دو سال پیش با آغاز جنگ روسیه و اوکراین و به دنبال آن تحریم‌های سفت‌وسخت غرب علیه روسیه، بسیاری از شرکت‌ها و صنایع غربی، این کشور را ترک کردند. در این بین خودروسازان مطرح دنیا که سال‌ها در روسیه فعالیت داشتند در زمره شرکت‌هایی بودند که از این کشور خارج شدند. بدین ترتیب بازار خودروی روسیه خالی از خودروهای تولیدی این شرکت‌ها شد، به نحوی که کمبود خودرو بازار این کشور را بحرانی کرد. در این بین خودروسازان و قطعه‌سازان تحریم‌زده ایران، با ایده کسب سهمی از بازار روسیه با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف و عقد قرارداد و تفاهم‌نامه‌هایی، آمادگی خود را برای حضور در بازار روسیه اعلام کردند. حتی اظهارنظرهایی مبنی بر صادرات خودروی تارا و شاهین هم شنیده شد که ظاهرا هنوز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است.
در همین حین چینی‌ها نیز که از مدت‌ها پیش در بازار خودروی روسیه حضور داشتند، گام‌های بلندی با حمایت و دیپلماسی قوی دولت برای تصاحب سهم بیشتر از بازار این کشور برداشتند که به نظر می‌رسد، آنها در این زمینه با موفقیت برنامه‌های خود را پیش می‌برند. بدین ترتیب به نظر می‌رسید که با توجه به کمبود محسوس خودرو و مشکلات عرضه خودرو به دلیل تحریم‌ها، هر بازیگر جدیدی با استقبال مثبت بازار خودروی روسیه روبه‌رو خواهد شد؛ این در شرایطی است که ظاهرا ایران نتوانسته چندان در این بازار با موفقیت عمل کند. حالا سوال اینجاست که نتیجه 12تفاهم‌نامه همکاری بین شرکت‌های خودروساز و قطعه‌ساز ایرانی و روسی که شهریور ماه سال گذشته به مبلغ 700میلیون یورو امضا شد چه بود؟
یا نتیجه ادعای مدیران ایران‌خودرو و سایپا که پی‌در‌پی از برنامه‌های خود برای صادرات به روسیه گفته‌اند، ازجمله اینکه مدیرعامل سایپا عنوان کرده برای صادرات 120هزار خودروی سواری و تجاری به روسیه قرارداد منعقد شده است، چه شد؟ یا مثلا ایران‌خودرویی‌ها عنوان کرده بودند که مشتریان روسی، تارا و دنا را پسندیده‌اند و قرار است هزاران دستگاه از این خودروها راهی بازار روسیه شود. حالا آنچه در واقعیت اتفاق افتاده، این است که یک مقام روسی چندی پیش از گرانی خودروهای ایرانی گلایه کرد و از سوی دیگر در حرکتی معکوس، زمینه صادرات یک خودروی روسی به ایران نیز فراهم شده است.
چرا روسیه ایران را پس زد؟
همانطور که در ابتدای گزارش عنوان شد، صادرات خودروهای چینی به روسیه، این کشور را به بزرگ‌ترین صادرکننده خودروی جهان تبدیل کرده است؛ این در شرایطی است که پیش از این ژاپن به عنوان بزرگ‌ترین کشور صادرکننده خودرو مورد تاکید بود. اما خودروسازی ایران ظاهرا در بین راه مانده است و توان فعالیت در بازار روسیه ندارد و حالا در جهتی عکس قرار است خودروساز این کشور، محصولات خود را به ایران صادر کند. اینکه چرا چین به واسطه بازار روسیه به عرش اعلا رسیده، اماایران در میانه راه از نفس افتاده دلایل بی‌شماری دارد.
در مورد دلایل این اتفاق آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان، معتقد است که حضور در بازار خودرو و قطعه روسیه از بوروکراسی پیچیده‌ای پیروی می‌کند، چرا که سیاستگذار این دو صنعت دولت است. وی به مشکلات و چالش‌های زنجیره خودروسازی کشورمان اشاره می‌کند و اینکه تحریم‌های داخلی و خارجی نفس این صنعت را گرفته و اجازه فعالیت در کشورهایی همچون روسیه را نمی‌دهد. محبی‌نژاد رمز موفقیت چینی‌ها در بازار خودروی روسیه را مناسبات سیاسی و تجاری دو کشور، دیپلماسی قوی و همچنین حمایت‌های دولت از خودروسازان این کشور می‌داند.
بر این اساس اگرچه خودروسازی ایران و چین از لحاظ تولید و کیفیت در قیاس با یکدیگر نیستند اما با تمهیداتی از سوی دولت و سیاستگذار خودرو، بازار روسیه می‌توانست برای ایران بازاری قابل‌اتکا باشد. اما بازار این کشور را نیز همچون پایگاه‌های صادراتی ایران در کشورهای آفریقایی یا همسایه، می‌توان بازاری از‌دست‌رفته خواند. در این زمینه یک کارشناس خودرو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید که صنعت خودروی کشورمان با مشکلات ساختاری که دارد توان عرض‌اندام در دیگر کشورها را ندارد و اگر خواستار گشایشی در بازارهای صادراتی هستیم بهتر است ابتدا چالش‌ها و مشکلات زیرساختی این شرکت‌ها حل شود.
برتری چین در روسیه
همانطور که در ابتدای گزارش عنوان شد چین به واسطه بازار روسیه، به بزرگ‌ترین صادرکننده خودروی جهان تبدیل شده است. در گزارشی که خبرگزاری راشاتودی به نقل از انجمن خودروسازان چین منتشر کرده، خودروسازان این کشور در 11ماهه سال 2023، نزدیک به 4.41میلیون خودرو صادر کردند که نسبت به مدت مشابه سال قبل 58درصد افزایش داشته است. این رقم از صادرات ژاپن در 2023 که انتظار می‌رود 4.3میلیون دستگاه باشد، پیشی گرفته است. بنا بر گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل دنیای اقتصاد، خروج خودروسازان ژاپنی و غربی از بازار روسیه در بحبوحه تحریم‌ها، افزایش صادرات خودروی چین به روسیه را رقم زده است.
آمار انجمن خودروسازان چینی نشان می‌دهد که این کشور در بازه زمانی ژانویه تا اکتبر، 730هزار دستگاه خودرو به روسیه صادر کرده که هفت‌برابر بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است. تجارت بین چین و روسیه در سال 2023 با رشد چشمگیری روبه‌رو شده است. این رشد به دلیل عوامل مختلفی از جمله تحریم‌های غرب علیه روسیه و جنگ تجاری مداوم بین ایالات متحده و چین است. به گفته سفیر چین در روسیه، همکاری در صنعت خودرو به یکی از مهم‌ترین عناصر تجارت دوجانبه این دو کشور تبدیل شده است، و چین به بزرگ‌ترین تامین‌کننده خودرو برای روسیه تبدیل شده و حجم صادرات خودرو از چین به روسیه هم از نظر تعداد و هم از نظر ارزش به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.
این دیپلمات معتقد است همکاری بین دو کشور در حال توسعه است و از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت پیشرفت چشمگیری داشته است. او تاکید می‌کند که پکن به مدت 13سال متوالی بزرگ‌ترین شریک تجاری مسکو بوده و دامنه همکاری دوجانبه در حال گسترش است و علاقه شرکت‌های چینی به همکاری با روسیه در حال افزایش است.
آمارها نشان می‌دهد برندهای چینی در سال جاری بیش از 90درصد از کل واردات خودروی روسیه را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که خودروسازان اروپایی، آمریکایی، کره جنوبی و ژاپنی به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه از بازار این کشور خارج شده‌اند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اخیرا اعلام کرده است که خودروهای چینی در این کشور محبوبیت روزافزونی پیدا کرده‌اند. وی همچنین معتقد است که خودروهای چینی به طور فعال برندهای اروپایی را از بازارهای جهانی کنار می‌زنند.
مکزیک در سال 2023 دومین بازار بزرگ صادرات خودروهای چینی بوده است. حجم صادرات خودروهای چینی به مکزیک در این سال با افزایش 71درصدی به 330هزار دستگاه رسید. براساس گزارش یک رسانه چینی، خودروسازان چینی در حال تلاش برای ایجاد یک پایگاه مشتری در مکزیک به عنوان سکوی پرش برای نفوذ نهایی به بازارهای ایالات متحده و کانادا هستند. داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که صادرات خودروهای برقی و سایر وسایل نقلیه چین در بازه ژانویه تا اکتبر 2023، نسبت به سال قبل 77درصد افزایش یافته و به 1.43میلیون دستگاه رسیده است. طبق گفته انجمن خودروسازان چین، صادرات خودروهای برقی چین در سه‌ماهه اول سال 2023، 34درصد از کل صادرات خودرو در آن دوره را تشکیل می‌دادند. همچنین، بیشتر صادرات خودروهای برقی چین به اروپا و جنوب شرقی آسیا بوده است.
