بی تردید، جز ذات بی پایان خداوندی که هم آغاز است و هم انجام، هر آغازی را انجام و هر شروعی را فرجامی است. زمان نیز مانند تمام مخلوقات الهی از این قاعده مستثنا نیست. روزگاری بر دنیا سپری شده که دیباچة کتاب زندگی دنیایی به شمار می آید و روزگاری نیز فصل پایانی این کتاب خواهد بود. برگه های پایان کتاب زندگی انسان در زمین «آخر الزمان» خوانده می شود.
آخر الزمان، اصطلاحی است که در فرهنگ اغلب ادیان بزرگ دنیا به چشم می خورد و به ویژه در ادیان ابراهیمی از برجستگی و اهمیت خاص برخوردار است. این اصطلاح معمولاً به روزگار پایانی دنیا و رویدادهایی که ممکن است در این بخش از زندگی جهان به وقوع بپیوندد، گفته می شود. ادیان بزرگ، درباره آخر الزمان پیش گویی هایی کرده اند. برای مثال در «انجیل» چنین آمده است «... و این را بدان که اوقات صعب در زمان آخر خواهد رسید، زیرا که مردم خود دوست و زرپرست و مغرور و متکبر و کفرگو و نافرمان والدین و حق ناشناس و بی دین و بی الفت و بی وفا و خبث کننده و بی پرهیز و بی حلم و با خوبان بی اعتنا و خائن و کم حوصله و عبوس خواهند بود و عیش را برخدا ترجیح می دهند. 1 »
در معارف ارزشمند اسلامی این اصطلاح در دو معنای کلی به کار رفته است:
1. مدت زمانی طولانی که با ولادت پیامبر اسلام(ص) آغاز و با شروع رستاخیز بزرگ پایان می یابد. از این رو آن پیامبر الهی را پیامبر آخر الزمان نیز نامیده اند.
2. مدت زمانی که با ولادت واپسین جانشین پیامبر اسلام(ص) حضرت مهدی (عج) آغاز می شود. این گسترة زمانی زمان غیبت و ظهور را در برگرفته، با شروع قیامت به انجام می رسد.
روایات اهل بیت (ع) نشان می دهد:
الف) با سپری شدن این دوران، بساط زندگی دنیوی برچیده می شود و مرحله ای جدید در نظام آفرینش آغاز می گردد.
ب) آخر الزمان خود به دو مرحلة کاملاً متفاوت تقسیم می شود:
نخست دورانی که انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی می رسد و فساد و ستم همه جوامع بشری را فرا می گیرد و واپسین امیدهای بشری به ناامیدی می گراید و دیگر دورانی که عصر تحقق وعده های الهی است و با قیام مصلح جهانی آغاز می شود.
کلیات عقاید مربوط به آخرالزمان تقریباً از سوی همه فرقه های بزرگ اسلام پذیرفته شده است، ولی در خصوص وابستگی این تحولات به ظهور مهدی موعود و نیز هویت مهدی موعود اختلاف نظر وجود دارد. شیعیان دوازده امامی حضرت مهدی(ع) و حکومت جهانی او را حسن ختام حیات بشر در کره زمین و او را همان موعود امت ها می دانند. در نظر آنان با ظهور حضرت مهدی(عج) برخی از ائمه و نیکان و صالحان و نیز بدان و تبهکاران تحت عنوان «رجعت» به دنیا باز می گردند و زندگی دنیایی پایان می یابد.
با گلگشت در کلمات نورانی معصومان(ع) واژه هایی را می یابیم که بیانگر پیوند مهدویت و آخر الزمان است، این واژه ها عبارت است از:
امام صادق(ع) پیشوای ششم می فرماید: رسول گرامی اسلام(ص) به علی(ع) فرمود: آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را خبر ندهم؟ عرض کرد: بله یا رسول الله. آن حضرت فرمود: هم اینک جبرئیل نزد من بود و مرا خبر داد، قائمی که در آخر الزمان ظهور می کند و زمین را پر از عدل و داد می سازد، همان گونه که از ظلم و جور آکنده شده، از نسل تو و از فرزندان حسین(ع) است. 2
این تعبیر بیانگر حتمی بودن تحقق حوادثی است که پس از آن ذکر می شود.
عبدالله بن مسعود می گوید: رسول گرامی اسلامی(ص) فرمود: دنیا به پایان نرسد، مگر این که امت مرا مردی رهبری کند که از اهل بیت من است و به او مهدی گفته می شود. 3
و روشن است دنیا به پایان نمی رسد، مگر این که بخش پایانی اش (آخر الزمان) را پشت سرگذارد.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود «قیامت برپا نمی شود تا آن که قیام کننده ای به حق از خاندان ما قیام کند، و این هنگامی است که خداوند به او اجازه فرماید، و هرکس از او پیروی کند، نجات یابد و هرکس از او سرپیچد، هلاک خواهد شد...» 4
رسول خدا(ص) فرمود: روزها منقضی نگردد، تا این که مردی از اهل بیت من برزمین حکومت کند که هم نام من است. 5
امیرمؤمنان(ع) بر فراز منبر در شهر کوفه چنین فرمود «اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند، خداوند آن روز را چنان طولانی خواهد کرد که مردی از خاندانم برانگیخته شود.» 6
پیامبراکرم(ص) فرمود: هنگام پایان زمان و آشکار شدن فتنه ها، مردی هست که به او مهدی گفته می شود و بخشش بسیار دارد. 7
نشانه های آخر الزمان
این محدودة زمانی نشانه هایی دارد که اصطلاحاً «علائم آخرالزمان» خوانده می شود. علاوه بر اصطلاح رایج علائم آخر الزمان در فرهنگ مسلمانان، اصطلاح مشابه دیگری به نام «اشراط الساعه» وجود دارد. این اصطلاح که بیش تر نزد اهل سنت رایج است، به نشانه های وقوع قیامت اختصاص دارد، ولی روایاتی که ذیل این عنوان ذکر شده، نشان می دهد بسیاری از نشانه های آن چون نشانه های آخر الزمان است و می توان بسیاری از نشانه های آخرالزمان را نشانه های قیامت دانست.
هماگونه که اشاره شد، آخرالزمان به دو بخش متفاوت تقسیم می شود. براساس روایات، بخش اول بسیار دشوار خواهد بود. بخشی از مشخصه های این عصر عبارت است از:
پیامبرگرامی اسلام(ص) ویژگی های انسان های این دوران را این گونه بر شمرده است: زمانی بر مردم خواهد آمد که دینشان درهم هایشان خواهد بود و زنان، قبله هایشان، برای طلا و نقره، رکوع و سجود به جا می آورند. آ ن ها همواره در حیرت و مستی خواهند بود. نه بر مذهب مسلمانی اند و نه بر مسلک نصرانی.8
رسول خدا(ص) فرمود: زمانی بر امت من می آید که در آن زمان، درون های مردم پلید می شود، ولی ظواهرشان به طمع مال دنیا آراسته می گردد.
به آن چه در پیشگاه خداوند است، دل نمی بندند، کارشان ریا و تظاهر است، خوف از خدا به دلشان راه نیابد و خداوند آن ها را به عذابی فراگیر دچار سازد.
آن ها چون انسانی در حال غرق شدن، خداوند را می خوانند، ولی خداوند دعایشان را مستجاب نمی کند. 9
یکی دیگر از ویژگی های دوران آخر الزمان، امتحاناتی است که انسان ها در این دوران پشت سر می گذارند. با این آزمون ها مردم به دو گروه کاملاً متفاوت تقسیم می شوند: موفق ها و ناموفق ها.
امیرمؤمنان علی(ع) دربارة نجات یافتگان این دوران می فرماید: و آن زمانی است که از فتنه ها نجات نمی یابد، مگر مؤمنی که بی نام و نشان است. اگر در حضور باشند، شناخته نشوند و اگر غایب گردند، کسی سراغ آن ها را نمی گیرد. آن ها برای سیرکنندگان در شب ظلمانی جامعه ما، چراغ های هدایت و نشانه هایی روشنند. نه مفسده جو هستند و نه فتنه انگیز، نه در پی اشاعة فحشایند و نه مردمی سفیه و لغوگو! اینانند که خداوند درهای رحمتش را به رویشان باز می کند و سختی ها و مشکلات را از آن ها برطرف می سازد. 10
پی نوشت ها:
1. کتاب مقدس، ترجمه فاضل خان همدانی، نامه دوم پولس حواری به تیموتیوس، باب سوم
2. غیبت نعمانی، ابن ابی زینب، ص 357
3. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ج 141، ص 182
4. شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا(ع)، ج 2، ص 59
5. طبرسی آملی، بشارت المصطفی لشیعه المرتضی، ص 258
6. کتاب الغیبه، ص 46
7. اربلی، کشف الغمه، ج 3، ص 206
8. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 11، ص 379
9. شیخ کلینی،کافی، ج 8، ص 3065
10. نهج البلاغه، خطبه 103
