پیام های بهداشتی بیماری های فصل سرما

دکتر بیژن صدری زاده؛ متخصص بیماری‌های عفونی

1- سرماخوردگی یک بیماری ویروسی شایع دستگاه تنفسی فوقانی (بینی و گلو) است که به وسیله بیش از 200 نوع ویروس مختلف ایجاد می‌شود.

بین 1 - 3 روز پس از ورود ویروس به بدن، علائم سرماخوردگی شامل سرفه، عطسه، آبریزش یا گرفتگی بینی و تب خفیف شروع می‌شود.

2- ویروس سرماخوردگی از راه عطسه و سرفه همراه با ریز قطرات مربوط به دهان و بینی در هوا منتشر می‌شود و با واردشدن به دستگاه تنفسی فوقانی افرادی که در فاصله یک متری بیمار قرار دارند آنها را گرفتار می‌سازد.

سرایت بیماری ممکن است به طور غیرمستقیم نیز از طریق دست زدن با اشیاء آلوده به ترشحات بینی و دهان مبتلایان و تماس دست با بینی، دهان و چشم صورت بگیرد.

3- از آنجا که سرماخوردگی یک بیماری ویروسی است، آنتی بیوتیک‌ها بر آن اثری ندارند و حتی ممکن است مضر واقع شوند.

ضمناً مصرف آسپیرین در افراد زیر 18 سال که دارای علائم سرماخوردگی یا آنفلوانزا می‌باشند، به علت خطر ایجاد سندرم ری (آسیب دستگاه عصبی مرکزی و کبد) ممنوع است.

4- مبتلایان به سرماخوردگی باید به مدت یک هفته در منزل استراحت کنند و از تماس مستقیم با افراد دیگر اجتناب نمایند.

برای درمان سرماخوردگی معمولاً استراحت، مایعات گرم فراوان، خواب کافی و تغذیه مناسب کفایت می‌کند.

برای تسکین درد می‌توان از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کرد. شربت سینه در کودکان زیر 5 سال نباید استفاده شود و در بزرگسالان نیز معمولاً ضرورت ندارد.

5- برای پیشگیری از سرماخوردگی واکسن مؤثری وجود ندارد ولی برای جلوگیری از انتشار بیماری به دیگران باید هنگام عطسه و سرفه جلوی دهان و بینی را با دستمال کاغذی تمیز بپوشانند و پس از مصرف آن را دور بیندازند، از روبوسی و دست دادن با افراد دیگر خودداری کنند و شستن مرتب دست ها با آب و صابون را فراموش نکنند.

افراد سالم نیز برای پیشگیری ازسرماخوردگی باید از تماس دست‌ها با دهان، بینی و چشم خودداری کنند و به شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون توجه نمایند.

6- با توجه به اینکه بسیاری از علائم در سرماخوردگی و آنفلوانزا مشترک می‌باشند، تشخیص بین آنفلوانزا و سرماخوردگی به طور بالینی مشکل و بلکه غیرممکن است.

به طور کلی آنفلوانزا بدتر از سرماخوردگی است و در آن علائم عمومی از قبیل تب‌، دردعضلانی (درد بدن)، خستگی مفرط و سرفه خشک شایع‌تر و شدیدترند.

سرماخوردگی معمولاً خفیف تر از آنفلوانزا است. ضمناً آبریزش یا گرفتگی بینی در سرماخوردگی شایع‌تر است.

سرماخوردگی معمولاً به عوارض جدی از قبیل ذات‌الریه، عفونت‌های باکتریال، و یا بستری شدن در بیمارستان منجر نمی‌شود.

7- آنفلوانزا یک بیماری ویروسی دستگاه تنفس است که در اثر ویروس آنفلوانزا ایجاد می‌شود.

ویروس آنفلوانزا از طریق ریز قطرات دستگاه تنفس به وسیله سرفه و عطسه به طور مستقیم از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کند.

ندرتا" ممکن است انتقال ویروس به طور غیرمستقیم از راه دست زدن به اشیاء آلوده به ویروس و آنگاه تماس دست با چشم، بینی، یا دهان صورت گیرد.

8.- دوره قابلیت سرایت آنفلوانزا از 1 -2  روز قبل از ظاهرشدن علائم بیماری شروع می‌شود و تا 7 روز بعد از بروز علائم ادامه پیدا می‌کند.

دوره نهفتگی آنفلوانزا یعنی از زمان ورود ویروس به بدن تا ظاهر شدن علائم بیماری به طور متوسط 2 روز می‌‌باشد ولی از 1- 4 روز تغییر می‌کند.

9- آنفلوانزا معمولاً به طور ناگهانی شروع می‌شود و مهم‌ترین علائم آن عبارتند از: تب شدید، خستگی مفرط، سردرد، گلودرد، بدن درد، سرفه خشک، گرفتگی یا آبریزش بینی، و بعضاً اسهال و استفراغ که در کودکان شایع‌تر است.

10- مهمترین عارضه آنفلوانزا پنومونی (ذات‌الریه) است که ممکن است ویروسی یا باکتریال باشد.

سایر عوارض آنفلوانزا عبارتند از : کم‌آبی بدن، آنسفالیت، میوکاردیت، پریکاردیت، و بدتر شدن بیماری زمینه‌ای از قبیل نارسایی احتقانی قلب، آسم یا دیابت.مشکلات مربوط به سینوس یا گوش نیز ممکن است ایجاد شود.

11- تنها راه پیشگیری از آنفلوانزا استفاده از واکسن است که در فصل پاییز به کار برده می‌‌شود، ولی راه‌های دیگر پیشگیری نیز وجود دارند که ممکن است افراد را در برابر آنفلوانزا محافظت کنند. سایر راه‌های پیشگیری که با رعایت اصول بهداشت فردی ارتباط پیدا می‌‌کنند عبارتند از:

- پوشاندن دهان و بینی با پارچه یا دستمال کاغذی تمیز در هنگام سرفه و عطسه و دورانداختن پس از هربار مصرف.

- شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون خصوصاً بعد از سرفه و عطسه

- فاصله گرفتن هر چه بیشتر از بیماران

- در صورت ابتلا به بیماری: ماندن درمنزل ( نرفتن به مدرسه یا محل کار ) و نزدیک نشدن به دیگران

- خودداری از دست زدن به چشم‌ها، بینی یا دهان ( عوامل بیماریزا اغلب از این راه انتشار پیدا می‌کنند.)

12- اغلب افراد مبتلا به آنفلوانزا در ظرف چند روز تا یک هفته خودبه خود بهبود می‌یابند. هر چند سرفه و حالت خستگی ممکن است تا 2 هفته ادامه پیدا کند.

احتمال بروز عوارض، بستری شدن در بیمارستان وخطر مرگ ناشی از آنفلوانزا در افراد بالای 65 سال،‌کودکان و خردسالان، و مبتلایان به بیماری‌های مزمن بیش از سایر افراد است.

بیش از 90 درصد از موارد مرگ مربوط به پنومونی و آنفلوانزا در افراد سالمند اتفاق می‌افتد.

سندرم ری که دستگاه عصبی مرکزی و کبد را گرفتار می‌کند، عارضه نادری است که در کودکانی اتفاق می‌افتد که به ویروس آنفلوانزا مبتلا شده و آسپیرین نیز دریافت کرده‌اند.

13- در عین حال که واکسن آنفلوانزا را می‌توان در کلیه افراد بعد از سن 6 ماهگی مورد استفاده قرار داد، به علت کمبود واکسن در سطح جهانی، معمولاً واکسیناسیون آنفلوانزا سالیانه یک بار در فصل پاییز در یک نوبت برای افراد پرخطر شامل: کودکان 6 تا 23 ماهه، بزرگسالان 65 ساله و بالاتر، و افراد 2 تا 64 ساله ای که به بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی، کلیوی و متابولیک دچارند مورد استفاده واقع می‌شود. هم چنین زنان باردار، ساکنین خانه‌های سالمندان، و کودکان 6 ماهه تا 18 ساله ای که به طور مزمن تحت درمان با آسپیرین می‌باشند نیز باید همه ساله بر علیه آنفلوانزا واکسینه شوند.

14- واکسن آنفلوانزا عوارض مهمی ندارد ولی بعضاً ممکن است در همان یکی دو روز اول پس از تزریق واکسن، درد یا تورم در محل تزریق، تب خفیف و درد عضلانی بروز کند که معمولاً در ظرف مدت 2 تا 3 روز خود به خود بر طرف می‌شوند.

15- وجود حساسیت به سفیده تخم‌مرغ، عکس‌العمل شدید قبلی در برابر واکسن آنفلوانزا، کودکان زیر 6 ماه و وجود بیماری تب‌دار از موارد منع تزریق واکسن آنفلوانزا می‌باشند.