افتخارهای جهانی نخبگان ایرانی در المپیاد های علمی

کسب مدال‌های رنگارنگ دانش‌آموزان نخبه ایرانی در المپیادهای جهانی نشان‌دهنده توانمندی نوجوانان کشورمان در جابه‌جایی مرزهای دانش است، به‌نحوی که تیم‌های ملی المپیادهای کشور در مسابقات جهانی دارای رتبه‌های برتر بوده و کشورمان به‌نحو احسن میزبانی بسیاری از این المپیادهای جهانی را بر عهده داشته است.

 

به گزارش ایسنا، نخستین مسابقه‌ی علمی کشور در رده دانش‌آموزی سال 1362 توسط وزارت آموزش و پرورش در میان دانش‌آموزان سرتاسر کشور برگزار شد، نتیجه این مسابقات اعزام نخستین نمایندگان ایران در سال 1366 و در قالب تیمی 6 نفره شد، این مسابقات در شهر هاوانا پایتخت کوبا با حضور 42 کشور و 243 دانش‌آموز از سرتاسر جهان برگزار شد، ایران در این مسابقات با کسب یک مدال برنز، به مقام بیست‌وششمی جهان دست یافت.

از آنجا که این رتبه جایگاه قابل‌قبولی به حساب نمی‌آمد، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری روی بخش المپیاد انجام شد و سرانجام به تأسیس «باشگاه دانش‌پژوهان جوان» انجامید، امروزه این نهاد به‌طور کاملا رسمی برگزاری المپیادهای علمی را بر عهده گرفته و به عنوان متولی رسمی این کار شناخته می‌شود، المپیادهای علمی دانش‌آموزی، مسابقات علمی هستند که توسط باشگاه دانش‌پژوهان جوان و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش در سطح ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود، در این المپیادها طی سه مرحله آزمون به برگزیدگان کشوری، مدال‌های طلا، نقره و برنز اهدا می‌شود و پس از برگزاری مرحله چهارم، دانش‌آموزانی که مدال طلا کسب کرده‌اند (برای هر المپیاد علمی) برای شرکت در المپیاد جهانی آماده می‌شوند.

 

روند برگزاری مراحل برگزاری المپیاد دانش‌آموزی به این شرح است که مرحله اول حدود بهمن ماه هر سال برگزار می‌شود و حدود 100 هزار نفر شرکت‌کننده دارد و از این تعداد حدود یک‌هزار نفر پذیرفته می‌شوند، تنها پذیرفته‌شدگان مرحله اول می‌توانند در مرحله دوم شرکت کنند، در مرحله دوم هر سال نیز حدود 40 نفر در هر المپیاد برگزیده می‌شوند و برای آن‌ها دوره‌ای در طول تابستان برگزار می‌شود. در طی دوره تابستانی و در انتهای آن تعدادی آزمون برگزار می‌شود که با توجه به نمره امتحانات دوره به دانش‌پژوهان مدال‌های طلا، نقره یا برنز اهدا می‌شود، دارندگان مدال طلا در دورهٔ دیگری که معمولاً در نیمهٔ دوم همان سال برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. پس از پایان دوره رتبه‌های برتر به‌عنوان اعضای تیم ملی جمهوری اسلامی ایران جهت اعزام به المپیادهای جهانی برگزیده می‌شوند.

 

لازم به ذکر است، بجز المپیادهای کامپیوتر و کارآفرینی، میانگین نمره کل دانش‌پژوهانی که موفق به کسب مدال‌های طلا و نقره نشده‌اند، به عنوان «میانگین سطح برنز» محاسبه می‌شود. در همۀ المپیادها شرط لازم برای دریافت مدال برنز، کسب دست‌کم هفتاد درصد میانگین سطح برنز است، بنابراین در صورتی که نمرهٔ فردی از هفتاد درصد میانگین سطح برنز کمتر باشد، از مدال محروم می‌شود و صرفاً دیپلم افتخار می‌گیرد.

 

همچنین هر کمیته علمی ضابطه‌ای اختصاصی دارد تا تکلیف این حالت مشخص شود. این ضوابط به‌گونه‌ای است که تعداد مدال‌های طلای اعطایی، بیش‌تر از تعداد مشخص‌شده در بخش‌نامه نباشد. ولی در حالتی که تساوی نمرات در مرز نقره و برنز باشد، به نمرات مرزی مدال نقره تعلق می‌گیرد، عدم رعایت ضوابط انضباطی و اخلاقی و تخلف در آزمون‌ها و مانند آن می‌تواند منجر به محرومیت از کسب مدال شود، همچنین در صورتی که نمرۀ دانش‌پژوهان کمتر از حد نصاب تعیین‌شده توسط کمیتۀ علمی باشد، از تعداد مدال‌ها کم می‌شود.

1. بر اساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، دارندگان مدال طلای المپیادهای ادبی، ریاضی، زیست‌شناسی، شیمی، نجوم و اخترفیزیک، کامپیوتر و فیزیک پس از اخذ دیپلم دوره متوسطه، مطابق مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی از شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌ها در زیرگروه مربوط، معاف بوده و برای ادامه تحصیل بدون شرکت در کنکور در رشته انتخابی خودشان به دانشگاه موردنظرشان معرفی می‌شوند. قابل ذکر است، دارندگان مدال طلای المپیاد ادبی، امکان ادامه تحصیل در رشته‌های گروه علوم انسانی و گروه هنر را دارا هستند. (تعداد دریافت‌کنندگان مدال طلا در المپیادهای مختلف در بند قبل قابل مشاهده است.)

 

2. دارندگان مدال طلای المپیادهای علمی جهانی در رشته‌های ریاضی، فیزیک و کامپیوتر امکان ادامه تحصیل در گروه پزشکی را دارا هستند.

 

3. المپیادهای علمی دانش‌آموزی جغرافیا، سلول‌های بنیادی و پزشکی بازشناختی، علوم زمین، تفکر و کار آفرینی و اقتصاد و مدیریت از امتیاز معافیت در کنکور سراسری برخوردار نیستند.

 

4. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای دارندگان مدال‌های نقره و برنز المپیادهای ادبی، ریاضی، زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک، نجوم و اخترفیزیک و کامپیوتر، تسهیلاتی جهت ورود به دانشگاه بعد از شرکت در کنکور سراسری در نظر گرفته است. این تسهیلات به این شکل است که بعد از اعلام نتایج کنکور، اگر دانش‌آموزان المپیادی (که مدال نقره یا برنز در المپیادهای ذکر شده را دارند) موفق به کسب 80 درصد نمره (تراز) آخرین فرد پذیرفته‌شده در رشته موردنظر شوند، در رشته موردنظر به‌صورت ظرفیت مازاد پذیرفته می‌شوند. به بیان ساده‌تر چیزی نزدیک به 20 تا 25 درصد به تراز آن‌ها در کنکور اضافه می‌شود.

 

5. تمامی دارندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز المپیادهای علمی دانش‌آموزی، نخبه حساب شده و همانند بقیه‌ی نخبگان، از تسهیلات مادی و معنوی بنیاد ملی نخبگان مانند کمک‌هزینه‌های تحقیقاتی و تحصیلی، خدمات سربازی و غیره بهره‌مند می‌شوند.

 

6. دارندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز المپیاد سلول‌های بنیادی و پزشکی بازشناختی، در دانشگاه از حمایت و هدایت تحصیلی که در اختیار اساتید مرتبط قرار دارد، بهره‌مند می‌شوند. این کمک‌هزینه‌ی پژوهشی، برای دارندگان مدال طلا 40 میلیون تومان، برای دارندگان مدال نقره 30 میلیون تومان و برای دارندگان برنز 20 میلیون تومان است.

 

7. برگزیدگان المپیاد ملی جغرافیا، چنانچه در دانشگاه در رشته جغرافیا و یا رشته‌های مرتبط با آن تحصیل کنند، در دانشگاه از امتیازاتی همانند سایر دانش‌آموزان المپیادهای ملی دیگر بهره‌مند می‌شوند. این دانش‌آموزان اگر در رشته‌های نامرتبط شرکت کنند، امتیازی معادل 50 درصد دانش‌آموزان المپیادی دیگر رشته‌ها خواهند داشت.

 

المپیادهای علمی زیر نظر باشگاه دانش‌پژوهان جوان در دوازده شاخه علمی برگزار می‌شود، که عبارتند از:

 

1. المپیاد فیزیک

 

2. المپیاد شیمی

 

3. المپیاد کامپیوتر

 

4. المپیاد ریاضی

 

5. المپیاد زیست‌شناسی

 

6. المپیاد سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی

 

7. المپیاد نجوم و اخترفیزیک

 

8. المپیاد ادبی

 

9. المپیاد علوم زمین

 

10. المپیاد جغرافیا

 

11. المپیاد اقتصاد و مدیریت

 

12. المپیاد تفکر و کارآفرینی

1. در المپیاد فیزیک در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 10 مدال طلا، حدود 15 مدال نقره و حدود 15 مدال برنز است.

 

2. در المپیاد شیمی در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

 

3. در المپیاد کامپیوتر در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

 

4. در المپیاد ریاضی در هر سال به حدود 60 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 12 مدال طلا، حدود 24 مدال نقره و حدود 24 مدال برنز است.

 

5. در المپیاد زیست‌شناسی در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

 

6. در المپیاد سلول‌های بنیادی و پزشکی بازشناختی در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 10 مدال طلا، حدود 15 مدال نقره و حدود 15 مدال برنز است.

 

7. در المپیاد نجوم و اخترفیزیک در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 10 مدال طلا، حدود 15 مدال نقره و حدود 15 مدال برنز است.

 

8. در المپیاد ادبی در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 18 مدال طلا، حدود 11 مدال نقره و حدود 11 مدال برنز است. از 18 مدال طلا، 12 مدال به دانش‌آموزان رشته‌های ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف اسلامی تعلق می‌گیرد و از سایر رشته‌ها نیز 6 نفر برنده مدال طلا خواهند شد.

 

9. در المپیاد علوم زمین در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

 

10. در المپیاد جغرافیا در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

 

11. در المپیاد اقتصاد و مدیریت در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 10 مدال طلا، حدود 15 مدال نقره و حدود 15 مدال برنز است.

 

12. در المپیاد تفکر و کار آفرینی در هر سال به حدود 40 نفر مدال اهدا می‌شود که شامل دقیقا 8 مدال طلا، حدود 16 مدال نقره و حدود 16 مدال برنز است.

«رضا مراد صحرایی» وزیر آموزش و پرورش دولت سیزدهم اول مرداد سال‌جاری در آیین افتتاح پنجاه‌وچهارمین المپیاد جهانی فیزیک در تالار شیخ بهایی دانشگاه صنعتی اصفهان، اظهار کرد: « حاصل تلاش دانش‌آموزان کشورمان در المپیادهای جهانی فیزیک طی چهار دهه اخیر، کسب 36 مدال طلا، 68 مدال نقره و 39 مدال برنز بوده است، کسب 12 دیپلم افتخار و حضور ایران در بین پنج تیم اول جهان در المپیادهای جهانی فیزیک از دیگر دستاوردها در این زمینه بوده است.»

 

وی با بیان این‌که برنده مطلق المپیاد جهانی فیزیک در سال 1997 از ایران بود، افزود: «مدال‌آوران ایرانی در المپیاد جهانی فیزیک جزو استادان برجسته این رشته در دانشگاه‌های ایران و برخی کشورهای دیگر هستند، همچنین از چهره‌های خالق اقتصاد و صنعت کشور ایران به شمار می‌آیند که من به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران به تک‌تک آن‌ها افتخار می‌کنم، در همین مسیر، وزارت آموزش و پرورش به عنوان پشتیبان اصلی این رویداد در توسعه دانش‌های بنیادی از سوی دولت تعیین شده و این ماموریت تاکنون به بهترین شکل ممکن تحقق یافته است.»

 

وزیر آموزش و پرورش دولت سیزدهم با بیان این‌که ایران از سال 1988 به المپیاد جهانی فیزیک پیوست و در سال 2007 میزبان 78 کشور جهان در سی‌وهشتمین المپیاد جهانی فیزیک بود، خاطرنشان کرد: «ایران در سال 2009 میزبان المپیاد نجوم، در سال 2017 میزبان المپیاد کامپیوتر و در سال 2018 میزبان المپیاد زیست‌شناسی بوده است که گزارش‌های موجود همگی حاکی از حُسن برگزاری این رویدادها و خاطره خوش شرکت‌کنندگان آن‌ها از حضور در ایران است، دومین میزبانی ایران از المپیاد جهانی فیزیک قرار بود در سال 2023 باشد که به دلیل وقوع کووید - 19 یک‌سال به تاخیر افتاد.»

 

لازم به ذکر است که، در پنجاه‌وچهارمین المپیاد جهانی فیزیک به میزبانی دانشگاه صنعتی اصفهان، کشورمان با کسب یک مدال طلا و 4 مدال نقره، پس از چین، روسیه و رومانی، جایگاه چهارم را کسب کرد، در این المپیاد بیش‌از 200 دانش‌آموز از 47 کشور دنیا شرکت کرده بودند.

در سال 1996 اولین المپیاد جهانی نجوم بین دو کشور روسیه و سوئد برگزار شد، این المپیاد همه‌ساله در یکی از کشورهای جهان برگزار می‌شود، پس از دوازده دوره در سال 2007 این المپیاد با تغییرات اساسنامه‌ای، المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک نام گرفت که اولین دوره جدید در تایلند، دومین دوره در اندونزی و سومین دوره آن (2009) در ایران برگزار شد.

 

به عنوان یکی از پرافتخارآمیزترین دوره‌های حضور ایران در المپیاد علمی نجوم، جمهوری اسلامی ایران در سال 2007 با تیم ملی المپیاد نجوم خود(شامل دو دانش‌آموز دختر و شش دانش‌آموز پسر) در دوازدهمین المپیاد جهانی نجوم در اوکراین موفق به کسب مقام اول جهان در رده سنی زیر 17 سال شد، دانش‌آموزان ایرانی در این دوره با کسب سه مدال طلا و پنج مدال نقره برای کشور افتخارآفرینی کردند.

اولین دوره المپیاد شیمی در ایران در سال 1370 طی یک مرحله و با 15 سؤال تشریحی توسط باشگاه دانش‌پژوهان جوان برگزار شد. دوره دوم که شامل 60 پرسش چهارگزینه‌ای و 6 مسأله تشریحی بود، در سال 1371 برگزار شد، پس از آن همه‌ساله یک دوره از این آزمون‌ها در سراسر ایران برگزار می‌شود که از دوره هشتم به بعد به دلیل افزایش افراد شرکت‌کننده المپیاد به صورت دومرحله‌ای برگزار می‌شود.

 

در افتخاری از سوی تیم ملی المپیاد شیمی جمهوری اسلامی ایران، نخبگان کشورمان در سال 1401 موفق به کسب دو مدال طلا و دو مدال نقره شده و جایگاه پنجم جهان را از میان 84 کشور شرکت‌کننده به خود اختصاص دادند؛ چین، ویتنام، ژاپن و تایوان نیز به‌ترتیب رتبه‌های اول تا چهارم را از آن خود کرده‌اند.

هندسه، یکی از حوزه‌های درخشش تمدن ایرانی - اسلامی است و در آثار علمی دانشمندان گذشته ما نیز نمودی آشکار دارد. هندسه به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی ریاضیات، قدمتی باستانی دارد و حل مسائل هندسی به عنوان چالشی خلاقیت‌برانگیز همواره در میان ریاضیدانان و دوستداران ریاضیات از محبوبیت بالایی برخوردار بوده است. در سال 1393 جمعی از معلمان و علاقه‌مندان این حوزه، با هدف ترویج و عمومی‌کردن هندسه در سطح کشور و ایجاد بستری مناسب برای ارتباط بین علاقه‌مندان در سرتاسر جهان، اقدام به راه‌اندازی «المپیاد هندسه ایران (IGO)» کردند. «المپیاد هندسه ایران» یکی از معدود مسابقات دانش‌آموزی در سطح بین‌المللی است که جمهوری اسلامی ایران مبدع و آغازگر آن بوده است.

 

اولین دوره بین‌المللی المپیاد هندسه در ایران و 23 کشور دیگر برگزار شد و جنبه بین‌المللی یافت. تاکنون 9 دوره از المپیاد هندسه ایران در سطح داخلی و بین‌المللی برگزار شده است که در مجموع در بیش از 70 کشور و 200 شهر برگزار شده است و نزدیک به 30 هزار نفر شرکت‌کننده داشته است.

المپیاد زیست‌شناسی ایران در تابستان 1377 هنگام برگزاری نهمین المپیاد جهانی زیست‌شناسی آلمان شکل گرفت. در این زمان «محمد کرام‌الدینی» که به عنوان ناظر در جلسات داوری این المپیاد شرکت داشت، درخواست عضویت ایران را مطرح کرد که به اتفاق آراء تصویب شد. در همین راستا برای اولین‌بار دانش‌آموزان ایرانی در تابستان 1378 در دهمین المپیاد جهانی زیست‌شناسی که در اوپسالا واقع در سوئد برگزار می‌شد، شرکت کردند و با کسب دو مدال نقره و یک مدال برنز به کشور بازگشتند.

 

دانش‌آموزان ایرانی تاکنون 26 دوره در المپیاد جهانی زیست‌شناسی شرکت کرده‌اند که بالاترین نتایج، کسب چهار مدال طلا و رتبهٔ نخست جهان در سال 2022 بوده و پرتکرارترین نتیجه 3 نقره و 1 برنز بوده‌است که 7 بار تکرار شده‌است. امسال(1403) نیز تیم دانش‌آموزی ایران در سی‌وپنجمین المپیاد جهانی زیست‌شناسی 2024 قزاقستان، 2 طلا و 2 نقره کسب کرد، تیم المپیاد زیست‌شناسی کشورمان پارسال(1402) نیز با دو نشان طلا و دو نشان نقره، سوم جهان شد.

 

نخبگان نوجوان کشورمان در قالب تیم‌های ملی المپیادی در مسابقات علمی جهان شرکت کرده و حائز جایگاه‌های برتر می‌شوند. اما این رویکرد تنها با حمایت مادی و معنوی مسئولان وزارت آموزش و پرورش حفظ شده و موجب افزایش افتخارات کشور می‌شود. از طرف دیگر کاربردی‌سازی این علم سرشار از سن دانش‌آموزی و به‌کارگیری آن در دانشگاه نیز دارای اهمیت فراوانی است که در آموزش‌عالی کشور باید لحاظ شود.