هپاتیت واگیردار است؟ /آمار مرگ و میر هپاتیت‌های ویروسی در ایران

از میان انواع هپاتیت‌های ویروسی فقط نوع A و B واکسن دارند که واکسن هپاتیت A در ایران موجود نیست و جزء برنامه ملی واکسیناسیون هم نیست. بقیه هپاتیت‌های ویروسی واکسن ندارند و راه پیشگیری از ابتلا به آنها، رعایت پروتکل‌های بهداشتی است.

 هپاتیت، یک بیماری کبدی است که اگر دیر تشخیص داده شود، می‌تواند منجر به مرگ فرد شود. هرچند این بیماری علائم واضحی ندارد و ممکن است فرد سال‌ها درگیر آن باشد اما خودش نداند و همین چراغ خاموش بودن بیماری می‌تواند منجر به مرگ فرد شود.

به گزارش همشهری، طبق آمارهای موجود، 96 درصد مرگ‌های ناشی از تمامیِ هپاتیت‌ها مربوط به هپاتیت نوع B است. هرچند واکسن این نوع هپاتیت در دنیا و ایران وجود دارد. آمار ابتلا به هپاتیت B در جهان، رقمی حدود 257 میلیون نفر است و در ایران تقریبا 1.5 میلیون نفر به هپاتیت B مبتلا هستند.

کنترل این ویروس تا جایی اهمیت دارد که وزارت بهداشت از آغاز اجرای طرح کنترل بیماری هپاتیت B از مهرماه سال 1403 خبر داده است. موضوعی که چندین سال پیش نیز مورد توجه دولت قرار گرفت و منجر به افزایش نسبی آگاهی مردم نسبت به این بیماری شد. هرچند آگاهی‌بخشی و فرهنگسازی همچنان نیاز به کار دارد.

چرا بعضی‌ها هپاتیت می‌گیرند؟

هپاتیت انواع مختلفی دارد؛ هپاتیت‌های E ,D ,C ,B ,A که خانواده هپاتیت‌های ویروسی محسوب می‌شوند و قابل سرایت هستند، هپاتیت الکلی که براثر افراط در مصرف الکل بروز می‌یابد، هپاتیت ناشی از مصرف نادرست داروها و نیز هپاتیت خودایمنی که بر اثر حمله سیستم ایمنی به سلول‌های کبد رخ می‌دهد.

برخی از انواع هپاتیت می‌توانند موجب آسیب زدن به بافت کبد، اختلال در عملکرد کبد و در مواردی ابتلا به سرطان کبد و درنهایت مرگ فرد شوند. هپاتیت، نوعی بیماری التهاب کبد است که باعث ایجاد درد و تورم در داخل بافت کبد می‌شود و در بیشتر موارد براثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود

فراوانی بیماری هپاتیت نسبت به جمعیت کشور بالا نیست و کمتر از 2 درصد جمعیت کشور به هپاتیت B مبتلا هستند که بالاترین آمار ابتلا را در خانواده هپاتیت‌ها به خود اختصاص می‌دهد. اما چرا آمار ابتلا به هپاتیت نوع B بالاتر از سایر انواع هپاتیت است و چرا بعضی‌ها به آن مبتلا می‌شوند؟

دکتر امیرعلی سهراب‌پور، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره می‌گوید: هپاتیت (Hepatitis) نوعی بیماری التهاب کبد است که باعث ایجاد درد و تورم در داخل بافت کبد می‌شود و در بیشتر موارد براثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود، اما عوامل دیگری مثل عوارض برخی داروها، مصرف نادرست داروها، قرار گرفتن در معرض برخی سموم، افراط در مصرف الکل و بیماری خودایمنی هم موجب ابتلا به آن می‌شوند.

هپاتیت واگیردار است؟

این فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد درباره نحوه انتقال ویروس هپاتیت توضیح می‌دهد: فقط هپاتیت‌های ویروسی قابل سرایت از فرد به فردی دیگر هستند که راه سرایت هرکدام از آنها هم با دیگری متفاوت است. مثلا رابطه جنسی محافظت‌نشده با فرد آلوده، تماس مستقیم با خون یا سایر مایعات بدنِ فرد آلوده، استفاده از سوزن مشترک برای تزریق دارو، انتقال از مادر باردار به جنین و ... از موارد انتقال هستند. اما اگر فردی مثلا براثر مصرف دارویی دچار هپاتیت دارویی شد، قاعدتا بیماری او دیگر مسری نیست.

این استاد دانشگاه می‌گوید: مشکل هپاتیت‌های ویروسی ازجمله هپاتیت نوع B این است که در زمان ابتلا هیچ علامت مهمی ایجاد نمی‌کنند و بعد از ورود ویروس به بدن هم تا سال‌ها فرد بی‌علامت باقی می‌ماند و خیلی اوقات بعد از گذشت چند سال، اولین علائم بالینی، زمانی خود را نشان می‌دهند که فرد دچار عوارض بلندمدت بیماری نظیر سیروز کبدی یا همان از کار افتادن کبد شده باشد. فقط هپاتیت‌های ویروسی قابل سرایت از فرد به فردی دیگر هستند که راه سرایت هرکدام از آنها با دیگری متفاوت است

به گفته رئیس سابق شبکه هپاتیت ایران، فرد بیمار ممکن است در این مدت ویروس را به بدن افراد دیگری هم منتقل کرده و آنان را هم دچار بیماری و عوارض آن کرده باشد. در حالی که خودش اصلا خبر ندارد که بیمار است.

میزان شیوع هپاتیت B در جهان حدود 3.5 درصد یعنی چیزی حدود 257 میلیون نفر است و در ایران حدود 1.5 میلیون نفر مبتلا به هپاتیت B داریم. آمار مرگ ایرانیان از هپاتیت‌های ویروسی، سالانه 5 تا 10 هزار نفر است و مهم‌ترین علت مرگ این بیماران، نارسایی مزمن کبد، از کار افتادن کبد (سیروز کبدی) و سرطان کبد است.

به گفته دکتر سهراب‌پور، مرگ و میر ناشی از هپاتیت‌ها از مرگ و میرهای ناشی از ایدز بیشتر است.

شناساییِ تنها 8 درصد مبتلایان در ایران

اگر بیمار مبتلا به هپاتیت B درمان نشود، به تدریج بافت سالم کبد خود را از دست می‌دهد و دچار نارسایی مزمن کبد می‌شود که به آن «سیروز کبدی» می‌گوییم. بیماران سیروز کبدی عمر کوتاهی دارند و در خطر عوارض مختلف شامل خونریزی‌های شدید گوارشی، ورم اندام‌ها و شکم، زردی، لاغری مفرط، سرطان کبد و مرگ زودرس هستند. این را دکتر سهراب‌پور می‌گوید و سپس در خصوص این که چه مدت طول می‌کشد تا علائم هپاتیت بروز پیدا کند، توضیح می‌دهد: از زمان ورود ویروس به بدن، اگر هیچ اقدام تشخیصی و درمانی‌ انجام نشود، معمولا 20 تا 40 سال طول می‌کشد تا مرگ سراغ فرد مبتلا بیاید.

به گفته دکتر سهراب‌پور، تنها حدود 8 درصد مبتلایان هپاتیت B تاکنون در کشور شناسایی شده‌اند و سالانه 887 هزار نفر براثر ابتلا به هپاتیت B می‌میرند که این آمار در مورد هپاتیت C کمتر از 400 هزار نفر است. از زمان ورود ویروس هپاتیت به بدن - اگر هیچ اقدام تشخیصی و درمانی‌ انجام نشود -، معمولا 20 تا 40 سال طول می‌کشد تا مرگ سراغ فرد مبتلا بیاید

چه کسانی باید واکسن هپاتیت B بزنند؟

اما چه کسانی لازم است که واکسن هپاتیت B را تزریق کنند؟ به گفته متخصصان، نوزادانی که واکسیناسیون آنها در بدو تولد به طور کامل انجام نشده، بزرگسالانی که با یک بیمار مبتلا به هپاتیت B زندگی می‌کنند (به خصوص همسر یا شریکان جنسی)، کادر بهداشت و درمان، بیماران دیالیزی، بیماران هموفیلی، بیماران تالاسمی، بیمارانی که نیازمند تزریق مکرر خون و فراورده‌های خونی هستند، معتادان تزریقی و هر فرد دیگری که ممکن است در محل کار یا محل زندگی با ویروس هپاتیت B تماس داشته باشد، در اولویت تزریق واکسن هپاتیت B هستند.

دکتر سهراب‌پور می‌گووید: افرادی که دوره کامل این واکسن را تزریق کرده‌اند، اگر رفتار پرخطر داشته باشند یا در خطر بالای ابتلا به هپاتیت B باشند، توصیه می‌شود هر 5 تا 10 سال، سطح آنتی‌بادی خون خود را علیه ویروس هپاتیت B چک کنند و اگر سطح آنتی‌بادی پایین بود، یک دوره کامل دیگر (شامل 3 دوز) تزریق واکسن را تکرار کنند. بقیه بزرگسالان نیازی به تزریق واکسن ندارند.

کدام هپاتیت کُشنده‌تر است؟

از میان انواع هپاتیت‌های ویروسی فقط نوع A و B واکسن دارند که البته واکسن هپاتیت A در کشور ما موجود نیست و جزء برنامه ملی واکسیناسیون هم نیست. بقیه هپاتیت‌های ویروسی (مثلا هپاتیت C) واکسن ندارند و راه پیشگیری از ابتلا به آنها، رعایت پروتکل‌های بهداشتی مربوط است.

این را دکتر ایرج خسرونیا، فوق تخصص گوارش و کبد می‌گوید و اضافه می‌کند: نکته مهم این است که هپاتیت نوع C کشنده‌ترین نوع هپاتیت ویروسی است اما واکسن آن هنوز وجود ندارد. اما هپاتیت B هم واکسن دارد و هم درمانش ممکن‌تر است. هپاتیت نوع C کشنده‌ترین نوع هپاتیت ویروسی است اما واکسن آن هنوز وجود ندارد

دکتر خسرونیا می‌گوید: واکسن هپاتیت B در ایران سال‌ها است که به نوزادان در بدو تولد سراسر کشور تزریق می‌شود. اما تزریق آن به همه بزرگسالان توصیه نمی‌شود. دلیلش هم این است که سیستم ایمنی افرادی که بعد 30 سالگی در مواجهه با ویروس هپاتیت B قرار می‌گیرند، طوری است که در بیش از 80 درصد موارد، ویروس را دفع می‌کند. حتی اگر واکسن نزده باشند. دلیل این که این واکسن تا الان اولویت اصلی نظام سلامت کشور نبوده و در برنامه کشوری وجود نداشته، همین است.