«ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم . تو چه می دانی که شب قدر چگونه شبی است. شبی که از هزار ماه برتر است. فرشتگان و روح الامین در آن شب ، با اذن پروردگارشان براى هر کارى فرود مى آیند. آن شب تا دمیدن سپیده ، امن و سلامت است. »
نود و هفمین سوره قرآن کریم ، مفصل ترین مطالبی است که خداوند در مورد شبی که از هزار ماه بالاتر است سخن گفته است ، شبی مبارک [1] به نام قدر.
نام بردن از شب قدر در قرآن کریم ، مختص این سوره است ، اما در چند آیه دیگر اشاره ای به آن شده است.
کدام شب ، شب قدر است؟
قرآن کریم ، شب قدر را با نزول قرآن معرفی می کند . همین مطلب ، کلیدی برای دنبال کردن مطالبی است که در قرآن پیرامون این شب بیان شده است.
خداوند در سوره قدر از نزول قرآن در شب قدر پرده بر می‌دارد. از سوی دیگر در سوره بقره ، نزول قرآن را ویژگی ماه رمضان عنوان می کند . علاوه بر اینکه در سوره دخان، اشاره به واحد بودن این شب دارد.
از این اشارات ، بر می آید که شب قدر ، تنها یک شب [2] در ماه رمضان است. هر چند قرآن کریم بیش از این ، از آن شب نورانی ابهام را رفع نمی کند ، اما به وسیله روایاتی که در این زمینه بیان شده است ، کمی بیشتر محدود می شود ولی در بین سه شب نامشخص می ماند.
البته در پرده ابهام قرار دادن ، تنها مختص شب قدر نیست ، موارد دیگری نیز وجود دارد که خداوند متعال از تعیین آن ها اجتناب نموده است ؛ مثل صلاة وسطی [3]. برخی از مفسرین ، عدم تعیین را در اهتمام بیشتر بندگان مۆثر می دانند ؛ اینکه خداوند شب قدر را معین ننمود ، خود عاملی است که بندگان شب های بیشتری به مناجات بپردازند و متوجه معبود خویش باشند.
***
قدر بر مبنای همان معنای لغوی اش ، در اندازه و تعینات به کار برده شده است؛ چرا که خداوند به اندازه و مقدار عمر افراد ، روزی آن ها و اموراتشان را در طول یک سال معین می‌کند. نه چنان که از قبل معین نباشد، بلکه از آن رو نمایی می کند. مانند برنامه های سالیانه دولت که بر اساس یک سند بالادستی تنظیم می شود و چنین نیست که این برنامه ریزی ها یک شبه صورت گیرد.
آنچه از آیه سوم سوره دخان بر می‌آید دلالت بر مبارک بودن این شب حتی پیش از نزول قرآن است و با نزول این کتاب آسمانی، نورانیت این شب مضاعف شده است
و البته نامیدن این شب به قدر از باب داشتن قدر و منزلتی عظیم نیز وجه دیگری شمرده می شود.
فضیلت شب قدر
این که در شب قدر، قرآن نازل شده است در آن شکی نیست چرا که این مطلب صریح آیه قرآن است و البته همین امر بر عظمت و جلال این شب افزوده است. چرا که قرآن خود مبارک است [4] و از برکت قرآن، این شب نیز برکت یافته است.
اما آیا این شب پیش از نزول قرآن نیز، صاحب شرافت و برکت بوده است؟ آنچه از آیه سوم سوره دخان بر می آید دلالت بر مبارک بودن این شب حتی پیش از نزول قرآن است و با نزول این کتاب آسمانی، نورانیت این شب مضاعف شده است.
البته برخی روایات نیز این مطلب را تأیید می کنند؛ در جلد اول کتاب کافی در باب شب قدر و تفسیر آن روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده که امام فرموده است: خداوند متعال، شب قدر را در ابتدای خلقتش آفرید.[5]
از این روایت بر می آید که خداوند قبل از نزول قرآن، شب قدر را آفرید که در آن سرنوشت یک سال بشر را بر ولی خودش توسط فرشتگان عرضه می کند. به همین جهت، این شب که از آن تعبیر به مبارک شده است، برای نزول قرآن انتخاب شده است.
قدر قرآن
در توصیف شب قدر، آنچه از آیات قرآنی بر می آید چنین است؛
- شب قدر، شبی مبارک است که خداوند متعال در آن شب قرآن را نازل فرموده است.
- شب قدر، تنها یک شب از شب های ماه رمضان است.
- سرنوشت و مقدرات امور به اذن خداوند توسط فرشتگان نازل می شود و البته به تفسیر روایات، به محضر ولی خدا در هر زمان ارائه می شود.
- شب قدر شبی سراسر برکت است. فرشتگان نیز به رسم استقبال از بهشتیان [6]، بر عبادت کنندگان سلام و درود می فرستند.
پی نوشت ها :
[1]إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ؛ سوره دخان، آیه 3.
[2] حرف تاء در لیلة مبارکة، نشانه‌ای بر وحت است.
[3] حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِینَ؛ بقره، آیه 238
[4] وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَک؛ انعام، آیه 92
[5] لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ أَوَّلَ مَا خَلَقَ الدُّنْیَا وَ لَقَدْ خَلَقَ فِیهَا أَوَّلَ نَبِیٍّ یَکُونُ وَ أَوَّلَ وَصِیٍّ یَکُونُ وَ لَقَدْ قَضَى أَنْ یَکُونَ فِی کُلِّ سَنَةٍ لَیْلَةٌ یَهْبِطُ فِیهَا بِتَفْسِیرِ الْأُمُورِ إِلَى مِثْلِهَا مِنَ السَّنَةِ الْمُقْبِلَة.
[6] سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ؛ زمر، آیه 73.
محمد دهقانی زاده
