به قلم : دکتر کامیار سنایی ؛ روانشناس و روان درمانگر
تحریریه زندگی آنلاین : شخصیت عبارت است از الگوهای رفتاری مشخص و ثابت که به‌واسطه آن فرد دنیا، دیگران و خودش را از آن طریق درک کرده و با آن ارتباط برقرار می‌کند. اختلال‌های شخصیت از جمله اختلال شخصیت مرزی الگوهای سخت، غیرقابل انعطاف و ناسازگاری هستند که باعث ایجاد مشکل در روابط اجتماعی و کارکردهای فرد شده و باعث استرس در فرد می‌شوند. این الگوها بر همه جنبه‌های زندگی تاثیر می‌گذارند و با انتظارات فرهنگی دیگران به‌شدت متفاوت هستند.
ویژگی اختلال شخصیت مرزی
ویژگی اصلی اختلال شخصیت مرزی داشتن روابط بی‌ثبات با دیگران است. این روابط می‌تواند روابط عاطفی، دوستی یا با اعضای خانواده باشد. آنها ترس شدیدی از ترک‌شدن دارند و می‌ترسند دیگران آنها را ترک‌کنند. مثلاً اگر دوست فرد مرزی سر قرار دیر بیاید، او دچار وحشت‌می‌شود و تصورمی‌کند حتما نمی‌خواهد بیاید و نیامدنش نیز نشانه ترک‌کردن او و رابطه و نیز بد بودنش است. واکنش آنها در قبال احساس طرد و ترک، خشم شدید است. آنها به‌شدت از احساس تنهایی می‌ترسند و تحمل آن را ندارند.
افراد دچار اختلال شخصیت مرزی قدرت تصمیم‌گیری ندارند و به‌صورت لحظه‌ای تصمیماتشان عوض‌می‌شود. هیجاناتشان نیز به‌سرعت تغییرمی‌کند و از یک حس به حس دیگر تبدیل‌می‌شود. لحظه‌ای از خوشحالی می‌خندند، ولی ممکن‌است لحظه دیگر غم تمام وجودش را بگیرد.
بیشتربخوانید:
افراد دچار اختلال شخصیت مرزی تصویر ثابتی از خود در ذهن ندارند. اگر امروز از شما بخواهیم درباره خودتان توضیح دهید، درباره علاقمندی‌ها، اخلاقیات، کارهایی که می‌خواهید در آینده انجام دهید و ارزش‌های زندگیتان توضیح می‌دهید و اگر ماه بعد از شما سوال کنیم، گفته‌های شما تفاوت چندانی نمی‌کند. ولی شخصیت مرزی اهداف، اخلاقیات و ارزش‌هایش نوسان دارد و به‌شدت تغییر می‌کند. حتی گرایش‌های جنسی او نیز ممکن است تغییر کند. همه چیز در زندگی آنها همانند فصل‌های سال متغیر است. روابط آنها، هیجانات آنها، تصمیمات و تصویرشان از خود، همگی در واکنش به اتفاقات بیرونی، استرس‌ها و خبرهای بد تغییر می‌کند. آنها گاهی احساس می‌کنند وجود ندارند، بالاخص این اتفاق زمانی می‌افتد که رابطه معنادار با کسی ندارند و حمایتی دریافت نمی‌کنند.
افرادی که دچار این اختلال هستند، به‌ندرت احساس رضایت و شادی از زندگی دارند. اکثرا دچار ملال و دلزدگی هستند و از درون احساس تهی بودن می‌کنند. آنها به‌شدت تکانشی عمل می‌کنند و رفتارهای خود آسیب‌زننده دارند. به‌طور مثال، به خودشان چاقو می‌زنند و خود را می‌سوزانند، رفتارهای جنسی پرخطر و تلاش‌هایی برای خودکشی دارند. آنها این رفتارها را برای آن دارند که با ایجاد درد در خود، احساس زنده بودن کنند.
ویژگی‌های اختلال شخصیت مرزی، اختلالی فراگیر است و بر تمامی حوزه‌های زندگی فرد از جمله کار، تحصیل، روابط فردی و اجتماعی فرد تاثیر می‌گذارد و آنها را دچار مشکل می‌کند.
نرخ خودکشی
تهدید به خودکشی در آنها بسیار شایع است و 8 تا 10 درصد افراد شخصیت مرزی اقدام به خودکشی‌شان موفق است. رفتارهای خودکشی در آنها معمولاً پس از ترک و طرد شدن و از دست رفتن رابطه و یا مراقب اصلی انجام می‌شود. در زمانی که استرس آنها شدید می‌شود، افکار سوءظن نیز پیدا می‌کنند. نشانه‌های آنها با بازگشت رابطه و یا مراقب اصلی از بین می‌رود. از افراد مشهوری که به اختلال شخصیت مرزی دچار هستند، می‌توان از: امی واینهاوس- بریتنی اسپیرز- لیندسی لوهان نام برد.
رابطه با فرد دارای اختلال شخصیت مرزی
رابطه با فردی که دچار اختلال شخصیت مرزی است، همواره پُر است از فراز و فرودها. او زمانی احساس عشق شدید می‌کند و زمانی دیگر رابطه‌اش را با شما تمام می‌کند. شما زمانی بهترین فرد روی زمین برای او هستید و زمانی بدترین. آنها همیشه نگرانند که مبادا شما آنها را رها کنید، اما در عین حال از صمیمیت زیاد نیز می‌ترسند. آنها همیشه نشانه‌هایی در رابطه پیدا می‌کنند که به‌تصور آنها، شما می‌خواهید ترکشان کنید و در نتیجه تلاش‌های مذبوحانه‌ای جهت نگه داشتن شما در رابطه می‌کنند.
آنها در رابطه بسیار دروغ می‌گویند که البته ممکن است دلیلش متفاوت دیدن دنیا باشد. اکثر آنها در کودکی مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند، بنابراین ممکن است مشکلاتی در رابطه با مسائل جنسی داشته باشند. تحقیقات نشان می‌دهد زنانی که اختلال شخصیت مرزی دارند، نگاه منفی‌تری نسبت به رابطه جنسی دارند و در رابطه جنسی احساس فشار می‌کنند و تمایلی به رابطه ندارند. تحقیقی در رابطه با ارتباط رابطه جنسی با اختلال شخصیت مرزی در مردان وجود ندارد.
تحقیقات همچنین نشان می‌دهد افراد مرزی تعداد عشق‌های رمانتیک بیشتری را در طول زمان دارند و حاملگی‌های ناخواسته نیز در آنها بیشتر است. همچنین بر اساس تحقیقات انجام شده، احتمال شکست رابطه با افراد دچار اختلال شخصیت مرزی بالا است. اگر بخواهید رابطه خود را با آنها تمام کنید، آنها به‌خود آسیب می‌زنند و تهدید به خودکشی می‌کنند تا شما را در رابطه نگاه دارند. این موضوع فشار زیادی به شما وارد می‌کند.
بیشتربخوانید:
اختلال شخصیت مرزی و ازدواج
اما باوجود همه این مشکلات، چرا کسی بخواهد با اختلال شخصیت مرزی ازدواج‌کند؟ اولاً آنها در اکثر مواقع بسیار مهربان، خوب و حامی‌اند. آنها ویژگی‌هایی دارند که آنها را تبدیل به‌یک شریک رمانتیک و فوق‌العاده‌می‌کند. زیرا هیجانات عمیق عاطفی زیادی از خود نشان‌می‌دهند و نیاز شدیدی به صمیمیت دارند. اما نباید به این احساسات اعتماد کنید. متاسفانه این نوع ارتباط تنها در اوایل رابطه است، وقتی شما هنوز بهترین فرد روی زمین برایش هستید. دوران ماه‌عسل به‌زودی تمام‌می‌شود و پس از مدتی برای او بدترین فرد روی زمین می‌شوید. زیرا نحوه تفکر فرد مرزی، سیاه و سفید است. وقتی بفهمد شما نیز مانند همه انسان‌های دیگر نقص‌دارید و کامل‌نیستید، کاملاً از چشمش خواهید افتاد. اما جالب آنست که با وجود آنکه در ذهنشان پس از مدتی بی‌ارزش می‌شوید، ولکن آنها در رابطه می‌مانند و برای نگاه‌داشتن شما، ترفندهای بسیاری به‌کار می‌برند.
ازدواج با اختلال شخصیت مرزی به‌مفهوم آنست که باید همواره منتظر تغییر عاداتش باشید و انتظار داشته‌باشید ناگهان رفتاری تکانشی از خود نشان‌بدهد یا شما متهم‌شوید به او بی‌علاقه‌اید. او همواره نگران طردشدن از سمت شماست و هیچ‌چیز به او اطمینان‌نمی‌دهد که رابطه‌تان دوام می‌آورد و شما او را رهانمی‌کنید. او از شما مصرانه‌می‌خواهد تمام اوقاتتان را با او سپری‌کنید. نیاز شدیدش به‌توجه از سوی شما باعث خستگیتان شده و شما را از پای درمی‌آورد. متاسفانه هرتلاشی نیز بکنید، پس از مدتی محکوم به بی‌وفایی و بی‌توجهی می‌شوید و دیگر مانند ابتدای رابطه فرد ایده‌آلش نخواهید بود. در این نقطه از رابطه، ازدواج با اختلال شخصیت مرزی دچار تلاطم‌می‌شود. او دچار خشم‌های شدید و ناگهانی‌می‌شود که شما را نیز خسته‌کرده و مجبور به واکنش می‌کند و درنتیجه باورش مبنی‌بر اینکه شما او را دوست‌ندارید، بیشتر تاییدشده و درنتیجه زندگیتان دچار یک دور باطل می‌شود.
بنابراین مواظب عشق‌های طوفانی از سمت دیگری باشید، زیرا ممکن‌است نشانه اختلال شخصیت مرزی باشد.
بیشتربخوانید:
همه‌گیر شناسی
این اختلال غالباً در ابتدای جوانی بروز پیدا می‌کند، زیرا تا پیش از آن شخصیت ثبات و شکل خود را پیدا نکرده است و احتمال تغییر دارد؛ در حالیکه اختلال‌های شخصیت الگوهایی غیرقابل انعطاف و ثابت هستند. در صورتی که بخواهیم برای نوجوانان تشخیص اختلال مرزی بدهیم، باید نشانه‌ها حداقل به‌مدت یکسال در فرد حضور داشته باشد.
تخمین زده می‌شود که اختلال شخصیت مرزی حدود 2 درصد جامعه را شامل شود که 75 درصد از آن را زنان تشکیل می‌دهند. مانند همه اختلال‌های شخصیتی، این اختلال نیز با افزایش سن و ورود به دهه چهارم و پنجم از شدت نشانه‌های آن کاسته می‌شود.
نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی
تلاش زیاد برای اجتناب از ترک و یا طرد شدن (ترک شدن واقعی یا تصوری)
الگوی روابط بی‌ثبات با دیگران
فقدان هویت ثابت
رفتارهای تکانشی که باعث آسیب می‌شود
تمایلات خودکشی از جمله عمل خودکشی و یا تهدید به آن
بی‌ثباتی هیجانی و عاطفی
احساس تهی بودن همیشگی
خشم‌های انفجاری و غیرقابل کنترل
افکار سوء ظن و تجربه گسستگی از زمان و مکان
دلایل ایجاد اختلال شخصیت مرزی
محققان امروزه نمی‌دانند چه چیز علت به‌وجود آمدن اختلال شخصیت مرزی است. دانشمندان در این زمینه تئوری زیستی- روانی- اجتماعی را مطرح کرده‌اند. آنها باور دارند که عوامل 1) زیستی ژنتیکی 2) اجتماعی همانند نحوه برخورد و تعاملات فرد در طول رشد در خانواده و در بین دوستان 3) روانی همانند خلق و خو و مهارت برخورد با استرس‌ها، در ایجاد اختلال شخصیت مرزی موثر می‌باشد. محققین باور دارند هیچ تک‌عاملی را نمی‌توان در شکل‌گیری اختلال شخصیت مرزی به‌تنهایی مسئول دانست، بلکه حضور ترکیبی از عوامل را می‌توان موثر دانست.
بیشتربخوانید:
درمان اختلال شخصیت مرزی
درمان اختلال شخصیت مرزی درمانی بلندمدت است که نیازمند یک درمانگر با تجربه در زمینه درمان اختلال شخصیت مرزی می‌باشد. یافتن بهترین روانشناس برای اختلال شخصیت مرزی دشوار است زیرا نیازمند صبوری و علاقمندی روانشناس به درمان این اختلال شخصیت می باشد.
فرد دچار اختلال شخصیت‌مرزی دیگران را سیاه و سفید می‌بیند. در جلسات اول و دوم، مراجعان مرزی ممکن است درمانگر را ایده‌آلیزه کنند و نسبت به او احساس صمیمیت و علاقمندی زیادی کنند، ولی پس از چند جلسه به‌سرعت تغییر عقیده می‌دهند و رواندرمانگر در نظرشان بی‌ارزش می‌شود و در نظرشان درمانگر به آنها به اندازه کافی توجه نمی‌کند و وقت به اندازه کافی برایشان نمی‌گذارد. درمانگر از خوب مطلق ناگهان به بد مطلق تبدیل می‌شود. این اتفاق در رابطه با تمامی روابط فرد دچار اختلال شخصیت مرزی می‌افتد و درمانگر نیز از این قاعده مستثنی‌نمی‌باشد.
روان‌درمانی
درمان اختلال شخصیت‌مرزی از طریق روان‌درمانی است که 2 تا 3 سال به‌طول می‌انجامد. بهترین درمانی که تاکنون برای اختلال شخصیت مرزی به‌وجود آمده، درمان دیالکتیک رفتاری است که توسط مارشال لینهان به‌وجود آمده است. هدف درمان، آموزش به مراجع است تا بتواند هیجانات خود را در خشم، اضطراب و غم کنترل و تنظیم کند. از سویی دیگر، سبک زندگی بیمار نیز باید تغییر کند و با کمک او فعالیت‌هایی تعیین شود که احساس مفید بودن کند؛ از جمله کار و خدمات اجتماعی تا مراجع یک زندگی ارزشمند را تجربه کند. هدف دیگر درمان، کاهش رفتارهای خود آسیب‌رسان و بهبود روابط مراجع است.
هرچقدر فضای خانه آرامتر باشد و بحث‌های کمتری درجریان باشد و فرد مرزی استرس کمتری تحمل‌کند، نشانه‌هایش کمتر عودمی‌کند. بهیچوجه نباید بر روی بیماری او تمرکز کنید. هرچقدر کمتر بر بیماری تمرکز کنید، او فرصت می‌یابد سایر جنبه‌های مثبت خود را کشف کند. با او درباره اخبار، اتفاقات خانوادگی و تفریحات گفتگو کنید. هر زمان نشانه‌های او فعال شد، بهیچوجه با او مقابله نکنید و تنها به او گوش بدهید. چیزهایی را که می‌گوید، به‌خودتان نگیرید. اگر می‌گوید شما اشتباهی کرده‌اید یا کاری را باید به‌نحو بهتری انجام می‌دادید، با او بحث نکنید. نقطه نظرش را تائید کنید (شما تائید می‌کنید که از نگاه او اینگونه دیده می‌شود. این کار به‌معنای موافقت نمی‌باشد) و راهی پیشنهاد کنید تا دفعه بعد آن کار بهتر انجام شود. اما اگر خشم او غیرقابل کنترل بود، آنجا را ترک کنید و موضوع را زمانی که او آرامتر است، مطرح‌کنید.
هیچ دارویی برای اختلال شخصیت مرزی وجود ندارد، اگرچه برای اختلالات همراه آن همانند اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی و نیز تنظیم هیجانات مراجع، دارو تجویز می‌شود.
