شرکای ترافیک شب‌های تهران

صدیقه نژادقربان:  به طور متوسط، 38درصد از زمان سفرهای درون‌‌‌شهری تهرانی‌‌‌ها، در ترافیک «تلف» می‌‌‌شود و متوسط سرعت حرکت در خیابان‌‌‌ها و بزرگراه‌‌‌های تهران 25کیلومتر بر ساعت است که بیانگر «ازدحام شدید» است. مشاهدات شهروندان، بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» و نظرسنجی روزنامه «دنیای اقتصاد» در شبکه‌‌‌های اجتماعی، این تشدید ترافیک تهران به‌‌‌ویژه در شب‌‌‌ها را تایید می‌‌‌کند. براساس نظرسنجی شبکه‌‌‌های اجتماعی روزنامه «دنیای اقتصاد»، 65درصد از شرکت‌‌‌کنندگان در این نظرسنجی افزایش ترافیک شبانه تهران را تایید کردند و تنها 4درصد از مخاطبان ترافیک در معابر را همانند قبل ارزیابی کرده‌‌‌اند. البته نظر ندادن 31درصد باقی مانده، عمدتا به‌‌‌دلیل تهرانی نبودن شرکت‌‌‌کنندگان در این نظرسنجی بوده است که این نشان می‌‌‌دهد قریب به اتفاق مخاطبان تهرانی شاهد تشدید ترافیک‌‌‌های تهران در ماه آخر تابستان هستند. در این نظرسنجی، علت تشدید ترافیک از نگاه تهرانی‌‌‌ها بیش از هرچیزی ناشی از ضعف مدیریت ترافیک و افزایش استفاده از خودروی شخصی به‌‌‌دلیل کمبود شدید ظرفیت جابه‌جایی مسافر در «مترو» و «اتوبوسرانی» عنوان شده است.

علاوه بر این نظرسنجی، «دنیای اقتصاد» نیز در بررسی‌‌‌های خود در‌صدد پاسخگویی به چرایی کورتر شدن گره ترافیک تهران برآمد که براساس آن دو علت اصلی را شرکای ترافیک شب‌‌‌های تهران معرفی می‌‌‌کند. اگرچه بخشی از افزایش ازدحام خودروها طی دو هفته گذشته به‌‌‌دلیل «آستانه بازگشایی مدارس» و «افزایش نسبی سفرهای درون‌‌‌شهری شبانه مختص خریدهای خاص» است که هر سال در پایان شهریور رخ می‌‌‌دهد، اما عمده دلیل این تشدید ترافیک‌‌‌ها را باید در «مدیریت ترافیک تهران» و «مهاجرت‌‌‌های مرتبط با مسکن» دانست. دلیل اول موضوع جدیدی نیست که در تشدید ترافیک‌‌‌ها مطرح می‌‌‌شود، اما شریک دوم طراح ترافیک شهر، موضوع تازه‌‌‌ای است که «دنیای اقتصاد» به‌‌‌طور کامل آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

بررسی‌‌‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌‌‌دهد، علت تشدید ترافیک تهرانی‌‌‌ها نشأت گرفته از دو علت است که علت اول همانند نظر مخاطبان نظرسنجی مربوط به ضعف مدیریت ترافیک در مدیریت شهری است که می‌‌‌توان آن را در 6 مورد ترافیک‌‌‌ساز، بررسی کرد. اولین مورد ترافیک‌‌‌ساز، مربوط به خرابی مکرر اتوبوس‌‌‌ها در مسیر و توقف آنها است که باعث می‌‌‌شود تا شهروندان در مسیر منزل به محل کار یا برعکس، مجبور به «تعویض وسیله نقلیه» شوند.پس از آن معطلی‌های بالای 15 تا 20 دقیقه در ایستگاه‌‌‌های مترو و تا نیم‌ساعت در ایستگاه‌‌‌های اتوبوس در پیک صبح و شب، عدم حضور ماموران راهنمایی و رانندگی به روال اواسط دهه90 برای هدایت موثر جریان ترافیک و رهاشدگی نبض ترافیک تهران از سوی مدیران شهر، سه مورد دیگر از عوامل تاثیرگذار در تشدید ترافیک هستند.

اما علاوه بر این، رشد قارچی تاکسی‌‌‌های آنلاین پلاک‌‌‌ شهرستان با تک‌‌‌مسافر یا ‌‌‌«خالی‌‌‌رو» در سطح شهر را شاید بتوان پنجمین مورد افزایش ازدحام خودرو معرفی کرد که خودروهای خالی‌‌‌رو، به دلیل قیمت‌‌‌های دستوری شرکت‌‌‌های تاکسی آنلاین عمدتا در سطح شهر تردد کرده تا با افزایش یافتن قیمت اقدام به قبول مسافران کنند یا خالی ماندن خودرو را به قیمت دستوری ترجیح می‌‌‌دهند. ششمین مورد به صرفه اقتصادی «خرید طرح ترافیک روزانه» نسبت به تاکسی‌‌‌های اینترنتی برای شاغلان محدوده مرکز برمی‌‌‌گردد که، اولی زیر 170هزار تومان در روز و دومی در ساعات اوج، رفت‌‌‌وبرگشت نزدیک به 300هزار تومان برای شهروندان تهرانی هزینه دارد. در کنار این علل شش‌‌‌گانه قدیمی در تشدید ترافیک شبانه تهران، شریک تازه افزایش ازدحام خودروها به موضوع «تورم مسکن و اجاره» و اثر دومینویی رکورد تاریخی تورم مسکن در تهران مربوط است که به شکل غیرمستقیم همگام با عوامل قدیمی به تشدید ترافیک در پایان تابستان دامن زده است.

حداقل طی دو سال اخیر، تهران با پدیده مهاجرت از تهران به حومه مواجه شده که این امر به‌‌‌دلیل افزایش هزینه مسکن به شکل محسوسی افزایش یافته است. بر این اساس گروهی از افراد که امکان خرید مسکن در تهران را نداشته و حتی در سال‌‌‌های اخیر که رشد شدید اجاره بها اتفاق افتاده برخی به‌‌‌دلیل عدم پرداخت اجاره‌‌‌بها یا خرید مسکن مجبور به مهاجرت از تهران شدند، اما این نوع مهاجرت در واقع، «مهاجرت چسبنده» به پایتخت محسوب می‌‌‌شود، زیرا حومه تهران به نوعی تنها تبدیل به خوابگاه آنها شده و شغل و زندگی این افراد در تهران باقی مانده است. این امر منجر به «رشد جمعیت شناور تهران» شده که جمعیت روز تهران را در مقایسه با شب افزایش داده است.اگرچه این دیدگاه وجود دارد که تا پیش از این نیز این جابه‌‌‌جایی وجود داشته که افراد برای تردد از مترو و خودرو استفاده می‌‌‌کردند، اما قبلا این جابه‌جایی در مرکز و پایین شهر صورت می‌‌‌گرفته، اما در حال حاضر میزان تردد از و به حومه افزایش یافته و این باعث شده تا افراد بیشتری از خودروهای شخصی برای تردد در سطح شهر تهران استفاده کنند.

اثر این اتفاق به شکل «افزایش ورود خودروی شخصی به تهران در طول روز و افزایش مسافران مترو در مبادی ورودی پایتخت» خودنمایی می‌‌‌کند و منجر به «تشدید فشار ترافیکی» در معابر و شبکه حمل و نقل عمومی شده است. تحقیقات ارائه شده شهرداری تهران نشان می‌‌‌دهد که در سال 1400 سهم جمعیت شهر تهران نسبت به کل جمعیت کشور کاهش یافته است و مطابق با آمارهای شهرداری به 10.7 رسید، در حالی که تا پیش از این، این رقم 11 بوده است. به‌‌‌طور کلی با کاهش جمعیت، ترافیک نیز در یک منطقه باید کاهش پیدا کند اما، این موضوع در تهران به‌‌‌صورت عکس عمل کرده است، زیرا تهران با «مهاجرانی چسبنده» مواجه شده است که آن را تبدیل به جمعیت شناور در روز و شب کرده است.

مقایسه ترافیک تهران با کلان‌‌‌شهرهای جهان

مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در مقاله‌‌‌ای با عنوان «تحلیل مقایسه‌‌‌ای شاخص‌‌‌های ترافیکی تهران و چند کلان شهر جهان» به بررسی تاثیر وضعیت مترو و اتوبوس‌‌‌های شهری تهران در افزایش ترافیک و مقایسه ظرفیت حمل و نقل عمومی تهران با چندکلان شهر پرداخته است. براساس این تحقیق، شاخص «عقب‌‌‌ماندگی» حمل‌‌‌ونقل عمومی تهران که با شاخص «ظرفیت مترو» تهران با کلان شهرهای جهان مقایسه شده است، طول خطوط متروی تهران 245 کیلومتر است اما متوسط کلان‌‌‌شهرهای جهان 462 کیلومتر و طول خطوط اتوبوسرانی تهران 167 کیلومتر و برای کلان‌شهرهای جهان 407 کیلومتر است. همچنین، در حالی که سهم حمل و نقل عمومی از ترددهای روزانه کلان‌شهرهای جهان 43درصد است، این رقم در تهران فقط 18.9 درصد برآورد می‌‌‌شود. اما در مقابل، سهم خودروی شخصی از جابه‌جایی‌‌‌ها در تهران 49‌درصد و در کلان‌شهرهای جهان 32درصد است.