روضه و روضه خوانی،به معنای ذکر مصیبت سید الشهدا و مرثیه خوانی برای ائمه ومعصومین «ع »است که مورد تشویق امامان و یکی از عوامل زنده ماندن نهضت حسینی وپیوند روحی و عاطفی شیعه با اولیاء دین است.اشک ریختن و گریستن در مصائب اهل بیت «ع »نشانه عشق به آنان است و علاوه بر سازندگیهای تربیتی برای سوگوار،موجب اجر و پاداش الهی در آخرت و بهره مندی از شفاعت ابا عبد الله الحسین است.
معنای روضه در اصل،باغ و بوستان است،اما سبب اشتهار مرثیه خوانی به «روضه »آن است که مرثیه خوانان در گذشته، حوادث کربلا را از روی کتابی به نام «روضة الشهداء»
می خواندند که تالیف ملا حسین کاشفی است.«ملا حسین کاشفی(متوفای 910 هجری)
یکی از دانشمندان و خطبای با قریحه و خوش آواز سبزوار در قرن نهم هجری بود،درزمان سلطنت سلطان حسین بایقرا(875-911 ه)به هرات،مرکز حکمرانی این پادشاه رفت و چون حافظه ای توانا و قریحه ای سرشار و آوازی گیرنده و مطبوع داشت و خطیبی دانشمند بود،بزودی شهرت یافت و مجالس وعظ و ذکر او بسیاری را به خود جلب کرد ومورد توجه پادشاه و شاهزادگان و اعیان و اکابر دولت و وزیر فاضل و هنرمند هنر پرور او«امیر علی شیرنوایی »قرار گرفت.کاشفی دانشمندی فصیح و بلیغ و شاعر پرکار بود وبیش از چهل کتاب و رساله تالیف کرد.از جمله آنها«روضة الشهداء»بود.کاشفی کتاب روضة الشهدا را در واقعه کربلا به فارسی نوشت و چون مطالب این کتاب را در مجالس عزاداری از روی کتاب بر سر منبر می خواندند،خوانندگان این کتاب به «روضه خوان »
معروف شدند و بتدریج خواندن روضه از روی کتاب منسوخ شد و روضه خوانها مطالب کتاب را حفظ کرده و در مجالس عزاداری می خواندند.در زمان صفویه اقامه عزاداری بسیار رواج گرفت.» (1) کتاب روضة الشهدا که حاوی ذکر مقتل و حوادث کربلا بود،در قرن دهم توسطمحمد بن سلیمان فضولی به ترکی ترجمه شد،با نام «حدیقة السعداء». (2) در اینجا نمونه ای از متن روضة الشهدای واعظ کاشفی را جهت آشنایی می آوریم،که نثری زیبا و ادبی است:«...آخر نظری کن به حسرت آدم صفی و نوحه نوح نجی و در آتش انداختن ابراهیم خلیل و قربانی کردن یعقوب در بیت الاحزان و بلیت یوسف در چاه و زندان وشبانی و سرگردانی موسی کلیم و بیماری و بی تیماری ایوب و اره شکافنده بر فرق زکریای مظلوم و تیغ زهر آبداده بر حلق یحیی معصوم و الم لب و دندان سرور انبیاء،وجگر پاره پاره حمزه سید الشهدا و محنت اهل بیت رسالت و مصیبت خانواده عصمت وسرشک درد آلود بتول عذرا و فرق خون آلوده علی مرتضی «ع »و لب زهر چشیده نوردیده زهرا و رخ به خون آغشته شهید کربلا و دیگر احوال بلاکشان این امت و محنت رسیدگان عالی همت همه با جان غم اندوخته در کانون غم و الم سر تا پای سوخته.نظم:
ز اندوه این ماتم جان گسل روان گردد از دیده ها خون دل » (3)
نثر شیوا و ادیبانه «روضة الشهدا»ستودنی است،هر چند از نظر نقل،حاوی برخی مطالب ضعیف و بی ماخذ است.بعلاوه این کتاب،در تحلیل حادثه عاشورا دیدگاهی صوفیانه دارد و حوادث را بیشتر به منشا غیبی و مسائل آزمایش و ابتلاء اولیاء نسبت می دهد،تا بعد حماسی و اجتماعی و قابل اسوه گیری در مبارزات ضد ظلم.
از آنجا که مرثیه خوانی و ذکر مصیبت،سنت پسندیده دینی در احیاء خاطره و نام وفضایل اهل بیت پیامبر است،بجاست که اهل منبر و مداحان و ذاکران،با توجه به اهمیت ونقش بسزای روضه خوانی،در ارائه الگوهای شایسته بکوشند و چهره خوبی از ائمه ومعصومین ارائه کنند.در این زمینه،به درستی و صحت مطالب نقل شده،اعتبار منابع مورداستفاده، استواری و زیبایی اشعار انتخابی و دوری کردن از هر حرف و روضه و شعری که با مقام والای اولیاء خدا ناسازگار است توجه داشته باشند. (4) در فضیلت گریست و گریاندن افراد برای امام حسین «ع »به این حدیث توجه کنید:امام صادق «ع »فرمود:«من انشد فی الحسین علیه السلام بیت شعر فبکی و ابکی عشرة فله و لهم الجنة » (5) هر کس در باره حسین «ع »شعری بگوید و گریه کند و ده نفر را بگریاند،برای او و آنان بهشت است.
پی نوشتها
1-موسیقی مذهبی ایران،ص 8.
2-فصلنامه هنر(وزارت ارشاد اسلامی)ج 2،ص 157.این ماخذ،مقاله مبسوطی در باره تاریخچه تعزیه خوانی دارد،ص 156 تا 173.
3-در آمدی بر نمایش و نیایش در ایران،جابر عناصری،ص 79.
4-در زمینه آداب اهل وعظ و منبر،از جمله ر.ک:«لؤلؤ و مرجان »،مرحوم میرزا حسین نوری.
5-کامل الزیارات،ص 105.
