با پررنگ‌تر شدن جنگ‌های هوایی چه پای موشک در میان باشد و چه جنگنده‌های پیشرفته، پدافند هوایی به یکی از دغدغه‌های اصلی کشور‌ها تبدیل شده است و جایگاه مهمی در دکترین دفاعی آنها دارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و با توجه به این که کشورمان بخشی از منطقه بحران‌خیز خاورمیانه است، ما نیز تلاش کردیم که توانمندی پدافندی خود را به روز نگه داریم. آنچه ایران توانست را خریداری کرد و آنچه به خاطر تحریم‌ها تحویل ندادند را با ظرفیت‌های داخلی ساخت.
به گزارش فرارو، سامانه‌های پدافندی در درگیری احتمالی میان ایران و اسرائیل که برخی وقوع آن را دور از ذهن نمی‌دانند، نقشی کلیدی ایفا خواهند کرد. چرا که ایران و اسرائیل مرز زمینی با یکدیگر ندارند و از تسلیحات و تجهیزات هوایی استفاده می‌کنند.
این شرایط، دلیل اصلی درخواست اسرائیل از آمریکا برای استقرار و عملیاتی کردن سامانه پدافندی تاد است. چرا که ایران در حوزه موشکی به گواه تحلیلگران حوزه نظامی بسیار توانمند است و از این جنگ‌افزار برای هدف قرار دادن مواضعی در اسرائیل طی 7 ماه گذشته استفاده کرده است.
اسرائیل نیز نیروی هوایی قدرتمندی دارد و همین مساله، اهمیت پدافند برای ایران را نیز گوشزد می‌کند. پس از مطرح شدن احتمال پاسخ اسرائیل به ایران، برخی رسانه‌های آمریکایی و اسرائیلی از ارسال سامانه‌های پدافندی اس - 400 به ایران خبر دادند. این خبر با واکنش، تائید یا تکذیب روبرو نشده است. ایران سامانه‌های متنوعی به صورت عملیاتی در اختیار دارد که در این گزارش به بخشی از آنها می‌پردازیم.
لایه‌های پدافندی
سامانه‌های پدافندی متنوع هستند و هر کدام ماموریت‌های ویژه خود را دارند. برخی سامانه‌ها برای انهدام اهداف پروازی در ارتفاع پایین ساخته شدند. برخی دیگر، ماموریت انهدام اهداف در ارتفاع بالا را بر عهده دارند. به همین دلیل کشور‌ها تلاش می‌کنند با به کارگیری طیفی از تسلیحات، سطح توانمندی پدافندی خود را بالا ببرند. این سامانه‌ها برای حفاظت از اماکن حساس و استراتژیک بسیار مهم هستند.
به همین علت است که در علوم نظامی، مناطق پدافندی را به سه بخش تقسیم می‌کنند. منطقه اول یا درجه 1، اماکن حساس هستند. هیچ کریدور پروازی از فراز اماکن با سطح حساسیت بالا عبور نمی‌کند و هر پرنده‌ای که به این محیط وارد شود، منهدم خواهد شد. سایت‌های هسته‌ای از جمله این اماکن هستند. در منطقه دوم، کریدور پروازی وجود دارد و پرنده‌ها با هماهنگی از منطقه عبور می‌کنند. در منطقه سوم، شلیک سامانه‌ها صرفاً با دستور صادره از سوی سلسله مراتب نظامی مربوطه صورت می‌گیرد.
سامانه‌های ایران
اس - 300
ایران سال‌ها درگیر دریافت سامانه پدافند هوایی اس – 300 از روسیه بود. ایران، در سال 2007 قرارداد خرید سامانه موشکی S300-PMU1 را با روس‌ها امضا کرده بود. ایران در همین سال، سامانه‌های پدافند برد کوتاه تور را از روسیه دریافت کرده بود. اما دولت روسیه به دنبال تحریم‌های شورای امنیت، تحویل این سامانه‌ها به ایران را ممنوع اعلام کرد. این ممنوعیت سال 1394 پس از توافق اولیه لوزان در جریان مذاکرات هسته‌ای، از سوی روسیه لغو شد. ایران در نهایت سامانه‌های PMU2 را تحویل گرفت.
سامانه اس – 300 در حال حاضر مهمترین و قدرتمندترین سامانه پدافندی ایران است که برای حفاظت از اماکن استراتژیک استفاده می‌شود. اس – 300 سیستم دفاع موشکی است که برای درگیری با موشک‌های کروز، بالستیک، هواپیما و هلی‌کوپتر استفاده می‌شود و قابلیت درگیری با چند هدف را دارد.
باور - 373
عدم تحویل سامانه‌های اس – 300 از سوی روسیه، پروژه باور را در ایران کلید زد. هدف اولیه از طراحی باور 373، ترکیب موشک صیاد 4 با برد 200 کیلومتری با یک سامانه راداری جدید بود. نسخه نهایی باور 373 از دو نوع موشک صیاد 4 و صیاد 4 بی برخوردار است که هر دو از سیستم مانورپذیری پیشرفته‌ای برخوردار هستند. مجموعه سامانه باور 373 را با استفاده از خودرو‌های نظامی ظفر و ذوالجناح حمل می‌شود.
بر اساس اطلاعات موجود، این سامانه که بر اساس اس 300 روسی طراحی شده، می‌تواند اهداف پرنده را از فاصله 450 کیلومتری شناسایی، از فاصله 400 کیلومتری رهگیری و نهایتاً با استفاده از موشک‌های صیاد 4 بی در فاصله 300 کیلومتری و تا ارتفاع 32 کیلومتری از سطح زمین هدف قرار بدهد.
سوم خرداد
سامانه پدافندی سوم خرداد در نیروی هوافضای سپاه طرای و ساخته شده است و 10 سال پیش برای اولین بار رونمایی شد. کارشناسان حوزه نظامی معتقدند که طراحی سامانه سوم خرداد شباهت‌هایی با سامانه پدافنی بوک روسی دارد که همه اجزای آن از رادار و موشک تا سامانه کنترل فرماندهی در یک خودرو تجمیع شده‌اند.
بر اساس اطلاعات موجود، سوم خرداد قادر است به طور همزمان با 4 هدف درگیر شود و 8 موشک هشت موشک شلیک کند. موشک‌های این سامانه نیز از نوع موشک‌های صیاد 2 هستند که قادرند اهدافی را در فاصله 50 تا 75 کیلومتری و ارتفاع 25 تا 30 کیلومتری مورد هدف قرار دهند.
15 خرداد
سامانه پدافندی 15 خرداد، اولین بار در خرداد 1398 و توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح رونمایی شد. این سامانه موشکی در واقع نسخه ارتقایافته سامانه موشکی قدیمی تلاش محسوب می‌شود و در نتیجه، یک سامانه پدافندی میان‌برد است.
از مهمترین ویژگی‌های سامانه 15 خرداد می‌توان به تحرک‌پذیری و تاکتیکی بودن آن اشاره کرد؛ به‌نحوی که کل مجموعه با استفاده از تنها یک رادار کار می‌کند و در مجموع یکی از سامانه‌های پدافندی با کمترین اجزا است. از طرفی، سامانه 15 خرداد سرعت واکنش بسیار خوبی در حد سامانه‌های روز دنیا از جمله سامانه اس 300 دارد و می‌تواند در مدت پنج دقیقه عملیاتی شود.
طبس
سامانه پدافندی طبس به‌عنوان یکی از مهمترین سیستم‌های پدافند ایران، در واقع نسخه ارزان‌تری از سوم خرداد محسوب می‌شود و از رادار متفاوتی استفاده می‌کند. رادار این سامانه، بردی 60 کیلومتری دارد و می‌تواند با اهدافی تا ارتفاع 30 کیلومتر درگیر شود.
این سامانه قادر است با یک هدف درگیر شده و دو موشک به سمت آن شلیک کند. سامانه طبس از یک رادار مستقل جلو خودرو برخوردار است و موشک‌های آن نیز از دو نوع صیاد 2 و طائر هستند. این سامانه قادر به درگیری با هواپیما‌های تاکتیکی، پهپاد‌ها و بالگرد‌ها است.
9 دی
سامانه 9 دی که اولین بار در اردیبهشت سال 1400 رونمایی شد، در واقع ترکیبی از موشکی با همین نام و خودرو حامل سامانه سوم خرداد است. لانچر‌های موشک در سامانه 9 دی، دو لانچر با 4 موشک و یا مجموعا 8 موشک هستند که از یک رادار هدایت آتش نیز برخوردارند.
این سامانه در مجموع یک سامانه تمام متحرک برخوردار از رادار مستقل محسوب می‌شود که قادر به درگیری با چندین هدف است و می‌تواند نقش مهمی در دفاع از تجهیزات و مکان‌های حساس ایفا کند.
