینکه «راه قدس از کربلا می‌گذرد»، دستور بازگشت نیروها را صادر کردند. متوسلیان هم برای بازگرداندن تدریجی نیروها، عازم سوریه شد.
9/
نام: منصور ستاری
مسئولیت: فرمانده نیروی هوایی ارتش
متولد: 1327 (38 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 15 دی 1373 (سانحه هوایی)
دلیل اهمیت: ابتکار عمل ستاری در کنترل و هدایت هواپیماهای جنگنده رهگیر در عملیات خیبر (اسفند 1362) و بعد از آن در سال 1363، باعث شد سایت موشکی زمین به هوای هاوک که به سایت پیروزی معروف شده بود، به موفقیت‌های چشمگیری برسد و برای اولین بار، آنتن‌های رادار از گزند موشک‌های ضدرادار حفظ شود. ستاری در عملیات والفجر 8 مسئولیت پدافند هوایی ستادکل را بر عهده داشت و با استفاده از این طرح و هوش و نبوغ خود در این عملیات، ابتکارات خوبی به منصه ظهور رساند و توانست هفتاد فروند هواپیمای جنگنده دشمن را منهدم کند. ستاری در بهمن 1365 فرمانده نیروی هوایی ارتش شد.
10/
نام: عبدالرسول زرین
مسئولیت: تک‌تیرانداز
متولد: 1320(40 ساله)
آخرین وضعیت: شهادت در 11 اسفند 1362
دلیل اهمیت: او در 700 شلیک موفق فرماندهان و نیروهای تأثیرگذار بعثی را کشته بود.سیداحمد موسوی، فرمانده اطلاعات عملیات گردان غواصان یونس لشکر امام حسین، در خاطره‌ای از او می‌گوید: چند ماه قبل از شهادتش از او پرسیدم، تعداد شلیک‌های موفق شما تا کنون چقدر بوده‌است؟ اول نمی‌خواست بگوید، ولی وقتی اصرار کردم (حدود 6 تا 7 ماه قبل از عروجش) ایشان گفت «تا الان بالای 2 هزار نفر در ذهنم هست و در دفترچه‌ام ثبت کرده‌ام» که این تعداد قطعاً در چند ماه بعد و در عملیات‌های بعدی و بین عملیات‌ها در سنگرهای کمین و تا لحظه شهادت ایشان بیشتر هم شده بود.
*میثم رشیدی مهرآبادی