چگونه از حقیقت وجود امیرالمؤمنین بهره ببریم؟!

نهج البلاغه نازله روح بلند امیرمومنان علیه السلام است و در حقیقت نموداری از کمالات وجودی و اوصاف الهی آن حضرت است، که در کلام او تجلی کرده است، لذا انس مداوم با نهج البلاغه گذشته از درک معارف الهی به انسان صدها صفت برجسته می بخشد.
مسئله مهجوریت نهج البلاغه در میان امت اسلامی و حتی شیعیان امام علی علیه السلام بسیار تامل برانگیز و تاسف برانگیز است، گر چه به برکت نظام اسلامی، نهج البلاغه، مورد توجه قرار گرفته، اما این واقعیت تلخ هرگز قابل انکار نیست، که نهج البلاغه مهجور است، همان طور که امیرمومنان، مظلوم و مهجور بود، برخی از بزرگان درباره مهجوریت نهج البلاغه این گونه نالیده اند: «عجیب این است که نهج البلاغه در دیار خودش در میان شیعیان علی علیه السلام، در حوزه های علمیه شیعه غریب و تنهاست هم چنان که خود علی علیه السلام، غریب و تنهاست، بدیهی است که اگر محتویات کتابی و یا اندیشه ها و احساسات و عواطف شخصی با دنیای روحی مردمی سازگار نباشد این کتاب و یا آن شخص عملاً تنها و بیگانه می ماند، هر چند نامشان با هزار تجلیل و تعظیم برده شود، ما باید اعتراف کنیم که با نهج البلاغه بیگانه ایم، دنیای روحی که برای خود ساخته ایم دنیای دیگری است غیر از دنیای نهج البلاغه».
شیوه های بهره مندی از نهج البلاغه را بیاموزیم
بدون تردید داشتن تعهد و احساس نیاز دردمندانه برای کار، برخورداری از اخلاص و نیت پاک، توکل همه جانبه به خدا، ایمان داشتن به هدف، دارا بودن پشتکار و شکیبایی و بردباری در جریان کار، انسان را وادار می کند که به دنبال پیدا کردن راههای هدایت و نجات و رسیدن به کمال و عزت باشد.
بزرگان از علمای شیعه در قدیم بر اساس عنایت و اهمیّت خاصی که به نهج البلاغه می داده اند آن را جزء متون درسی طلاب قرار داده بوده اند.
در این راستا غنی ترین گنجینه الهی و آسمانی قرآن مجید است، بعد از قرآن، نهج البلاغه، مفسر و متمّم قرآن بوده و به عنوان «اخ القرآن» شهرت گرفته است، روش های متعدد و گوناگونی برای بهره مندی از نهج البلاغه وجود دارد اما دو شیوه تاکنون آزموده شده و کارساز بوده است:
شیوه اول
یکی روش فراگیری آزاد که انسان برای اساس عشق و علاقه خود، کتاب نهج البلاغه را تهیه نماید و به صورت منظم از اوّل تا به آخر آن را مطالعه کند، البته این روش وقتی جواب خواهد داد که پیش زمینه هایی برای بهره گیری از نهج البلاغه فراهم شده باشد مثلاً انسان با برخی علوم نظیر ادبیات عرب، فلسفه، کلام، عرفان اسلامی، تاریخ اسلام تا اندازه ای آشنا باشد و در ضمن از شرح هایی که تاکنون برای نهج البلاغه نوشته شده اند و به تفصیل درباره خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار آن حضرت سخن رانده اند، استفاده کند؛ مانند شرح ابن میثم بحرانی، شرح ابن ابی الحدید معتزلی، شرح محمد جواد مغنیه، شرح علّامه شوشتری و شرح علّامه جعفری و... تا بتواند نکات ظریف و نهفته معارف نهج البلاغه را به طور کامل درک کند.
شیوه دوم
این روش به طور یقین کارآمدتر و مفیدتر خواهد بود و آن اینست که انسان نهج البلاغه را به عنوان یک متن علمی تخصصی، در محضر فردی که کارشناس معارف نهج البلاغه در محورهای مختلف باشد، به طور دقیق و منظم تحصیل کند و دوره آموزشی و فراگیری برایش تدارک ببیند؛ این روش در صورتی بهتر عمل خواهد شد که در مراکز علمی نظیر حوزه و دانشگاه، نهج البلاغه به عنوان متن درسی دانش پژوهان قرار داده شود. چنان که در گذشته برخی از بزرگان، نه تنها متن نهج البلاغه بلکه بعضی شرح های آن را در محضر بزرگان، تحصیل می کرده اند؛ که از جمله در اجازه نامه ای که فخرالمحققین برای سید حیدر آملی داده، آمده است که سید حیدر آملی از جمله کتاب هایی را که نزد فخرالمحققین فراگرفته است، نهج البلاغه و شرح میثم بحرانی به نهج البلاغه بوده است.
غنی ترین گنجینه الهی و آسمانی قرآن مجید است، بعد از قرآن، نهج البلاغه، مفسر و متمّم قرآن بوده و به عنوان «اخ القرآن» شهرت گرفته است.
این شیوه دو نکته اساسی را می رساند؛ یکی این که بزرگان از علمای شیعه در قدیم بر اساس عنایت و اهمیّت خاصی که به نهج البلاغه می داده اند آن را جزء متون درسی طلاب قرار داده بوده اند. و دیگر این که بهترین روش بهره مندی از نهج البلاغه همان است که نزد متخصصی فن فراگرفته شود.
سخن پایانی
نهج البلاغه نازله روح بلند امیرمومنان علیه السلام است و در حقیقت نموداری از کمالات وجودی و اوصاف الهی آن حضرت است، که در کلام او تجلی کرده است، لذا انس مداوم با نهج البلاغه گذشته از درک معارف الهی به انسان، روحیه ایثار، فداکاری، عدالت خواهی، آزادمنشی، جوانمردی، شجاعت، سخاوت، ستم ستیزی، گرایشات معنوی، تقواطلبی، و صدها صفت برجسته دیگر می بخشد. چنانکه از برخی از محققان برجسته معاصر نقل شده که گفته اند: ما معتقدیم اندیشه و نظر نهج البلاغه شهامت و مردانگی و عظمتت روح به انسان می دهد، زیرا این کتاب از روح بزرگ و نیرومندی صادر شده که با همه مشکلات و مصائب هم چون شیری پولادین اراده روبه رو گردیده است.
منابع:
- شهید مطهری، سیری در نهج البلاغه
- دکتر سید محمد مهدی جعفری، آموزش نهج البلاغه
- سید حیدر آملی، تفسیر المحیط الاعظم والبحر الخفم
- دکتر زکی مبارک، نقل از نهج البلاغه و گردآورنده آن، ص166.

فرآوری: حامد رفیعی