سبک شناسی حدیث

سبک در اصطلاح ادبیات عبارت است از روش خاص ادراک و بیان افکار به وسیله ترکیب کلمات و انتخاب الفاظ و طرز تعبیر (سبک شناسی، 1/د) . احادیثی که صحت انتساب آنها به معصومین ثابت است، مشتمل بر بدیعترین کلمات و رساترین عبارات و جامعترین معانی می باشند، به طوری که هر گونه کم و زیاد و یا تغییری در آنها واقع شود، سبک خاص بر هم می خورد، و ناقدان حدیث که با الفاظ و معانی آن کاملا مأنوس هستند، وقوع تصحیف یا تحریف را گوشزد می کنند، چنان که در کلمات مرحوم علامه مجلسی راجع به بعضی احادیث و ادعیه مشاهده می شود . پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «من فصیحترین عرب هستم...» (بحار الانوار، 17/158) و نیز فرموده: «جوامع کلم به من داده شده است» (جوامع الکلم) و حضرت امیر المؤمنین علی (ع) فرموده: «و ما (خاندان رسالت) امیران سخن هستیم، و ریشه های آن در ما نفوذ کرده و شاخه های آن بر ما گسترده شده است» (نهج البلاغه، فیض الاسلام، 730) . علامه مجلسی درباره فصاحت رسول خدا (ص) فرموده است: «آن چه از خطبه ها و جوامع کلم از آن حضرت نقل شده است، هیچ انس و جنی نمی تواند همانند آن سخن بگوید، و آن فراتر از توان انسان و فروتر از کلام خدای رحمان است» (بحار الانوار، 17/158) . چنان که علاء الدین قوشچی حنفی در شرح تجرید 186 گوید: «بلغاء گفته اند: سخن علی علیه السلام فروتر از کلام خالق اما فراتر از سخن مخلوق است» . و سعد الدین تفتازانی استاد علم بلاغت در شرح مقاصد (301) چنین گفته است: «به شهادت نهج البلاغه، زبان علی (ع) از زبان هر گوینده دیگر فصیحتر است» . آهنگ دلنشین کلمات، و سجع دلپذیر و دور از تکلف جملات، و معانی بلند عبارات، سبک خاصی به احادیث معصومین (ع) بخشیده، و نورانیت سخنان ایشان، چشم و دل عموم صاحب نظران را تسخیر کرده است، به طوری که در امتداد تاریخ مورد توجه کامل دانشوران و شاعران و سخنوران بوده و هست، و صدها کتاب و رساله از مجموعه سخنان ایشان و شرح و تفسیر و ترجمه و تضمین آنها پرداخته اند. نمونه هایی از این مجموعه ها که بین خاص و عام رواج یافته و به سمع و نظر هر دوست و دشمن رسیده، عبارت است از: 1) شهاب الاخبار، تألیف قاضی قضاعی، مشتمل بر قسمتی از سخنان نغز و حکمت آمیز پیامبر اکرم (ص)، 2) نهج البلاغه، گردآوری و گزینش: سید شریف رضی، که بخشی از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار مولای متقیان حضرت علی بن ابی طالب (ع) را در برگرفته است، و نیز مستدرکات آنها، 3) صحیفه سجادیه، قسمتی از ادعیه امام چهارم حضرت زین العابدین (ع)، 4) غرر الحکم و درر الکلم، تألیف آمدی. شیوه گفتار در احادیث معصومین (ع) جمع بین زیبائی و شیوائی الفاظ و کثرت معانی، و انسجام آنها با روح هدف و روش ایشان است، چنان که در خود احادیث بیان شده است، از امام صادق (ع) آمده است : «حدیث ما را اعراب نهید (صحیح تلفظ کنید و درست بنویسید) زیرا که ما خاندان، مردمی فصیح هستیم» (الکافی، 1/باب فضل العلم، حدیث 13، الوافی، 1/233) . چنان که از همان حضرت روایت شده که فرمود: «از شما کسی فقیه به شمار نیاید مگر این که گوشه ها (اشاره ها و کنایه های) کلام ما را بداند، و همانا سخنی از سخنان ما بر هفتاد گونه بر می آید، که از عهده تمامی آنها بر می آییم» .