اپراتورها هم معتقدند که تا تعرفه‌ها اصلاح نشود، نمی‌توانند کیفیت اینترنت را بهبود دهند؛ چرا که سال‌هاست تعرفه اینترنت تغییری نداشته و آنها برای توسعه زیرساخت‌ها نیاز به سرمایه دارند. با این حال کارشناسان معتقدند که با توجه به شرایط موجود، احتمالا این افزایش تعرفه می‌تواند دسترسی برخی از مردم را به اینترنت با سرعت بالا قطع کند.
سیاست‌های ضد و نقیض
در دنیای امروز اینترنت دیگر یکی از ابزارهای ضروری زندگی روزمره به شمار می‌رود. این در حالی است که دسترسی به اینترنت با کیفیت و بدون اختلال برای کاربران ایرانی تقریبا به رویا تبدیل شده است. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی اسپیدتست، کیفیت اینترنت در ایران تعریفی ندارد. در کنار اختلال‌ها و سرعت پایین، فیلترینگ پلتفرم‌های بین‌المللی محبوب نیز کاربران را ناگزیر به استفاده از ابزارهای فیلترشکن کرده است که همان‌ها هم باعث کاهش کیفیت اینترنت می‌شوند.
با این حال اپراتورهای اینترنت ثابت و همراه معتقدند که بهبود کیفیت اینترنت در گرو توسعه زیرساخت‌هاست که آن هم نیازمند افزایش تعرفه اینترنت - پس از هشت سال- است. پس از اعتراض چندین ساله اپراتورها به نرخ تعرفه بسته‌های اینترنتی، چندی پیش خبری مبنی بر افزایش تعرفه اینترنت همراه منتشر شد که بر اساس آن، رئیس رگولاتوری موافقت ستاد تنظیم بازار را برای افزایش تعرفه دریافت کرده است و احتمالا به زودی افزایش 30 درصدی تعرفه اینترنت برای اپراتورهای همراه ابلاغ خواهد شد.
این خبر در حالی منتشر شد که در مدت اخیر وزیر ارتباطات بارها اعلام کرده بود مخالف افزایش تعرفه اینترنت است. البته عیسی زارع‌پور، اردیبهشت ماه در نشست کمیسیون صنایع و معادن به درخواست اپراتورهای موبایل برای افزایش تعرفه اینترنت اشاره کرده و گفته بود که شرطش برای پذیرش این امر، رشد کیفیت است. او در همین راستا گفته بود: «این شرکت‌ها ظرف سه سال آینده سرعت را دو برابر کرده، پوشش 4G را صد درصد کنند و 10 درصد ارتباطات نیز مبتنی بر نسل 5 شود.»
یک انحصار قدیمی
سرعت و کیفیت نامناسب اینترنت به قدری به دل‌نگرانی و دغدغه مردم تبدیل شده است که نمایندگان مجلس نیز بارها در این باره به وزیر ارتباط تذکر داده‌اند. با این همه زارع‌پور در صدر وزارتخانه متبوعش به عنوان متولی ارتباطات کشور، معتقد است اینترنت ثابت در ایران از روند رشد عقب مانده است و توسعه فیبر نوری را دوای درد آن می‌داند. آخرین آمارهای اسپید تست درباره سرعت اینترنت موبایل هم گواهی بر کیفیت نه چندان خوب آن در کشور است.
طبق این آمار، میانه سرعت اینترنت موبایل در ایران 31 مگابیت است و از این حیث در رتبه 75 جهان قرار دارد. گزارش انجمن تجارت الکترونیک نیز که تیرماه امسال منتشر شد، نشان می‌داد که ایران قهرمان اینترنت کم‌کیفیت در جهان است. بر اساس این بررسی‌ها، دلایل اصلی کم‌کیفیتی اینترنت ایران نیز عملکرد ضعیف شرکت مخابرات ایران در لایه Access (دسترسی)، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تلکام، روند کند توسعه 5G و فیبر نوری و در نهایت عملکرد ضعیف و ناکارآمد شرکت ارتباطات زیرساخت در لایه Core (هسته) اعلام شده بود. البته کاربران علاوه بر چالش‌هایی که با کیفیت و سرعت پایین اینترنت دارند، باید از سد فیلترینگ پلتفرم‌های بین‌المللی نیز عبور کنند. این فیلترینگ موجب شده است تا استفاده از اینترنت اپراتورها بدون استفاده از فیلترشکن عملا کارآیی خاصی برای مردم نداشته باشد؛ در نتیجه مردم برای دسترسی به آنچه نیاز دارند، مجبور هستند مبالغ بیشتری هزینه کنند. به این ترتیب کاربران ایرانی برای دسترسی به یک اینترنت معمولی باید دو هزینه جداگانه بپردازند: یکی تعرفه اپراتورها و دیگری خرید حق اشتراک وی‌پی‌ان.
از طرفی گزارش سرف‌شارک، یک نهاد مستقل رصد کیفیت اینترنت، از شاخص کیفیت زندگی دیجیتال نشان داد که اینترنت در ایران آن‌قدرها هم ارزان نیست. در شاخص مقرون‌به‌صرفه بودن اینترنت، ایران جایگاه چهل‌وهفتم را در میان 117 کشور دنیا دارد. حالا در چنین شرایطی، افزایش تعرفه اینترنت در کنار هزینه‌های جانبی برای دسترسی به شبکه می‌تواند دسترسی بخشی از مردم به فضای مجازی را محدود کند.
در همین راستا حامد بیدی، یکی از فعالان حوزه اینترنت، درباره افزایش تعرفه بسته‌های اینترنتی و تبعات آن به خبرنگار «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «افزایش قیمت اینترنت طی سال‌های اخیر توسط دولت سرکوب شده است و با وجود رشد تورم در این سال‌ها، تعرفه ثابت مانده است؛ در نتیجه مانند هر کالا یا خدمت دیگری انتظار می‌رود که خدمات اپراتورها هم گران‌تر شود. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که وضعیت مخارج ترافیک تامین شده اینترنت در هاله‌ای از ابهام است و شرکت ارتباطات زیرساخت در این باره هیچ گزارش شفافی ارائه نمی‌دهد. پس نمی‌توانیم بفهمیم که هر گیگابایت دیتا یا ترافیک بین‌المللی که این شرکت آن را به اپراتورها می‌فروشد، برای خود شرکت زیرساخت چه مقدار هزینه در بر دارد. در حال حاضر در دو لایه درخواست گرانی تعرفه اینترنت وجود دارد: اول آنکه شرکت زیرساخت می‌خواهد تعرفه‌هایش را گران کند و حتی زمزمه‌هایی از افزایش صد درصدی خدماتی که به اپراتورها می‌دهد، به گوش می‌رسد. از طرف دیگر، یک افزایش 30درصدی روی خدمات اپراتورها وجود دارد. اگر هر دو مورد اتفاق بیفتد، جهش قیمتی شدید روی قیمت اینترنت خواهیم داشت.»
او در ادامه می‌افزاید: «مشکل اصلی آنجاست که برخلاف اکثر کشورهای دنیا تامین ترافیک اینترنت در ایران به‌طور انحصاری و تنها توسط یک شرکت، یعنی شرکت ارتباطات زیرساخت، تامین می‌شود که یک شرکت وابسته به دولت است. انحصاری که در اختیار این شرکت خصولتی است، باعث می‌شود مردم به این موضوع که این ترافیک تامین شده چقدر برای دولت تمام می‌شود، بدبین شوند. ضمن اینکه باید در نظر بگیریم به خاطر رشد تکنولوژی و پیشرفته شدن زیرساخت‌ها در دنیا، هر سال قیمت اینترنت معادل هزینه مصرف یک گیگابایت ارزان‌تر می‌شود. باید در نظر داشت که در روند جهانی هر ساله به‌دلیل پیشرفت تکنولوژی و زیرساخت‌ها، اینترنت ارزان‌تر می‌شود. اگر قرار باشد طبق روند جهانی با نرخ تعرفه‌ها برخورد کنیم، باید قیمت بسته‌ها ارزان‌تر هم بشود. به‌طور کلی تا زمانی که مشخص نشود شرکت زیرساخت از چه مسیرهایی، چه میزان ترافیک را تحت چه قراردادهایی و چه میزان هزینه‌ای وارد می‌کند، نمی‌توان قضاوت کرد که آیا برای افزایش قیمت محق هستند یا خیر.»
بیدی با تاکید بر اینکه طبق معیارهای نهادهای بین‌المللی، فیلترینگ یا قطع دسترسی کاربران به پلتفرم‌های فراگیر معادل با قطع اینترنت است، اظهار کرد: «باید در نظر داشته باشیم که طبق معیارهای نهادهای بین‌المللی، وقتی شبکه‌های اجتماعی فراگیر مانند فیس‌بوک، اینستاگرام و... فیلتر یا قطع می‌شوند، این نهادها آن را معادل با قطع اینترنت می‌دانند. بنابراین امروز با معیارهای جهانی می‌توانیم این ادعا را داشته باشیم که چیزی که ارائه می‌شود، نامش اینترنت نیست؛ در نتیجه نمی‌شود اینترنت داخلی را با اینترنت جهانی مقایسه کنیم، چون شرایط برابری ندارند. نکته دیگر آن است که ما صرفا نباید با تبدیل قیمت اینترنت در ایران به دلار، ادعا کنیم که اینترنت ما ارزان‌تر از اینترنت دنیاست؛ بلکه ما باید توان خرید مردم و سطح درآمدی آنها را نیز در نظر بگیریم. درآمد کارگران ما معادل کارگران دیگر کشورهای دنیا نیست؛ در نتیجه طبیعی نیست که معیار خدماتی که به مردم ارائه می‌شوند، قیمت دلاری آنها باشد.» از آنجا که کیفیت اینترنت ثابت در ایران بسیار پایین است و عملا در سال‌های اخیر بهبودی در این زمینه ایجاد نشده، کاربران به ناچار به اینترنت همراه سوق پیدا کرده‌اند. با این اوصاف به‌نظر می‌رسد تا زمانی که کیفیت ارتباطات ثابت بهبود نیافته و پروژه فیبر نوری - به عنوان راه‌حل وزارت ارتباطات برای این مشکل- به ثمر ننشسته است، افزایش تعرفه اینترنت همراه با نارضایتی عمومی همراه خواهد شد. از نظر برخی فعالان حوزه، این موضوع در نهایت به قطع دسترسی گروهی از مردم به اینترنت با سرعت بالا منجر خواهد شد و احتمالا این گروه شامل افرادی خواهد شد که درآمدهای کمتری دارند. آنها معتقدند که شکستن سد انحصاری در تامین زیرساخت و خدمات مورد نیاز اپراتورها می‌تواند تغییرات جدی در حوزه ارتباطات را در پی داشته باشد.