به قلم : دکتر مینا کاویانی ؛ انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
تحریریه زندگی آنلاین : سبزی‌ها با داشتن رنگ‌های زیبا، از جمله مواد غذایی هستند که علاوه بر نقش در تأمین مواد مغذی، برای تزئین غذا و زیبایی سفره هم مورد توجه هستند. در این میان اگر یک سبزی معطر و حاوی مواد سلامتیبخش هم باشد، دیگر بسیار عالی است. از این رو در این نوشتار به بررسی خواص تغذیه‌ای سه سبزی معطر و مغذی ترخون، رزماری و ریحان می‌پردازیم.
گیاه ترخون یک سبزی محبوب برای آشپزها است. ترخون به عنوان طعم‌دهنده‌ای مطبوع به خصوص در غذاهای مدیترانه‌ای استفاده می‌شود. این سبزی معطر به بهبود سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند. در این بخش به ذکر خواص تغذیه‌ای و سلامتیبخش آن می‌پردازیم.
خواص سلامتیبخش
ترخون سرشار از مواد سلامتیبخش گیاهی است. از جمله آنها می‌توان به روغن‌های موجود در آن نظیر استراگل (متیل کاویکول)، سینئول، اوسیمن و فلاندرن اشاره کرد. مطالعات علمی نشان می‌دهند ترکیبات پلی‌فنلی این گیاه موجب کاهش سطح قند خون می‌شود. گیاه تازه ترخون یکی از بهترین منابع ارزشمند آنتی‌اکسیدان در میان گیاهان است. مقدار کل ظرفیت جذب رادیکال اکسیژن آن برابر 15542 در هر 100 گرم است. این امر باعث تأثیر آن در خنثی کردن مواد اکسیدکننده و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی نظیر سرطان است. مطالعات آزمایشگاهی در مورد عصاره ترخون نشان می‌دهند ترکیبات این گیاه باعث مهار شدن پلاکت‌ها (عوامل مؤثر در انعقاد خون)، جلوگیری از تجمع و چسبندگی آنها به دیواره رگ‌های خونی و بنابراین جلوگیری از تشکیل لخته خون می‌شود که در نهایت می‌تواند از ایجاد سکته قلبی و مغزی پیشگیری کند.
بیشتربخوانید:
موارد احتیاط مصرف
روغن استراگل ترخون ممکن است در برخی افراد باعث سوزش پوست شود. بر اساس یافته‌های پژوهش‌های علمی دریافت مقادیر زیاد استراگل و مشتقات آن ممکن است سبب ایجاد تومور کبدی در حیوانات آزمایشگاهی شود. از این رو توصیه می‌شود که از ترخون به شکل طبیعی و در مقادیر متعادل استفاده شود.
رزماری
گیاه رزماری سبزی معطر و پرخاصیتی در آشپزخانه است. رزماری از جمله گیاهان شناخته شده مفید برای سلامت می‌باشد که دارای مواد مغذی، مواد آنتی‌اکسیدان و روغن‌های گیاهی است.
خواص سلامتیبخش
برگ‌های رزماری دارای ترکیبات شیمیایی گیاهی و مؤثر در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها است. این گیاه به ویژه گل‌های آن حاوی اسید رزمارینیک (عصاره رزماری)، مواد آنتی‌اکسیدانی و همچنین بسیاری از اسانس‌های فرار مانند سینئول، کامفن و آلفا پینن است که برای سلامتی مفیدند. این عصاره‌ها خواص ضدالتهابی، ضدحساسیت، ضدقارچی و ضدعفونی‌کننده دارند.
شایان ذکر است هر 100 گرم برگ رزماری 131 کیلوکالری انرژی دارد و علاوه بر مواد مغذی موجود در آن، حاوی فیبر غذایی هم هست. رزماری غنی از برخی ویتامین‌های گروه B شامل اسید فولیک، اسید پانتوتنیک، پیریدوکسین (B6) و ریبوفلاوین (B2) می‌باشد. شایان ذکر است اسید فولیک برای تشکیل لوله عصبی جنین بسیار ضروری است و کمبود آن می‌تواند منجر به نقص لوله عصبی در نوزاد شود. از این رو کفایت تغذیه‌ای مادر در دوران بارداری از لحاظ اسید فولیک بسیار مهم است.
گیاه رزماری همچنین مقادیر بالایی از پیش‌ساز ویتامین A دارد. به طوریکه مصرف مقدار کافی از برگ‌های این گیاه در روز می‌تواند مقادیر مناسبی از این ویتامین را تأمین نماید. همچنین برگ‌های تازه رزماری منبع خوبی از ویتامین C هستند که آنتی‌اکسیدان بسیار خوبی هم هست. این ویتامین برای ساخته شدن کلاژن ضروری است. کلاژن پروتئین ساختاری اصلی بدن می‌باشد و برای حفظ یکپارچگی عروق خونی، پوست، اندام و استخوان‌ها مورد نیاز است. به یاد داشته باشید محدودیت شدید دسترسی و دریافت ویتامین C، باعث بروز بیماری اسکوروی (اسکوربوت) می‌شود. مصرف منظم غذاهای غنی از این ویتامین به بدن کمک می‌کند تا از پوسته‌پوسته شدن پوست محافظت شود؛ مقاومت در برابر عوامل عفونی افزایش یابد و به از بین بردن رادیکال‌های آزاد مضر و التهابی کمک شود.
رزماری تازه و خشک منبع غنی از مواد معدنی مانند کلسیم، آهن، منگنز، مس و منیزیم است. باید گفت پتاسیم جزء مهمی از مایعات سلولی بدن می‌باشد که به کنترل ضربان قلب و فشار خون کمک می‌کند. این گیاه منبع عالی آهن است که می‌تواند در تأمین آهن مورد نیاز کمک‌کننده باشد و در خونسازی مورد استفاده قرار گیرد.
اسید رزمارینیک یک ماده طبیعی موجود در رزماری است و یافته‌های علمی اثرات ضدباکتری، ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی آن را نشان داده‌اند. شایان ذکر است این ماده در گیاهان دیگر مانند نعنا، آویشن و پونه کوهی هم یافت می‌شود.
بیشتربخوانید:
موارد احتیاط مصرف
مصرف بیش از اندازه رزماری در دوران بارداری زیانبار است و می‌تواند موجب سقط جنین شود. علاوه بر این در بعضی موارد نادر، فرآورده‌های رزماری ممکن است باعث حساسیت پوستی شود. همچنین در مقادیر بالا و سمی رزماری می‌تواند باعث آسیب و نارسایی کلیوی شود. همچنین این گیاه ممکن است شرایطی مانند بیماری صرع یا سایر اختلالات عصبی را تشدید کند.
ریحان
ریحان یکی از سبزی‌های خوراکی با عطر و طعم خوش است و به عنوان یکی از پرطرفدارترین سبزی‌ها در سفره ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. این گیاه علاوه بر معطر بودن، دارای خواص سلامتیبخش مفیدی نیز هست. ریحان در اصل بومی ایران، هند و مناطق گرمسیری آسیا است و برگ‌های آن به رنگ‌های سبز روشن، سبز تیره و بنفش وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
خواص سلامتیبخش
ریحان دارای بسیاری از ترکیبات شیمیایی است که در پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامتی نقش دارند. از جمله این ترکیبات فلاونوئیدهای پلی‌فنلی مانند اورینتین و ویسنین است. این ترکیبات خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و از اکسیداسیون چربی‌ها و آسیب دیواره سلول‌های بدن جلوگیری می‌کنند.
برگ‌های ریحان حاوی بسیاری از روغن‌های اسانس از جمله اوژنول و لیمونن هستند. این ترکیبات دارای خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی هستند.
ریحان همچنین منبع عالی ویتامین‌های A و C، بتاکاروتن، کریپتوگزانتین، لوتئین و گزانتین است. این ترکیبات آنتی‌اکسیدانی بدن را در برابر رادیکال‌های آزاد و گونه‌های فعال اکسیژن که در پیری و فرآیندهای مختلف بیماری نظیر سرطان نقش دارند، محافظت می‌کنند. گزانتین در حفظ سلامت چشم مؤثر است و از آسیب و تخریب شبکیه چشم به ویژه در سالمندان جلوگیری می‌کند.
100 گرم برگ ریحان تازه می‌تواند نیاز یک روز بدن به ویتامین A را تأمین کند. این سبزی همچنین سرشار از ویتامین K است که برای تولید فاکتورهای انعقادی خون ضروری می‌باشد و در استخوان‌سازی هم نقش ضروری دارد. برگ ریحان منبع خوب آهن است و از دیگر مواد معدنی موجود در این سبزی پتاسیم، منگنز، مس و منیزیم را می‌توان نام برد.
از آنجایی که ریحان دارای ترکیباتی با عملکرد ضدالتهابی است (اوژنول) از آن برای تسکین علائم افراد دارای مشکلات التهابی مانند بیماری التهابی روده استفاده می‌شود.
همچنین دم‌کرده ریحان که به چای ریحان معروف است، به تسکین حالت تهوع کمک می‌کند. در مجموع ریحان در رفع ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ، یبوست و دل‌درد مفید است.
«همیشه تندرست و شاد باشید»
