حال می توانیم با عنایت به فرمایشات امام راحل (قدس سره)، مقام معظم رهبری و استاد شهید مطهری، اجمالا به آسیب های فرهنگی و موانع رویاروی انقلاب اسلامی اشاره نماییم:
نفوذ اندیشه های بیگانه: اندیشه های بیگانه ممکن است از طریق دشمنان یا دوستانی که مجذوب آراء دیگر شده اند، نفوذ کنند. حکومت دینی می تواند سعادت بشر را تضمین نماید، ولی اگر این اصل زیر سوال رود، ممکن است جریان تمایل به مکاتب بیگانه شدت گیرد. یکی از علل رواج مانوی گری و مزدک گرایی، عدم اجرای عدالت از جانب حکومتهایی بود که نام اسلام را یدک می کشیدند.
تغییر جهت دادن اندیشه ها: نهضت خدایی باید برای خدا آغاز شود و برای او ادامه یابد و هیچ خاطره و اندیشه ای غیر خدایی در آن راه نیابد تا عنایت و نصرت الهی شامل حالش گردد.
تجدد گرایی افراطی: در مقابل تمسک به اسلام ناب، تجدد گرایی افراطی یا التقاط و زهد گرایی منفی قرار دارد. پرهیز از افراط و تفریط و گرایش به اعتدال در هر کاری خالی از دشواری نیست. تجدد گرایی افراطی آراستن اسلام با اندیشه های غیر اسلامی برای زیبا جلوه دادن آن می باشد.
جدا کردن دین از علم و سیاست و تفرقه بین حوزه و دانشگاه.
بوروکراسی مفرط و فساد اداری و اجتماعی: حضرت امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند:
«همانا فلسفه نابودی رژیمهای پیشین این بود که حق مردم را ندادند تا آن را به رشوت خریدند، و راه باطلشان بردند، و آنان پیرو آن گردیدند.» (1) دنیا طلبی و اشتغال به زینتهای دنیوی: اگر زندگی تجملاتی و روحیه تکاثر طلبی در میان عناصر انقلابی فزونی گیرد، داعیه دفاع از انقلاب و ارزشها تضعیف می شود.
ابن خلدون ادوار تشکیل دولت را چنین بر می شمارد: دوران ظفر، دوره انحصار قدرت، دوره تجمل و فراغت، دوره خرسندی و بالاخره دوره اسراف و تبذیر و انحطاط. در دوران آخر، عصبیت (همبستگی اجتماعی) از بین می رود، و تن آسایی، تجمل و حاکمیت روابط فزونی می گیرد. (2)
اشاعه فحشاء و مراکز فساد و تأثیر پذیری از جنگ روانی و تبلیغاتی دشمن.
فراموش کردن اهداف فرهنگی قیام ملت و مکتب الوهیت به معنی وسیع آن و ایده توحید با ابعاد رفیع آن، که اساس خلقت و غایت آن در پهناور وجود و در درجات و مراتب غیب و شهود است. (3)
آسیب شناسی سیاسی انقلاب اسلامی
حضرت علی (ع) که تجربه و سابقه طولانی در حکومت و سیاست دوران نبوی داشته و خود نیز چند سالی عهده دار زمام امور مسلمین بوده، اهداف حکومت اسلامی و موانع رویاروی آن را به بهترین وجه تبیین و ترسیم نموده است. ایشان آسیب شناسی سیاسی اجتماعی دولت اسلامی را در عوامل ذیل متذکر می شوند:
«یستدل علی ادبار الدول باربع: تضییع الاصول و التمسک بالغرور و تقدیم الاراذل و تأخیر الافاضل» . (4)
طبق فرمایشات حضرت می توان علل سیاسی اجتماعی سقوط یک حکومت را در چهار عامل خلاصه کرد:
.1 ضایع و تباه نمودن اصول اساسی
.2 مغرور شدن
.3 فرومایگان را مقدم داشتن
.4 مؤخر داشتن فرزانگان هر یک از علل فوق به ضعف مدیریت و سوء تدبیر و ضعف سیاسی حکومت بازگشت می نماید.
در ارتباط با آسیب شناسی و موانع سیاسی انقلاب اسلامی با عنایت به فرمایشات رهبران فکری و سیاسی انقلاب می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
نا تمام گذاشتن تحقق آرمانهای نهضت: متأسفانه تاریخ نهضتهای اسلامی صد ساله اخیر، یک نقیصه را در رهبری روحانیت نشان می دهد و آن اینکه روحانیت نهضتهایی را که رهبری کرده، تا مرحله پیروزی بر خصم ادامه نداده است. (5)
آرمانهای جهانی انقلاب اسلامی ایران هنوز به شکل کامل عملی نشده است. محدود کردن پیام انقلاب به مرزهای جغرافیایی، از مهمترین آفات سیاسی انقلاب است. مبارزه با ظلم و اقامه قسط و عدل در سراسر جهان و اتحاد امت اسلامی از مهمترین آرمانهای انقلاب اسلامی می باشد .
ابهام طرحهای آینده: تجربه نشان داده که روشن نبودن طرح آینده، ضایعات اساسی به بار می آورد. ما از لحاظ مواد خام فرهنگی و سیاسی، فوق العاده غنی هستیم.
رخنه فرصت طلبان: استاد مطهری در این باره می فرمایند: «هر نهضت مادام که مراحل دشوار اولیه را طی می کند سنگینی اش بر دوش افراد مؤمن، مخلص و فداکار است. اما همینکه به بار نشست و یا لااقل نشانه های بار دادن آشکار گشت و شکوفه های درخت هویدا شد، افراد فرصت طلب نفوذ می کنند. هر چه از دشواریها کاسته می شود و موعد چیدن ثمر نزدیکتر می گردد، فرصت طلبان محکمتر و پرشورتر پای علم نهضت سینه می زنند، تا آنجا که تدریجا انقلابیون مؤمن و فداکاران اولیه را از میدان به در می کنند... انقلاب فرزند خور نیست، غفلت از نفوذ و رخنه فرصت طلبان است که فاجعه به بار می آورد... مبارزه با رخنه و نفوذ فرصت طلبان علیرغم تظاهرات فریبنده شان یکی از شرایط اصلی ادامه یک نهضت در مسیر اصلی است . (6)
تفرقه و درگیر شدن در گرداب اختلافات داخلی و استفاده نکردن از نیروهای بالقوه مردمی : امام علی (ع) راز تداوم انقلاب را دوری از تفرقه و تحکیم ارکان مودت و محبت وترغیب و توصیه نسبت به آن معرفی می نمایند مهمترین عامل تهدید کننده بالندگی یک ملت از دیدگاه ایشان عبارت است از: تخم نفاق کینه در سینه کاشتن، پشت کردن به یکدیگر، ترک یاری همنوعان، تبدیل الفت و محبت به پراکندگی و تفرقه» . (7)
از دیدگاه ابن خلدون نیز عصبیت (همبستگی اجتماعی) مهمترین عامل اعتلا یک ملت و تمدن محسوب می شود.
«عصبیت به مثابه رشته مشترکی، خانواده و ملت را به هم پیوند می دهد.» (8)
بی تفاوتی مردم نسبت به سرنوشت اجتماعی خویش و «غیر سیاسی شدن دانشگاهها» . (9)
امام خمینی در ارتباط با نقش مردم و ارتباط متقابل ایشان با مسئولین می فرمایند:
«هر فردی از افراد ملت حق دارد که مستقیما در برابر سایرین، زمامدار مسلمین را استیضاح کند و به او انتقاد کند و او باید جواب قانع کننده دهد و در غیر این صورت اگر بر خلاف وظایف اسلامی خود عمل کرده باشد، خود به خود از مقام زمامداری معزول است. (10)
«حکومت اسلامی یعنی یک حکومت مبتنی بر عدل و دموکراسی و متکی به قواعد و قوانین اسلام» . (11)
ایجاد تردید نسبت به آرمانهای انقلاب.
جاه طلبی های غلط و نامشروع. (12)
تحت الشعاع قرار گرفتن استقلال و آزادی. (13)
در خطر قرار گرفتن امنیت مظلومین: حسین بن علی (ع) در اجتماع مردم در منی و عرفات فرمود:
«خداوندا، تو خود می دانی که حرکتها، جنبشها و مبارزه ما رقابت در کسب قدرت، جاه طلبی و جمع آوری مال و منال دنیا نبود، بلکه برای بازگشت به اسلام راستین (لنرد المعالم من دینک)، اصلاح آشکار در شهرها (و نظهر الاصلاح فی بلادک) امنیت مظلومین در مقابل ظالمین (فیأمن المظلومون من عبادک) و اجرای احکام الهی (و تقام المعطله من حدودک) می باشد.» (14) بازگشت استعمار به طرق آشکار و نهان، و وابستگی نظام و سیاسی به ابرقدرتها.
آسیب شناسی اقتصادی انقلاب اسلامی ایران
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) علل سقوط اقتصادی سیاسی حکومتها را چنین بیان می کنند :
«یستدل الادبار باربع: سوء التدبیر و قبح التبذیر و قلة الاعتبار و کثرة الاعتذار» . (15)
یعنی می توان چهار علت برای زوال دول برشمرد:
.1 سوء تدبیر و ضعف مدیریت.
.2 تبذیر ناروا و هزینه های زیانبار اقتصادی.
.3 عبرت نگرفتن از تجارب سودمند.
.4 عذرخواهی مکرر به جای جبران خطاهای گذشته.
روش اقتصادی حضرت امیر (ع) بر اساس عدالت و حق و حقیقت بود و جز به حق عمل نمی کرد، و هیچگونه تبعیض و امتیازی حتی برای خود و نزدیکانش قائل نبود تا جایی که چون عقیل برادر تنی وی تقاضای سه صاع (یک کیلو) گندم از بیت المال کرد، حضرت امتناع ورزید و آهنی گداخته به دست او نزدیک کرده و فرمود:
«ای برادر در این مال چیزی جز آنچه به تو دادم حقی نداری ولی صبر کن تا مالی از خودم برسد، هرچه خواسته باشی از آن به تو خواهم داد.»
امام علی (ع) در پاسخ ایراد کسانی که رعایت مساوات در عطایای بیت المال را بر خلاف «سیاست» می دانستند، فرمود:
«که اگر این دارایی از خودم بود به طور یکسان در میان شما تقسیم می کردم تا چه رسد به اینکه این اموال از آن خداست. آگاه باشید که بخشیدن مال در غیر موردش تبذیر و اسراف است. این کار ممکن است در دنیا باعث سربلندی بخشندگان شود ولی در آخرت موجب سرافکندگی ایشان خواهد شد.» (16) وقتی که شریح قاضی خانه ای اعیانی به مبلغ 80 دینار خرید، حضرت او را احضار کرده و فرمود :
«ای شریح به زودی کسی به سراغت خواهد آمد که نه قباله ات را نگاه می کند و نه از شهودت می پرسد، تو را از آن خانه بیرون می کند به قبر تحویل می دهد.» (17)
مهمترین اصول اقتصادی حکومت امیر المؤمنین (ع) رعایت حال خراج دهندگان، همیاری اقتصادی، دولت و مردم، استفاده از مالیات جهت عمران و آبادی، عدم تبعیض در اخذ مالیات، برخورد شدید با محتکرین و گران فروشان، محترم شمردن بیت المال، رفاه و آسایش مردم و رسیدگی به طبقات پایین جامعه بوده است:
«ثم الله الله فی الطبقة السفلی من الذین لا حیلة لهم.»
«خدا را در مورد طبقاتی که هیچگونه چاره ای ندارند، در نظر داشته باشید» .
مهمترین آسیبهای اقتصادی انقلاب اسلامی با عنایت به رهنمودهای امام راحل (ره)، مقام معظم رهبری و استاد مطهری بدین ترتیب است:
وابستگی اقتصادی به ابرقدرتها، بالاخص آمریکا.
تحت الشعاع قرار گرفتن توسعه اقتصادی، یا عدم توجه به بحرانهای ناشی از توسعه اقتصادی .
وابستگی به نفت به عنوان مهمترین اقلام صادرات و منبع ارزی کشور.
عدم وجود فرهنگ کار و انضباط اجتماعی.
جدا شدن مردم از برنامه های دولت در طرحهای سازندگی.
مال اندوزی، و تکاثر ثروت اندوزان.
مقام معظم رهبری علت فقر و تورم را در این مسئله ریشه یابی می کنند:
«فقر و تورم، ناشی از ثروتهای باد آورده عده معدودی است.برای اصلاح این وضعیت، قوانین را باید تغییر داد.» (18)
بدون شک حکومت اسلامی در این زمینه وظیفه ای خطیر بر عهده دارد: «اهمال در برابر تکاثر و فزون خواهی ثروت اندوزان، زمینه نابودی جامعه را به وجود می آورد.بیماری ثروت اندوزی از نوع بیماری طاعون و وباست که اگر در جامعه شیوع یافت تا نابودی آن جامعه پیش می رود، همانطور که خداوند در قرآن، سنت الهی را در هلاک امت هایی که به فسق و فجور روی آورده اند به خوبی بیان کرده است.گناه پیدا شدن این حالت در جامعه متوجه حکومتهاست، زیرا حکومت با اهمال در برابر این تکاثر ثروت، زمینه نابودی جامعه را به وجود می آورد.» (19)
تحت الشعاع قرار گرفتن عدالت اجتماعی و زیاد شدن فاصله فقیر و غنی.استاد مطهری پس از تبیین عدالت اجتماعی، استقلال و آزادی و معنویت اسلامی به عنوان سه رکن انقلاب می فرمایند :
«عثمان اولا نظام به اصطلاح اقطاعی را رایج کرد.یعنی قسمتهایی از اموال عمومی را به کسانی که یا از خویشاوندانش بودند یا از دوستان و طرفدارانش، بخشید.دیگر اینکه از بیت المال بخششهای فوق العاده بزرگی انجام داد...انقلاب مسلمانان در زمان علی (ع) نظیر انقلاب امروز ایران یک انقلاب همگانی بود.حضرت فرمود تمام ثروتهایی را که در زمان عثمان از مردم به ناحق گرفته شده را مصادره خواهم کرد، اگر چه با آن ثروتها زن گرفته باشید.. .در مورد وضع آینده انقلاب اسلامی خودمان یکی از اساسی ترین مسائل همین مسئله عدالت اجتماعی است...»
سرمایه داری از آن جهت محکوم است که در بطن خود استثمار را پرورش می دهد. (20) بی توجهی به مستضعفین و ولی نعمتان انقلاب و عنایت علیحده به اغنیاء: (21)
«جنگهای پیامبر همه اش با اغنیاء بود، با گردن کلفتها بود، با ثروتمندها بود.» ، «خدا نیاورد آن روزی که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه داری گردد، و اغنیاء و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار بشوند.معاذ الله که این با روش انبیاء و امیر المؤمنین و ائمه معصومین (ع) سازگار نیست.دامن حرمت و پاک روحانیت از آن منزه است و تا ابد هم باید منزه باشد.» (22)
حضرت امام در وصیت نامه سیاسی الهی خود به برخی از آفتهای اقتصادی انقلاب اشاره می فرمایند : «توجه داشته باشند که رئیس جمهور و وکلا مجلس از طبقه ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند، نه از سرمایه داران و زمین خواران و صدر نشینان مرفه و غرق در لذات و شهوت، که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پا برهنگان را نمی توانند بفهمند...به آنان خصوصا مستضعفان و محرومان و ستمدیدگان که نور چشمان ما و اولیاء نعم همه هستند، و جمهوری اسلامی ره آورد آنان و با فداکاریهای آنان تحقق پیدا کرد، و بقا آن نیز مرهون خدمات آنان است، فروگذار نکنید...همه خدمتگزار ملت و خصوصا مستضعفان باشید...به همه در کوشش برای رفاه طبقات محروم وصیت می کنم که خیر دینا و آخرت شماها رسیدگی به حال محرومان جامعه است).
