قرآن کریم؛ سیره و روش پیامبر(ص) و پیروانش را در حوزه اخلاق نیکو، چنین بیان می‌کند: «مُحَمَّدٌ رَسوُلُ اللهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ اَشِدّاءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ...» محمّد(ص) فرستاده خدا است و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربان‌اند.
براساس این آیه شریفه، مسلمانان نسبت به هم، مهربان و دلسوزند، تعاملشان بر اساس خوش‌رفتاری است؛ در غم و شادی هم شریک‌اند؛ و با یکدیگر با گشاده‌رویی برخورد می‌کنند.
پیامبر اسلام(ص) در رفتار شخصی و فردی با مسلمانان و دیگر شهروندان بسیار نرم و ملایم بود: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ...»؛ به [برکت] رحمت الهى، در برابر آنان (مردم) نرم [و مهربان] شدى! و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند.
آن‌حضرت در برخورد با همسایگان و شهروندان از سر رأفت و مهربانی برخورد می‌کرد؛ نسبت به همسایگان فراوان سفارش می‌کرد، حتی همسایگانی که به حقوق شهروندی پایبند نبوده‌اند. وی حتی با دشمنان خود نیز با اخلاق نیکو برخورد می‌کرد. و دفاع از حقوق شهروندی و تأمین امنیت افراد و گروه‌های غیر مسلمان را ضروری می‌دانست، و آزار دهنده آنان را دشمن خود تلقی می‌کرد. و این نهایت مدارا و دفاع نسبت به حقوق شهروندان غیر مسلمان است: «مَنْ ظَلَمَ مُعاهِداً کُنْتُ خَصْمَه»؛ هر کسی بر فردی ذمی ظلم کند، با من دشمنی کرده است.
برخورد و تعامل مهربانانه حتی با دشمنان، سفارش خدای متعال به تمام رسولانی است که برای هدایت مردم برانگیخته شده‌اند. در قرآن کریم می‌خوانیم هنگامی که، خداوند حضرت موسی(ع) و هارون(ع) را به سوی فرعون می‌فرستد، سفارش می‌کند: «... با او به نرمی و ملایمت سخن بگویید، شاید اندرز گیرد، یا بترسد.
پیامبر اسلام(ص) اما در مسئولیت‌های اجتماعی، و در دفاع از کیان دین و ارزش‌های اسلامی، در برابر کسانی که با جرم و جنایت - که با تعالیم اسلام سازگاری ندارد - اقدام به هنجارشکنی کرده، و با اساس دین و دست‌آوردهای آن به مقابله و ستیز برمی‌خاستند، خوش‌خلقی و مدارا را کنار گذاشته، و به شدت برخورد می‌کرد، و این خط قرمز رسول خدا(ص) بود.
نمونه بارز آن داستان مسجد ضرار است. گروهی که قصد داشتند با بنا کردن مسجدی در برابر مسجد قبا، پایگاهی برای خود تأسیس کرده؛ در صفوف مؤمنان تفرقه ایجاد نمایند؛ علیه خدا و رسولش از هر راهى که ممکن شود دشمنى کنند، پیامبر به شدت برخورد کرده و دستور به تخریب آن داده است: «... وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْل.
بنابراین، حد و مرز خوش‌رفتاری در قوانین اخلاقی اسلام، و سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت تا جایی است که اساس دین و امنیت اجتماعی مؤمنان مورد تعرض مخالفان و هنجار شکنان قرار نگیرد.
