(متوفی 463 ه.ق)
گفتار استاد:
«حمزة بن عبد العزیز دیلمی،معروف به «سلار دیلمی »،در حدود 448 تا463درگذشته است.شاگرد شیخ مفید و سید مرتضی،و خود اهل ایران است و در«خسرو شاه »تبریز درگذشته است.کتاب معروف او در فقه،به نام «مراسم »است.
سلار هر چند هم طبقه شیخ طوسی است،نه از شاگردان او،در عین حال محقق حلی در مقدمه کتاب المعتبر از او و ابو الصلاح حلبی به عنوان «اتباع الثلاثه »نام می برد،یعنی او را از پیروان می شمارد که علی الظاهر مقصود این است این سه نفر تابع و پیروان سه نفر دیگر،شیخ مفید،سید مرتضی و شیخ طوسی بوده اند.» (1)
زندگی او:
شیخ حمزة بن عبد العزیز ابویعلی دیلمی،فقیه،ثقه،شخصیت جلیل القدر ویکی از اعیان طائفه،معروف به «سلار»می باشد. او پیشتاز در فقه،ادب و علوم ومعارف اسلامی بوده است.او بر شیخ مفید و بر سید مرتضی علم الهدی قرائت نموده است.
ولادت او همانند دیگر معاریف و مفاخر مکتب اسلام درست روشن ومشخص نیست،ولی نام او حمزة بن عبد العزیز دیلمی طبرستانی،کنیه اش ابویعلی ملقب به سلار،فقیهی است بزرگوار و شیخی است جلیل القدر و عظیم الشان که ازمفاخر و اعیان فقهای امامیه می باشد.سلار معرب «سالار»می باشد که به معنای امیر ورئیس کل می باشد.ولادتش در مازندران صورت گرفته است.او به قصد تکمیل تحصیلات اسلامی خویش به مرکز حوزه علمیه آن روز که بغداد و اخیرا نجف بوده است،مهاجرت کرده است.
گفتار صاحب ریحانه:
مرحوم مدرس می گوید:
«او یکی از اعاظم علمای متقدمین اثنی عشریه است که در علم و ادب مقدم بوده و فتاوی و اقوال او در کتب فقهیه مذکور می باشد.وی از شاگردان شیخ مفید و علم الهدی و از مشایخ روایتی شیخ ابو علی طوسی(پسر شیخ طوسی)است و گاهی به سمت نیابت از سید مرتضی در بغداد درس می گفته است و در اثر فقاهت و جلالت مراتب علمیه از طرف سید به منصب حکومت شرعیه و فصل خصومات و مرافعات دینیه در بلاد حلب منصوب شده است.» (2)
تالیفات او:
او تالیفات متعددی در زمینه فقه و اصول فقه و کلام دارد که چند نمونه از آنهاذکر می شود:
1-الابواب و الفصول(در فقه)
2-التذکرة فی حقیقة الجوهر(کلام)
3-التقریب(اصول فقه)
4-الرد علی ابی الحسن البصری فی نقض الشافی.
هنگامی که ابو حسن بصری کتابی در نقض الشافی سید مرتضی نوشت،سید مرتضی به سلار دستور داد که نقض آن را بنویسد،پس کتاب او«نقض نقض الشافی »شناخته شد و تفصیل آن به این ترتیب می باشد:
قاضی عبد الجبار معتزلی کتابی در نقض مذهب شیعه تالیف نموده و نام آن را«المغنی الکافی »نهاد سید مرتضی کتاب الشافی فی نقض الکافی را در رد آن تالیف نمود و ابو الحسن بصری کتابی در نقض کتاب شافی سید مرتضی نوشت،سلار هم دررد نوشته ابو الحسن بصری،به امر سید مرتضی کتاب فوق را تالیف نمود.
5-المراسم العلویه و الاحکام النبویه در فقه که با ده کتاب دیگر به نام جوامع الفقه در ایران به چاپ رسیده و اخیرا توسط انتشارات آقای علی اصغر مروارید تجدیدطبع شده است.
6-المقنع فی المذهب(کلام)
در رجال نجاشی نام او را به هنگام دفن استاد خویش سید مرتضی علم الهدی جزء تشییع کنندگان در کنار ابویعلی جعفری داماد مفید می بینیم،جائی که می گوید:
«پس از فوت سید مرتضی من مباشر غسل او بودم و با من ابو یعلی محمد بن الحسن الجعفری و سلار بن عبد العزیز... همراه بود.» (3)
شاگردان او:
از شاگردان او«ابی جنی »ادیب و نحوی معروف است.گویند او به ملاقات سلاررسیده و بحثی از ادبیات را پیش او خوانده است و آن هنگامی بوده است که سلار در اثرضعف و پیری نمی توانسته است زیاد صحبت کند.او شرح مطلب را روی تخته ای می نوشت و او از روی تخته یاد می گرفت.
و از دیگر شاگردان او،فاضل نحوی است که در سال 448 از دنیا رخت بربسته است.
وفات او:
او به سال 448 یا463 ه.ق و در خسرو شاه(خسروشهر)آذربایجان،در چندفرسخی تبریز به رحمت ایزدی پیوست و در همانجا مدفون گردید و اکنون به زبان محلی به «شیخ سالار»معروف است. (4)
پی نوشتها:
1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 298.
2- ریحانة الادب،ج 3،ص 50.
3- رجال نجاشی،ص 270،کد معرفی 708- روضات الجنات،ج 2،ص 372.
4- روضات الجنات،ج 2،ص 373- هدیة الاحباب،محدث قمی،ص 150- مستدرک الوسائل،محدث نوری،ص 496.
