استبداد شاه و نارضایتی مردم

شاه طی دوران حکومت 37 ساله خود به طور دایم کنترل خود را بر جامعه و سیاست ایران افزایش داد.گاری سیک (عضو شورای امنیت ملی آمریکا و کارشناس مسایل ایران) می گوید: عامل مهم دیگری که زمینه را برای آغاز حرکت های انقلابی در ایران فراهم ساخت، عدم توجه به تغییر ساختار سیاسی کشور و ایجاد تناسبی بین رشد سیاسی و اقتصادی جامعه بود.تمام قدرت ها در شخص شاه تمرکزیافته و ابزار حکومت او گروه کوچکی از درباریان و تکنوکرات ها بودند که بقای آنان در مقامات سیاسی و دولتی به وفاداری مطلق آنان به شخص شاه و پیروی بی چون و چرا از افکار و خواست های او بستگی داشت. ⁽¹⁾

شاه با ایجاد سیستم اقتدارگرای تک حزبی تلاش می کرد که در همه شؤونات جامعه دخالت نموده و همه افراد و طبقات اجتماعی را به اطاعت خود درآورد.اراده حاکم، فقط اراده شاه بود.همه چیز را تحت کنترل خود در آورده و یک شبکه پلیسی مقتدر برای سرکوب ناراضیان ایجاد کرد.سازمان امنیت شاه (ساواک) با فشار بی رویه و بازداشت های غیر ضروری کسانیکه در واقع خطر زیادی برای رژیم نداشتند، خود بر موج نارضایی در طبقات مختلف مردم می افزود.اغلب افرادی که توسط ساواک دستگیر شده و به زندان می افتادند به مخالفان سرسخت رژیم تبدیل شده و بستگان آنان نیز به صف ناراضیان و مخالفان می پیوستند.گسترش احساس عدم امنیت در میان مردم سبب شده بود که ایشان هیچ گونه علاقه ای به رژیم نداشته و همیشه در آرزوی بدست آوردن امنیت فردی و اجتماعی بسر برند.این وضعیت روانی در زمان ایجاد بحران، علیه حکومت به کار گرفته شد.

این موضوع وقتی روشن تر شد که شاه با اعطای آزادی محدودی در قالب سیاست آزادسازی یا فضای باز سیاسی، در حالی که تصور می کرد تا حد زیادی بتواند مخالفان و ناراضیان را آرام نماید، حرکت های اعتراض آمیز گسترده ای را، که رژیم در برخورد با آن به طور کامل مستاصل گردیده بود، مشاهده نمود.در سال 56 هزاران زندانی آزاد شدند، اما با آزادی آنان اعلام ضدیت با رژیم و حتی خود دربار پهلوی اوج گرفت.اگر چه می توان گفت اجرای آزادی های سیاسی نتیجه فشار مستقیمی بود که از طرف دولت کارتر به شاه وارد می شد، به گونه ای که کارتر، شاه را تهدید می کرد که اگر وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود نیابد، آمریکا از وی حمایت نخواهد کرد، ⁽²⁾ اما این سیاست کارتر نیز تحت تاثیر شرایطی بود که برای سیاست خارجی آمریکا بوجود آمده بود.

پی نوشت ها:

1- حسین بشیریه، انقلاب و بسیج سیاسی، ج 1، تهران، دانشگاه تهران، 1372، ص 47.

2- همان، ص 71.