(متولد757-متوفی 841 ه.ق)
گفتار استاد:
«جمال السالکین ابو العباس،احمد بن فهد حلی اسدی در سال 757 متولد شده ودر سال 841 وفات یافته است.در طبقه شاگردان شهید اول و فخر المحققین است.مشایخ حدیث او فاضل مقداد سابق الذکر،و شیخ علی بن الخازن فقیه وشیخ بهاء الدین علی بن عبد الکریم است.علی الظاهر اساتید فقهی او نیز همینهاهستند.ابن فهد تالیفات فقهی معتبری دارد،از قبیل:المهذب البارع که شرح المختصر النافع محقق حلی است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفیه شهید اول. شهرت بیشتر او در اخلاق،دعا و سیر و سلوک است.کتاب مشهور اودر این زمینه،«عدة الداعی »است.» (1)
او از تربیت یافتگان مکتب فقهی شهید اول،و از اکابر فقهاء و علمای امامیه درقرن نهم هجری است که در فقه و سیر و سلوک و زهد و تقوی و عبادت مقام شامخ ووالایی دارد.او حاوی کمالات ظاهری و باطنی و جامع علم و عمل و حاوی معارف عقلی و نقلی بوده است.بهترین معرف مقامات باطنی او،آثار و تالیفات باقی مانده ازاوست که حکایت از مقامات باطنی و معنوی او می نماید،که برخی از آنها به ترتیب زیراست:
1-آداب الداعی
2-الادعیة و الختوم
3-استخراج الحوادث و بعض الوقایع المستقبله من کلام امیر المؤمنین(ع)فیماانشاه فی صفین بعد شهادة عمار بن یاسر.
در این کتاب برخی از اسرار علوم غریبه مانندخروج چنگیز و پدید آمدن اسماعیل صفوی را از کلمات معجزه آمیز علی(ع)که درصفین بعد از شهادت عمار فرموده است،استنباط و استخراج نموده است.
4-اسرار الصلوة
5-تاریخ الائمة(ع)
6-التحریر در فقه
7-التحصین فی صفات العارفین من العزلة و الخمول بالاسانید المتلقاة عن آل الرسول(ع)
8-ترجمة الصلوة در بیان معانی،اقوال و افعال و فوائد نماز
9-تعیین ساعات اللیل و تشخیصها بمنازل القمر
10-جامع الدقائق و کاشف الحقائق
11-الدر النضید فی فقه الصلوة
12-عدة الداعی و نجاح الساعی در ایران چاپ شده و سه نسخه خطی آن تحت شماره های 2137-38-40 در کتابخانه مدرسه شهید مطهری(سپهسالار)موجوداست.
13-المسائل الشامیات
14-مصباح المبتدی و هدایة المهتدی
15-المتقصر فی شرح ارشاد الاذهان
16-الموجز الهادی
17-المهذب البارع فی شرح المختصر النافع
18-الموجز الحاوی (2)
و تعدادی دیگر از رساله ها و مجموعه ها که در ریحانة الادب آمده است.
گفتار دیگران درباره او:
صاحب روضات الجنات در شرح زندگی او می نویسد:
«عالم عارف پر از اسرار،کاشف اسرار فضائل،جمال الدین ابو العباس احمد بن شمس الدین محمد بن فهد اسدی حلی،در اثر شهرت و اعتبار،بی نیاز از توصیف وتعریف می باشد.وی جامع معقول و منقول،فروع و اصول ظاهری و باطنی و علم وعمل است.او از شاگردان شهید اول و فخر محققان است،و از شیخ مقداد سیوری وعلی بن خازن حائری و ابن متوج بحرانی،و از سید جلیل نقیب،بهاء الدین ابو القاسم علی بن عبد الحمید نیلی صاحب کتاب «الانوار الالهیة »اجازه روایتی دارد و پیش مااجازه نامه ای موجود است که به خط فرزند شهید ثانی،یا پسرش محمد است(و از این دو کنار نیست)و مضمون آن چنین است:
«احمد بن محمد بن فهد،از رجال متاخر عصر ما و یکی از مدرسین زینبیه درحله سیفیه،و یکی از رجال علم،خیر،صلاح و بذل و بخشش و جود می باشد.او از من کسب اجازه نمود،پس به او در مورد تالیفات و روایات خویش اجازه دادم.
او تعدادی مصنفات و تالیفات دارد که از آن میان،«عدة الداعی و نجاح الساعی »است که دارای فوائد متعددی است و کتاب «کفایة المحتاج الی معرفة مسائل الحاج »،وکتاب «الهدایة فی فقه الصلوة »و کتاب «التحصین فی صفات العارفین »و جز اینهاتالیفات دیگری نیز دارد...» (3)
مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب:
او در مناظره و مباحثه،تبحر و توانایی کامل داشته است و با برخی از پیروان فقه اهل سنت،در عصر حکومت میرزا اسبند ترکمان حاکم عراق،مباحثاتی داشت،به ویژه در مورد مساله امامت و رهبری گفتگوهایی انجام داد و بر جمع کثیری از علماء مذاهب اهل سنت غلبه یافت.میرزا تحت تاثیر آن جلسه قرار گرفت و مذهب خویش را تغییرداد و خطبه ای به نام امیر المؤمنین(ع)و اولاد پاک و معصوم او انشاء نمود...» (4)
شاگردان او:
او شاگردان متعددی را در مکتب تربیتی خویش پرورانده است که یکی از آنان شیخ علی بن هلال جزائری است که شرح زندگی او خواهد آمد.
2-شیخ بزرگوار فقیه نامی عز الدین حسن بن احمد بن یوسف،معروف به ابن العشرة الکروانی العاملی
3-شیخ علی بن عبد العالی کرکی
4-شیخ عبد السمیع بن فیاض اسدی حلی صاحب کتاب «تحفة الطالبین فی اصول الدین »
5-سید محمد بن فلاح موسوی از نیاکان سید خلف
6-شیخ ابو القاسم علی بن جمال الدین محمد بن طی عاملی مؤلف کتاب مسائل ابن طی(متوفی 855 ه.ق)و جز این افراد شاگردان دیگری نیز داشته است که در کتابهای تراجم و رجال،تفصیلا آمده است.
وفات او:
او پس از یک عمر تلاش و مجاهده در راه فقه و فقاهت و سیر و سیاحت روحی،به سال 841 در هشتاد و پنج سالگی در کربلای معلی به رحمت ایزدی پیوست و قبر شریفش کنار خیمه گاه معروف واقع شده و کراماتی هم از او نقل گردیده است که هم اکنون نیز مورد تکریم و تجلیل و تبرک اهل تقوی و دین قرار دارد.در نخبة المقال در وفات او آمده است:
و احمد بن فهد الحلی اجل×مقبضه «الخیر»و عمره «نهل »(احمد بن فهد حلی بزرگوار،هنگام وفاتش کلمه «الخیر»( 841)و سالهای عمرش کلمه «نهل »(85)می باشد. (5)
پی نوشتها:
1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 301.
2- ریحانة الادب،ج 8،ص 145 و146.
3- روضات الجنات،ج 1،ص 72 و73.
4- روضات الجنات،ج 1،ص 73.
5- ریحانة الادب،ج 8،ص 146.
