متخصصان ایرانی که از شرایط نخبگانی برای تحصیل در دانشگاه‌های مطرح جهان برخوردار بودند، با به‌کارگیری علم خود در بستر شرکت‌های دانش‌بنیان جهان، توانسته‌اند مرزهای علم و فناوری را جابه‌جا کنند و در بزرگترین شرکت‌های هایتک دنیا به مدیریت عالی برسند.
به گزارش ایسنا، گروهی از پژوهشگران دانشگاه استنفورد، فهرست دانشمندان دو درصد برتر دنیا را بر اساس داده‌های پایگاه علمی اسکوپوس استخراج کرده‌اند. پایگاه اسکوپوس «Scopus» وابسته به ناشر الزویر «Elsevier» بزرگترین پایگاه نمایه‌های استنادی جهان است.
تازه‌ترین به‌روزرسانی «فهرست دانشگاه استنفورد» در مهرماه 1402 مقارن با اکتبر 2023 منتشر شده است. این فهرست عملکرد استنادی نویسندگان را به‌ازای بروندادهای پژوهشی منتشر شده آنان در بازه زمانی 1960 تا 2022 در 174 رشته تحلیل کرده و نویسندگان و پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان را معرفی کرده است.
دو هزار محقق ایرانی جزو دو درصد از پژوهشگران برتر جهان
در فهرست پژوهشگران پُراستناد دو درصد برتر جهان، بر اساس عملکرد استنادی یک‌ساله در سال 2022، تعداد 2138 پژوهشگر با وابستگی سازمانی جمهوری اسلامی ایران در میان تعداد کل 210.198 پژوهشگر بین‌المللی حضور دارند.
در میان دانشگاه‌های کشور نیز دانشگاه تهران با تعداد 106 پژوهشگر در صدر قرار دارد و پزشکی بالینی در فهرست عملکرد یک‌ساله و مهندسی در فهرست عملکرد دوران خدمتی دارای بیشترین محقق هستند. همچنین 34 پژوهشگاه، دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی و مرکز تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، دارای یک محقق برتر و از میان مؤسسات وابسته به وزارت بهداشت نیز 11 مورد دارای یک محقق برتر هستند.
مشهورترین نخبگان ایرانی در جهان
از معروف‌ترین ایرانیانی که در جابه‌جا کردن مرزهای علم و فناوری نقش موثری داشته‌اند، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
1) پروفسور مجید سمیعی جراح برجسته و متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و رئیس افتخاری اتحادیه جهانی جراحان مغز و اعصاب است، همچنین وی ریاست بیمارستان خصوصی علوم عصبی هانوفر در آلمان را بر عهده دارد که خود بنیانگذار آن بوده است.
2) امید کردستانی مدیر بازرگانی سهامدار و معاون ارشد گوگل«Google» بوده است، وی از سال 2015 تا 2020 رئیس اجرایی هیأت‌مدیره توییتر بود و از سال 2022 به عنوان رییس هیأت‌مدیره شرکت پیرسون فعالیت می‌کند.
3) حسین اسلامبولچی مبتکر، مخترع و نویسنده ایرانی‌تبار اهل ایالات متحده آمریکا است، وی مدیر ارشد فناوری اطلاعات شرکت ای‌تی اند تی«AT&T» تا سال 2005 بود، او در لیست 100 فارغ‌التحصیل برتر تاریخ دانشگاه کالیفرنیا قرار دارد و دارنده بیش از 1145 ثبت اختراع نیز است.
4) انوشه انصاری کاوشگر، مهندس و کارآفرین ایرانی - آمریکایی و رئیس انجمن گردانندگان شرکت فناوری ارتباط از راه دور«TTI» است، وی اولین زن گردشگر فضایی ایرانی‌تبار است که به فضا سفر کرده‌است و چهارمین نفری است که هزینه سفر فضایی خود را پرداخت کرده‌است. جامعه ملّی فضایی آمریکا سال 2015 جایزه «پیشگام فضا» را به انصاری، نخستین زن گردشگر فضایی اهدا کرد.
5) فریار شیرزاد دانش‌آموخته دانشگاه مریلند و دکترای حقوق دانشگاه ویرجینیا است که مدت 7 سال از سوی حزب جمهوری‌خواه آمریکا در کمیته مالی سنای ایالات متحده آمریکا خدمت کرد، او از 2021 مدیر ارشد سیاست‌گذاری کوین‌بیس بوده است.
6) جمشید دلشاد شهروند آمریکایی ایرانی‌الاصل است که در 7 فروردین 1386 به مدت یک‌سال به مقام شهرداری بورلی هیلز برگزیده شده و در اسفند 1388 دوباره به آن مقام انتخاب شد، دلشاد نخستین فرد ایرانی‌تبار در تاریخ است که به شهرداری یکی از شهرهای آمریکا انتخاب شده است.
7) امیر مجیدی‌مهر مدیر ارشد مهندسی شرکت سونی میکروسیستمز«Sony Microsystems» در سن خوزه‌ی کالیفرنیا است که در آن، مسئول توسعۀ ایستگاه‌های کاری بود که با سابقه 13 ساله توانست به کمپانی مایکروسافت وارد شود، تیمی که سرپرستی آن را مجیدی‌مهر بر عهده دارد، توسعه و پیاده‌سازی فناوری رسانه‌های دیجیتالی صدا و تصویر را در نرم‌افزارهای مختلف تحت ویندوز بر عهده دارد.
8) توفیق موسیوند مهندس پزشکی ایرانی، استاد جراحی دانشکده پزشکی اتاوا و مخترع نخستین قلب مصنوعی جهان در داخل بدن انسان بود، او برای نخستین بار موفق به تولید پمپ مصنوعی قلب شده بود که قادر بود خون را پمپاژ کرده و در فرایند جراحی قلب، امکان تنفس را برای بیمار فراهم سازد، او عضو افتخاری فرهنگستان علوم پزشکی ایران نیز بود که در 17 دی 1402 درگذشت.
9) ماریا خرسند مدیر ارشد اجرایی و کارآفرین ایرانی اهل سوئد است، او در مدتی که مدیرعامل شرکت اریکسون در سوئد بود، موفق شد به یکی بنیان‌گذاران فناوری بلوتوث بدل شود، خرسند در حال حاضر مدیریت تولید سخت‌افزار شرکت دل در سوئد را بر عهده دارد.
10)
پروفسور لطفی علی‌عسکرزاده استاد بازنشسته دانشگاه برکلی کالیفرنیا و مبدع نظریه منطق فازی، کامپیوتر هوشمند و بنیانگذار نسل سوم کامپیوتر در جهان است، نوآوری‌های او امکان‌پذیری یک پارادایم تازه در هوش مصنوعی را تبیین و رئوس کلی آن را ترسیم کرده‌است.
11)
بیژن داوری یک آمریکایی ایرانی‌تبار است که نائب‌رئیس ارشد مرکز تحقیقاتی تامس واتسن شرکت آی‌بی‌ام است. بیژن داوری دارنده مدرک دکتری در زمینه الکترونیک از دانشگاه پلی‌تکنیک رنسیلر و دارای بیش از 70 مقاله علمی است. وی از سال 1996 به‌عنوان یکی از کارمندان برجسته شرکت آی‌بی‌ام مطرح شد و سپس در سال 1988 به‌عنوان معاون ارشد این شرکت برگزیده شد.
12)
مهندس فرزاد ناظم فعالیت‌های شغلی خود را در سال 1364 آغاز کرد و به شرکت اوراکل پیوست، طی 10 سال کار در این شرکت توانست در نقش‌هایی چون معاون رسانه‌ای و معاون ارشد بخش وب‌سرور ظاهر شود،. فرزاد سپس در 1375 به یاهو پیوست و به مدت 11 سال مدیر فنی شرکت یاهو بود و به این ترتیب یکی از طولانی‌ترین دوره‌های ابقا در سمت مدیریت در آن شرکت را دارا است، وی در 1386 از مقامش در یاهو کناره‌گیری کرد.
13)
علی جوان فیزیک‌دان و مخترع ایرانی بود که نخستین لیزر گازی هلیوم - نئون جهان ساخته وی است. او استاد بازنشسته دانشکده فیزیک دانشگاه ام‌آی‌تی و ساکن ایالات متحده آمریکا بود، وی به‌عنوان دوازدهمین نابغه زنده دنیا توسط نشریه دیلی‌تلگراف انتخاب شد، جوان شهریور سال 95 درگذشت.
14)
سینا تمدن متولد سال 1335 در تبریز و فارغ‌التحصیل در دانشگاه پردیو آمریکا است. استیو جابز او را در سال 1997 به شرکت اپل آورد و قائم‌مقام مدیرعامل بخش برنامه‌های کاربردی شرکت اپل بود، وی از سال 1994 تا 1996 معاون مدیرعامل در شرکت دیگر استیوجابز یعنی نکست بود.
15)
پیر امیدیار بنیانگذار و رئیس ای‌بی«e-bay» وب‌گاه مخصوص حراج و خرید و فروش اینترنتی و یک کارآفرین و نیکوکار ایرانی - فرانسوی است. او در سال 1998 میلادی و در سن 31 سالگی به عنوان ثروتمندترین فرد ایرانی در جهان شناخته شد. بر پایهٔ اطلاعات فوربز در سال 2023 وی 245امین شخص ثروتمند در جهان، 65 مین شخص ثروتمند در ایالات متحده آمریکا و ثروتمندترین شخص ایرانی در جهان است.
16)
آزاده تبازاده دانشمند فضایی و دارنده PHD شیمی‌فیزیک از دانشگاه استنفورد کالیفرنیا است. وی جوایز بسیاری از جمله مدال اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا در سال 2001 را دریافت کرده و در سال 1999 جایزه ریاست‌جمهوری برای دانشمندان و مهندسان را دریافت کرده‌است. این جایزه بالاترین افتخار اعطا شده توسط دولت ایالات متحده به دانشمندان و مهندسان برجسته است.
علم نخبگان مهاجر در خدمت مسائل کشور
«سیدسلمان سیدافقهی» قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان چند روز اخیر از افزایش تعامل این بنیاد با شورای عالی ایرانیان خارج از کشور در راستای انتفاع از توان نخبگان ایرانی خبر داد و اظهار کرد: «جمع زیادی از نخبگان مهاجر حتی آن‌دسته از نخبگانی که به کشور بازنمی‌گردند، نیز آماده هرگونه همکاری برای رفع مسائل و چالش‌های کشور هستند که این فرصت بسیار مهمی برای نیل به اهداف تعیین شده است. به همین دلیل بنیاد ملی نخبگان با تعامل شورای عالی ایرانیان خارج از کشور، تلاش دارد تا با استفاد از ظرفیت نخبگان مهاجر چه در لایه بازگشت به کشور و چه در لایه استفاده از ظرفیت‌های علمی، فکری و مشاوره‌ای، کشور را منتفع کند.»
وی با اشاره به موضوع مهاجرت نخبگان نیز، گفت: «به دلیل نبود آمار دقیق و همچنین فقدان تعریف دقیق از مهاجرت، فضای رسانه‌ای کشور در موضوع مهاجرت نخبگان، بسیار آشفته است و از طرفی مساله رصد نخبگان برون‌سپاری شده بود.
این مساله به‌طور خاص در موضوع مهاجرت کادر درمان و پزشکان نیز وجود داشت، اما در دور جدید، بنیاد ملی نخبگان با تشکیل رصدخانه نخبگان و همچنین با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی، حاکمیتی و نظارتی، نه‌تنها آمار و اطلاعات دقیقی از مهاجرت نخبگان به دست آورده است، بلکه با اطلاعات دقیق می‌داند چه تعداد از این افراد مشغول تحصیل و چه تعداد مشغول کار هستند، همچنین بررسی راه‌های استفاده از ظرفیت و توانمندی ایشان در رفع مشکلات کشور، یکی دیگر از ماموریت‌های اصلی رصدخانه نخبگان است.
«ناصر باقری‌مقدم» قائم‌مقام سابق رئیس بنیاد ملی نخبگان در فروردین 1401 نیز اعلام کرده بود که 2500 نخبه ایرانی از متخصصان 200 دانشگاه برتر دنیا از طریق سامانه‌ای با نام «آی کانکت»(سامانه درخواست متخصصان و کارآفرینان غیرایرانی) عضو هیات علمی دانشگاه‌های کشورمان شدند یا شرکت دانش‌بنیان در ایران ایجاد کردند.
پروژه سربازی و تاسیس شرکت دانش‌بنیان برای نخبگان ایرانی خارج از کشور
«سیدعلی حسینی» معاون توسعه روابط علمی مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری از مزیت‌های سامانه کانکت پلاس برای نخبگان خارج از کشور خبر داد و گفت: «فردی که عضو هیات علمی یکی از 100 دانشگاه برتر دنیا است یا در ایران المپیادی و نفر برتر کنکور بوده است و در حال حاضر در خارج از کشور از یک شغل دائم برخوردار است، مشمول دریافت پروژه علمی به‌جای خدمت سربازی خواهد بود، در این راستا، امسال 170 تا 180 پروژه تعریف کرده‌ایم که همه پروژه‌ها لبه‌ی دانش هستند.»
وی افزود: «علاوه‌بر پروژه سربازی، اعطای امتیاز تاسیس شرکت به متخصصان ایرانی که در خارج از کشور ساکن هستند، از دیگر مزیت‌های این سامانه است، در همین راستا افرادی که در ایران شرکت ایجاد کنند و یک محصولی را توسعه دهند، حمایت‌های ویژه‌ای را دریافت خواهند کرد، مثل گرنت 500 میلیون تومانی که با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی این پروژه انجام می‌شود که البته از داوری سختگیرانه تکنیکال و مالی برخوردار است.»
بازگشت 3700 ایرانی از دانشگاه‌های برتر جهان
معاون توسعه روابط علمی مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری، افزایش تعامل با نخبگان خارج از کشور را مثبت دانست و خاطرنشان کرد: «سامانه کانکت پلاس امروز به یک ثباتی رسیده است و تعداد پنج، شش درخواست همکاری در روز دریافت می‌کنیم که این عدد نسبت به سال پیش دو برابر شده است و از طریق انجمن‌های تخصصی‌ای که در اروپا هستند هم، می‌کوشیم تا برنامه خود را ارائه کنیم، در سویس، آلمان، اتریش، انگلیس، کانادا و آمریکا شبکه‌هایی داریم و دیتا بانک مشخصی هم تهیه کرده‌ایم و در مجموع 12 هزار نفر در خارج از کشور با ما تعامل می‌کنند، ما در چند سال گذشته چیزی حدود 9 هزار همکاری داشته‌ایم اما سه‌هزار و 700 مورد جذب و بازگشت نخبگان داشته‌ایم.»
حسینی درباره ارتباط میان صنعت و نخبگان خارج از کشور، به نکاتی پرداخت و تشریح کرد: «از دیگر برنامه‌های ما در کانکت پلاس ایجاد ارتباط میان متخصصان ایرانی خارج از کشور با بدنه صنعتی است. در این راستا با چند شرکتی که طرح‌های تحقیق و توسعه را در اولویت خود دارند؛ مثل شرکت پویندگان، فناب، پارسا پلمیر و سیناژن توافق‌نامه‌هایی را انجام داده‌ایم تا خیلی از این متخصصان را به این شرکت‌ها منتقل‌کنیم و اسم این طرح را ایمپکت یعنی تاثیرگذاری گذاشته‌ایم.»
با توجه به ظرفیت علمی نخبگان ایرانی در دانشگاه‌ها و شرکت‌های علمی مطرح جهان، می‌توانیم در راستای توسعه فناوری کشور و خودکفایی در تولید قطعات صنعتی، از توانمندی‌های آکادمیک متخصصان ایرانی‌تبار در جهان استفاده کنیم، که سامانه کانکت معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری مسیر خوبی را برای همکاری با ایرانیان خارج از کشور و بازگشت آن‌ها به کشورمان باز کرده است.
