به گزارش مشرق، تکتا (تصویر کتاب ایران) عنوان سلسله گزارش‌هایی است که به منظور انتشار اطلاعات و داده‌های صنعت نشر توسط خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر می‌شود. این گزارش‌ها تلاش دارد به جایگزینی برنامه‌ریزی داده‌محور به‌جای برنامه‌ریزی گمانه‌محور در تمامی اجزای زیست‌بوم نشر کتاب کشور کمک کند.
دومین شماره از تکتا، تصویر کتاب ایران با تمرکز بر حوزه کودک و نوجوان، برای اولین‌بار به جزئیات فراوان تولید کتاب در این حوزه می‌پردازد. در این شماره که به مناسبت اول مهر و بازگشایی مدارس منتشر شده، تلاش بر این بوده که تنها بر شمارگان یا داده‌های کلی مربوط به کتاب بسنده نشود؛ بلکه گزارش‌ها از لایه سطحی به عمق بیشتری حرکت کرده و بررسی همه جانبه‌تری از آمار و ارقام مربوط به کتاب‌های کودک و نوجوان انجام شود.
پیوند لایه‌های عمیق‌تر داده‌های مربوط به کتاب با مسائل پیرامونی صنعت نشر، مانند وضعیت اشتغال، پراکندگی‌های جغرافیایی یا ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، مسیر جدیدی را گشود تا بر مبنای آن بتوان برای خلق تحلیل‌هایی جدی‌تر و عمیق‌تر از وضعیت نشر کتاب کودک و نوجوان تلاش کرد.
دومین شماره از «تکتا» در سه بخش به مخاطبان ارائه شده است: دنیای کتاب‌ها، کتاب‌پیشگان (پدیدآورندگان در میدان کتاب کودک و نوجوان) و کتاب‌آفرینان (ناشران در میدان کتاب کودک و نوجوان).
بازار بزرگ کتاب‌های کودک و نوجوان
در بخش اول به بررسی کتاب‌های منتشرشده در بازه 31 ساله پرداخته می‌شود. داده‌ها در هفت شاخه اصلی بررسی شده‌اند که عبارت‌اند از: سنجه‌های تولید کتاب، مؤلفه‌های اقتصادی (ارزش اسمی، میانگین قیمت و…)، گستره مخاطبان (بررسی جمعیت‌شناختی) و رده‌بندی سنی کتاب‌ها، پراکنش جغرافیایی و توازن تولید، بررسی موضوعی کتاب‌ها، زایایی محتواهای اصیل و کتاب‌های شاخص بر اساس سنجه‌های تولید.
تعداد کتاب‌های چاپ اول از 1372 تا 1402
در این تحلیل اشاره‌شده که در بازه زمانی 1372 تا 1402 تعداد 118149 عنوان کتاب برای نوبت اول چاپ روانه کتابفروشی‌ها شده‌اند که به طور میانگین روزی یازده عنوان و سالی 3938 عنوان کتاب می‌شود. به داده‌نمای زیر دقت کنید:
تعداد سالیانه عناوین چاپ اول و مجدد کتاب‌های کودک ونوجوان
عناوین بیشتر یکی از معیارهای تنوع بازار برای مخاطب است. گوناگونی بیشتر در هر سال، نشانگر این است که این بازار از پویایی بالایی برخوردار بوده و این روند، هرساله رو به فزونی دارد. در داده‌نمای زیر، با استفاده از تخمین‌های آماری، روند تغییرات احتمالی در سال‌های آینده نیز، مشخص شده است.
همچنین مجموع شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان در این بازه زمانی حدود یک میلیارد (عدد 977.826.689) را نشان می‌دهد که این عدد 19 برابر منابع کتابخانه‌های عمومی کشور است. برای مشاهده شمارگان سالیانه کتاب‌ها نیز می‌توانید به داده‌نمای زیر مراجعه کنید. اهمیت این آمار در این است که ناشران براساس نیازهای مخاطبان دست به تولید کتاب می زنند. از این رو، افزایش یا کاهش میزان تولید کتاب‌ها می‌تواند تمایل یا عدم تمایل مخاطبان به مطالعه کتاب‌ها، کاهش یا افزایش جمعیت مخاطبان بالقوه و میزان اثرگذاری نهادهای سیاست‌گذار فرهنگی بر مصرف فرهنگی مخاطبان را نشان دهد.
«چرا صنعت سرگرمی‌های کتاب‌محور در حوزه کودک و نوجوان مهم است؟»، «مقایسه جمعیت کودک و نوجوان و مجموع شمارگان تولید کتاب در هر سال»، «مقایسه عناوین کتاب‌های چاپ‌شده نسبت به تولد نوزادان در هر ساعت»، «ارزش اسمی کتاب‌های کودک و نوجوان»، «میانگین تعداد صفحات و قیمت هر صفحه کتاب کودک و نوجوان»، «پراکندگی جغرافیایی تولید کتاب چاپ اول کودک و نوجوان»، «نسبت چاپ اول به تجدید چاپ در حوزه کودک و نوجوان»، «صنعت کتاب کودک و نوجوان کشور به چه میزان زایایی دارد؟»، «روند سالیانه نسبت تألیف به ترجمه کتاب کودک و نوجوان»، «خوش‌چاپ‌ترین کتاب‌ها»، «پرشمارگان‌ترین کتاب‌ها»، «رده‌بندی موضوعی کتاب‌های کودک و نوجوان براساس عناوین چاپ اول»، «مقایسه شمارگان پنج گروه موضوعی با بیشترین تعداد عنوان»، «نسبت خلق و فرآوری در پنج گروه موضوعی با بیشترین عناوین چگونه است؟»، «پرشمارگان‌ترین کتاب‌ها با موضوعات داستان، شعر، علوم، هنر، دین» و… از جمله دیگر مباحث مطرح‌شده در این بخش است.
صنعت کتاب کودک و نوجوان چه تعداد شغل خلق کرده است؟
پس از مرور داده‌های کتاب‌های کودک و نوجوان و آشنایی با وضعیت تولید این حوزه، نوبت به پدیدآوران این آثار می‌رسد. این بخش در پنج شاخه اصلی مورد بررسی قرار گرفته است: وضعیت کلی بازار کار و سهم پدیدآوران ایرانی، صورت‌بندی رسته‌ها، روند تغییر مشاغل در زمان، جمعیت‌شناسی مشاغل و کاری‌ترین پدیدآورندگان.
هرچند تولید کتاب امری فرهنگی محسوب می‌شود؛ اما میزان گردش مالی تضمین‌کننده ادامه حیات فعالیت‌های مرتبط با نشر است. کسب‌وکارهای خلاق و فرهنگی یکی از بازارهای نوظهور در جهان هستند که فرصت‌های تولید ارزش اقتصادی در کنار رشد فرهنگ را فراهم می‌سازند. دیدگاهی که در اکثریت موضوعات فرهنگی مورد غفلت قرار می‌گیرد؛ نقش پیشه‌های فرهنگی در بازارهای اقتصادی است. بازار کتاب کودک و نوجوان به دلیل طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، پیشه‌های بسیار متفاوتی را درگیر می‌کند که از این جهت درخور توجه است. در بازه 31 ساله مورد بررسی این گزارش، بیش از 38 هزار نفر پدیدآور یکتای ایرانی در مشاغل گوناگون فعالیت کرده‌اند.
دورنمایی شفاف از فعالان ایرانی
تعداد کل پدیدآورندگان ایرانی و غیرایرانی ثبت‌شده با حداقل یک عنوان کتاب در کل تعداد آثار منتشرشده در میانه سال‌های 1372 تا 1402، 54348 نفر است که از این تعداد 38432 نفر از نویسندگان ایرانی‌اند. به داده‌نمای زیر دقت کنید:
جمعیت‌شناسی کل پدیدآورندگان حاضر از نظر جنسیت نیز بر اساس داده‌نمای زیر است. تحلیل این داده‌ها نشان داده که در بازار کتب کودک و نوجوان زنان ایرانی پیشرو در خلق هستند.
هرم سنی پدیدآورندگان، درک مناسبی از سهم حضور نسل‌های مختلف را در بازار کتاب کودک و نوجوان به نمایش می‌گذارد. همچنین میزان جایگزینی و جایابی نسل‌های جدید پدیدآورندگان در این داده‌نما قابل بررسی است. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که اکثر پدیدآورندگان با حداقل یک عنوان کتاب، یعنی 9055 نفر متولد دهه 60 شمسی یعنی متولدین ابتدای 1360 تا انتهای 1369 هستند.
پرکارترین پدیدآورندگان
تحلیل داده‌های کارنامه صنعت نشر ایران در حوزه کودک و نوجوان در میانه سال‌های 1372 تا 1402 بیست پدیدآور این بازار با بیشترین شمارگان را مشخص کرده است که در این میان شکوه قاسم‌نیا با 484 عنوان کتاب و بیش از 16 میلیون شمارگان رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. پس از او ناصر کشاور با 494 عنوان کتاب و بیش از 12 میلیون شمارگان رتبه دوم را در اختیار دارد.
ناشران حرفه‌ای حوزه کودک و نوجوان
در بخش آخر گزارش داده‌محور تکتای شماره دو، آمار و ارقام مربوط به ناشران در 6 بحث مرور می‌شوند: وضعیت کلی و تغییرات ناشران، پراکنش جغرافیایی ناشران، میزان فعال‌بودن، نقش‌آفرینی مردان و زنان در مدیریت نشر، وضعیت چاپ اول به چاپ مجدد ناشران و ناشران پرسابقه، کاری و….
داده‌کاوی‌ها نشان دهنده آن است که 109 ناشر حرفه‌ای و اختصاصی در حوزه کودک و نوجوان به فعالیت اشتغال دارند. این ناشران بیش از 90 درصد تولیدات‌شان کتاب‌های مرتبط با این حوزه است؛ اما تعداد کل ناشران با حداقل یک عنوان کتاب کودک و نوجوان در این 31 سال 6573 ناشر است.
تعداد ناشران کم‌کار، کاری و حرفه‌ای از بین 1258 ناشری که بیش از 50 درصد تولیدات‌شان در حوزه کودک و نوجوان بوده در داده‌نمای زیر ارائه شده است:
چند درصد از کتاب‌های کودک و نوجوان در پایتخت منتشر شده‌اند؟
تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که بیش از 80 درصد از عناوین کتاب‌های کودک و نوجوان در تهران تولید شده‌اند. به عبارتی از مجموع 263,274 عنوان کتاب (چاپ اول و چاپ مجدد)، بیش از 200 هزار عنوان آن توسط ناشران تهرانی منتشر شده است. اگرچه این مقدار بسیار زیاد است، باید توجه داشت که تولید کتاب، نیازمند زیرساخت انسانی مناسب در کنار زیرساخت‌های فنی است و این، خود می‌تواند دلیل این توسعه نامتوازن باشد. با این حال، ظرفیت تولید در دیگر شهرهای کشور رو به گسترش است. تغییرات پراکندگی جغرافیایی ناشران فعال در نشر کتاب کودک و نوجوان طی سه دهه در داده‌نمای زیر نشان داده شده است:
کدام ناشران بیشترین شمارگان در بازار کتاب کودک و نوجوان را دارند؟
داده‌کاوی تکتای شماره دوم ناشران با بیشترین شمارگان در بازار کتاب‌های کودک ونوجوان از سال 1372 تا انتهای سال 1402 را نیز مشخص کرده است. در ابتدای این لیست شاهد رقابت تنگاتنگی بین دو ناشر خصوصی (قدیانی و افق) با دو ناشر دولتی (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مدرسه) هستیم. اسامی سایر ناشران پرشمارگان را در داده‌نمای زیر مشاهده می‌کنید:
ناشران زیاد با ماندگاری کم، نمای ناشران تخصصی بر اساس میزان فعالیت، روند تغییر ناشران تخصصی کودک و نوجوان در طول زمان، ناشران باسابقه؛ حرفه‌ای‌تر در انتخاب عناوین ماندگار، پرشمارگان‌ترین ناشران، ناشران با بیشترین عنوان چاپ اول کتاب کودک و نوجوان، ناشران با بیشترین نوبت چاپ کتاب کودک و نوجوان، ناشران با بیشترین نوبت چاپ کتاب‌های تألیفی کودک و نوجوان، ناشران با بیشترین نوبت چاپ کتاب‌های ترجمه‌ای کودک و نوجوان و… از دیگر مباحث این بخش است.
برای دریافت فایل کامل گزارش 130 صفحه‌ای تکتای شماره دوم به ketab.ir مراجعه کنید.
