تحریریه زندگی آنلاین : برخلاف باور عامه اختلالات شناختی در سالمندان جزئی از روند پیری محسوب نمی شود بلکه ناشی از سبک زندگی ناسالم و عوارض برخی از داروها یا بیماری ها است. با پیشرفت علم میانگین عمر انسان ها افزایش پیدا کرده است و تعداد بیشتری وارد دوره سالمندی می شوند ولی این دوران با توجه به عوامل ژنتیکی و محیطی می تواند با درجات مختلف کاهش توانایی های شناختی از جمله ضعف حافظه ، اختلال یادگیری و اختلال حل مسئله همراه باشد. مشکلات اندک حافظه میتواند جزو عوارض پیری باشد ولی نمیتوان به طور کلی نتیجه گیری کنیم که پیری همراه با نقص جسمی و هوشی عمیق است ، اغلب سالمندان تواناییهای شناختی و جسمی خود را تا حد بسیار زیادی حفظ میکنند. تغییرات طبیعی همراه با پیری را به نام " فراموشکاری خوش خیم سالمندی " یا " اختلال حافظه وابسته به سن " می شناسند که با توجه به شدت کمی که دارد ، در عملکرد اجتماعی و شغلی افراد تاثیر بسزایی ندارد و به راحتی از دمانس و زوال عقل قابل تشخیص است.
بیشتربخوانید:
کاهش توانایی ذهنی سالمندان در موارد شدید میتواند منجر به اختلالات شناختی ، دمانس یا زوال عقل شود. دمانس و زوال عقل ، سندرمی که به دلیل افت عمرکد شناختی پیشرونده و بیماری های مختلف شناسایی می شود و ساختار و عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می دهد. اختلالات شناختی ( به انگلیسی : Cognitive disorders ) در سالمندان با از دست دادن روزانه حدود 1000 سلول عصبی همراه است که دیگر جایگزین نمی شودنتایج بررسی های پژوهشگران دانشگاه قوزین نشان داد که مواردی از جمله استرس ، پریشانی ، افسردگی ، خر و پف ، خواب ناکافی ، میتواند احتمال بروز اختلالات شناختی ، ضعف حافظه یا دمانس را افزایش بدهد. شخصیت ، خلق و خو و سبک زندگی میتواند بر عملکرد حافظه تاثیر مثبت یا منفی بگذارد. به عنوان مثال افرادی که مهارت های زبانی و سطح تحصیلات بالاتری دارند معمولا در سنین بالاتر دچار مشکلات شناختی می شوند. براساس این یافته ها داشتن ورزش منظم ، مصرف روزانه امگا 3 و سایر آنتی اکسیدان ها از طریق رژیم غذایی سالم میتواند ابتلا به اختلالات شناختی در سالمندان را به تعویق بیندازد.
اختلالات شناختی در سالمندان
برخی از اختلالات روان پزشکی در سنین سالمندی شیوع بیشتری دارند از جمله دمانس و دلیریوم ، اختلالات خلقی و پارانوئید.
با افزایش سن دمانس مغزی هم افزایش پیدا می کند. از آنجا که اختلالات شناختی در سالمندان همراه با افسردگی است پزشک باید توانایی شناخت افتراقی افسردگی و زوال عقل را داشته باشند. در اغلب موارد با درمان افسردگی ، اختلالات شناختی سالمندان بهبود پیدا میکند. معمولا سالمندانی که باهوش هستند ، خودشان در اولین مراحل تغییرات شناختی حساس شده و مشکل خودشان را تشخیص می دهند که کمک بسیار زیادی برای به تعویق انداختن پیشرفت بیماریشان میکند. زوال عقل از نشانه های منحصر به فرد سالمندی است که حدود 5 درصد سالمندان را درگیر می کند ، از این بین حدود 60 درصد موارد زوال عقل ، بیماری آلزایمر است. بنابراین میتوان گفت که آلزایمر رایج ترین نوع زوال عقل در سالمندان محسوب میشود.
بیشتر بخوانید:
تشخیص اختلالات شناختی در سالمندان
بهترین روش برای تشخیص اختلالات شناختی و زوال عقل سالمندان این است که بیمار در طول زمان تحت نظر قرار بگیرد.
به طورکلی افزایش سن باعث تغییرات ساختاری در مغز می شود که در برخی از سالمندان شدت این تغییرات به قدری زیاد است که می تواند منجر به اختلال در کارهای روزمره شود از جمله :
- کاهش وزن مغز
- کاهش استطاله های عصلی
- از بین رفتن انتخابی سلول ها
- تشکیل پلاک و بروز ایسکمی
-کاهش خونرسانی
- دمانس عروقی یا سکته مغزی Vascular dementia
- دمانس پیشانی گیجگاهی یا Frontotemporal dementia
- دمانس جسم لوی یا Lewy body dementia
- بیماری هانتینگتون یا Huntington’s disease
- ضربه خوردن مغز یا Traumatic brain injury
- بیماری پارکینسون یا Parkinson’s disease
- بیماری پریون یا Prion disease کروتزفلد جاکوب یا Creutzfeldt-Jakob disease
- عفونت ها از جمله مننژیت، بیماری لایم و اچ آی وی
- اختلالات سیستم ایمنی از جمله سرطان خون
- مشکلات متابولیک یا Metabolic problems
- اختلالات غدد درون ریز یا Endocrine disorders
- کمبود های تغذیه ای یا Nutritional deficiencies
- آنوکسی یا Anoxia و هیپوکسی یا Hypoxia
- هماتوم ساب دورال یا Subdural hematoma
- هیدروسفالی با فشار طبیعی یا Normal-pressure hydrocephalus
- مشکلات قلبی یا Heart problems
- بیماری های ریوی یا Lung diseases
- تومورهای مغزی یا Brain tumors
- مسمومیت ها مانند مسمومیت با سرب و آفت کش ها
عوارض جانبی و واکنش به داروها از جمله داروهای فشار خون ، داروهای ضد افسردگی ، ضد اضطراب ، آنتی سایکوتیک ها و داروهای ضد پارکینسون.
بیشتربخوانید:
انواع اختلالات شناختی در سالمندان
تغییرات روانی که در نتیجه افزایش سن ایجاد می شوند شامل نقصان عملکرد شعور و حافظه کوتاه مدت ، تغییر شخصیت و طرز تفکر ، احتیاط ، سخت گیری است. شایع ترین اختلال شناختی در سالمندان آلزایمر است ولی احتمال بروز سایر انواع اختلالات شناختی را نمیتوان نادیده گرفت :
دلیریوم یا روان آشفتگی DELIRIUM
دلیریوم شروع حاد و سیر نوسانی دارد و منجر به اختلال شناختی ناشی از آشفتگی گسترده عصبی مغزی میشود. دلیریوم باعث می شود که توانایی فرد برای دریافت ، پردازش و به خاطر آوردن اطلاعات به شدت آسیب ببیند. دلیریوم در صورت تشخیص درست ، قابل درمان و برگشت پذیراست . معمولا آسیب مغزی ، قلبی میتواند احتمال بروز آن را بیشتر کند.
علایم اولیه و ناگهانی دلیریوم عبارتند از :
- بیقراری
- اضطراب
- ترس و حساسیت به نور و صدا
- از بین رفتن توانایی تفکیک رویا و توهم از واقعیت
- پرت شدن حواس با محرک های بی ربط
- کاهش تفکر منظم
- تفکر کند ، آشفته و غیرانتزاعی
دمانس مغزی DEMENTIA
دمانس مغزی ماهیت تخریبی ثابت و مستمر دارد و همین مشخصه آن را از دلیریوم تفکیک می کند. در سالمندان ایالات متحده حدود 1.5 درصد افراد بالای 65 سال و 15 – 25 درصد افراد بالای 85 سال به این بیماری مبتلا می شوند. 5 درصد افراد بالای 65 سال درگیر دمانس شدید و 15 درصد درگیر دمان خفیف هستند و 20 درصد افراد بالای 80 سال به دمان شدید مبتلا می شوند.
دمانس اصطلاحی کلی است که برای مجموعه ای از علایم یا بیماریهایی که مغز را درگیر می کند استفاده می شود. دمانس به دلیل تخریب سلولهای عصبی در چندین ناحیه از مغز ایجاد می شود که منجر به اختلالات شناختی در سالمند خواهد شد. دمانس یکی از عوامل اصلی ناتوانی در سالمندان است. دمانس در موارد شدید میتواند در اعمالی مثل رانندگی ، پرداخت صورت حساب ، خوردن و آشامیدن ، پوشیدن لباس ، کنترل احساسات ، اختلال ایجاد نماید.
علایم دمانس مغزی به صورت زیر بروز می کند :
- تخریب شدید حافظه و قضاوت و زبان و حل مسئله
- تخریب هوش عمومی و یدگیری
- از بین رفتن حس جهت یابی
- کاهش شناخت ، توجه و تمرکز
- کاهش سطح هوشیاری
آلزایمر ALZHEIMER
شایعترین نوع دمانس مغزی بیماری آلزایمر است . تقریبا 50 – 60رصد مبتلایان به دمانس مغزی ، درگیر بیماری آلزایمر می شود. بیماری آلزایمر به معنی از دست دادن تدریجی کارکردهای ذخنی است که با افزایش سن رخ میدهد. شروع این بیماری در برخی از افراد از 50 سالگی رخ میدهد. نیمی از سالمندان که مبتلا به زوال عقل می شوند به بیماری آلزایمر دچار هستند. با این که ارثی بودن آلزایمر اثبات نشده است ولی خطر بیماری آلزایمر به دلیل شباهت های اخلاقی ، رفتاری ، تغذیه و سبک زندگی در خویشاوندان درجه یک بیشتر است. میزان ابتلا به آلزایمر در سالمندان بعد از نود سالگی به 25 درصد می رسد. آلزایمر در خانم ها بیشتر دیده می شود و زودرس ترین نشانه بیماری ، فراموشی خفیف و اختلال جهت یابی است.
علایم بیماری آلزایمر به تدریج بروز می کند ، علایم اولیه بیماری آلزایمر عبارتند از :
- از دست دادن ابتکار عمل
- فراموش کاری
- ناتوانی در نام بردن
- کنش پریشی و گم گشتگی در مکان
با گذشت زمان ، سیستم عصبی بیماران وارد شرایط وخیم تری می شود و سالمند با علایم زیر روبرو خواهد شد :
- خواب شدیدا آشفته
- سرگردانی
- فراموشی بهداشت و نظافت
- عدم کنترل ادرار و مدفوع
- جیغ کشیدن
- پرخاشگری
- خودداری از خوردن و آشامیدن
کاهش تعادل در راه رفتن که منجر به افتادن و شکستگی و جراحت می شود.
معمولا 5 – 8 سال بعد از بروز علایم اولیه سیر نزولی بیماری شدت گرفته ، نارسایی های بیشتری در دستگاه های بدن سالمند بروز می کند و کارکردهای عقلانی به شدت روبه وخامت می رود و مرگ اتفاق می افتد.
درمان اختلالات شناختی سالمندان
مهمترین عامل برای درمان اختلالات شناختی سالمندان ، تشخیص سریع برای پیشگیری به موقع از پیشرفت بیماری است. برای درمان و تولید سلولهای جدید در مغز و جبران بخشی از کاهش سلولهای مغزی میتوان از روش های زیر استفاده کرد.
- درمان دارویی
- فیزیوتراپی برای افزایش و بهبود حرکت اندام ها
- کاردرمانی و افزایش فعالیت های روزمره
- گفتار درمانی برای سالمندانی که دچار اختلالات گفتاری شد ا ند
- مراقبت و حمایت روانی وعاطفی
- فراهم کردن شرایط مناسب برای فعالیتهای فیزیکی و اجتماعی
- انجام فعالیت های روزمره
- ایجاد شرایط برای فعال ماندن از نظر ذهنی و اجتماعی
- استفاده از روشهایی برای تقویت حافظه
- روان درمانی برای درمانهای شناختی رفتاری
- جراحی در صورت وجود توموز مغزی
تاثیر ورزش و فعالیت های فیزیکی بر اختلالات شناختی
تحقیقات بسیار زیادی نشان داده اند که ورزش و فعال بودن از نظر فیزیکی باعث تغییر اندازه بافت مغز در تمام نواحی به خصوص در بخشی از مغز که مسئول حافظه است ، می شود.عملکرد شناختی افراد در هر سنی با افزایش تمرینات ورزشی و فعالیت فیزیکی افزایش پیدا میکند.معمولا ورزش و افزایش فعالیت جسمی با افزایش جریانخون و اکسیژن رسانی به مغز باعث بهبود فعالیت سلولهای مغزی و عملکرد ذهنی میشود.تمرین و فعالیت منظم بدنی باعث بهبود علملکرد نورونی، افزایش سیناپس ها و ایجاد عروق خونی جدید در مغز می شود که مانع از پیشرفت اختلالات شناختی در سالمندان خواهد شد.ورزش باعث بهبود عملکرد شناختی از جمله حافظه ، توجه و توانایی های زبانی ، بهبود توانایی جسمی برای انجام فعالیت های روزمره و کاهش علایم دمانس مغزی می شود. همانطور که فعالیت فیزیکی منظم باعث بهبود علمکرد مغز و پیشگیری از ابتلا به اختلالات شناختی می شود ، سبک زندگی بی تحرک میتواند احتمال خطر ابتلا به دمانس در سالمندی را افزایش دید.
