حمیدرضا خدابخشی ، متخصص آب و برنامه ریزی توسعه در روزنامه اعتماد نوشت: به سلامتی، چهارمین سفر رییس محترم جمهوری و بسیاری از وزرا و اعضای هیات دولت به خوزستان اختصاص یافت. نکته بسیار مهم سفر ریاست محترم جمهور به خوزستان که آن را از سفر سایر روسای جمهور متمایز می کند این است که نیامده بود با افتتاح و کلنگ زنی ها و جلسات اداری نمایشی بگوید ما خوبیم یا حکمرانی ما همیشه خوب بوده و حالا ما بهتر از بقیه ایم، اتفاقا دکتر پزشکیان در سخنرانی های خودش نیز اعلام می کند ما مشکلاتی داریم و در مدیریت خوب نبودیم و نشست های متعدد با گروه ها و اصناف برگزار می کند و <<شنونده>> خوبی است؛ کاری که سال ها پیش نیاز بود دولتمردان انجام بدهند.
ریاست محترم جمهور عملا وفاق را با شنونده بودن مسائل و انتقادات عملی کرده است و در حال پیاده سازی نظام سازگاری و همزیستی مسالمت آمیز و تمرکز بر حل مساله است.
او عملگرایی را با پوشیدن لباس کارگری به صورت نمادین و بیل به دست گرفتن برای ساخت مدرسه و نهاد آموزش که بنیادی ترین آغازی بر هر توسعه ای است نشان داد و آن را در تریبون فریاد زد.
تمایز دیگر نظر سنجی عملکرد دستگاه ها و اعلام اولویت مشکلات استان از طریق سایت و به صورت علمی بود که توسط نهاد ریاست جمهوری با همکاری اساتید دانشگاه تهران انجام شد که قبلا سابقه نداشت.
وجه متفاوت دیگر این سفر تمرکز بر پاسخ چرایی توسعه نیافتگی خوزستان علی رغم داشتن ظرفیت فراوان برای توسعه بود که می تواند تصمیمات دولت را برای خوزستان هدفمند و هم برآیند برای حل مسائل سازد.
اعتراف بزرگ آقای پاک نژاد وزیرنفت در تخریب و آسیب بر محیط زیست و خشک کردن هورالعظیم و... و اذیت شدن مردم خوزستان به خاطر نفت و لزوم جبران هرچه سریع تر آنها، از دستاوردهای بزرگ این سفر بود. همان گونه که سایر وزرا که به صورت مسوول معین به شهرها و روستاهای استان خوزستان سفر کرده بودند بر محرومیت و آسیب فراوان خوزستان صحه گذاشتند.
آنچه اهم مسائل و مشکلاتی که همگان برای آن فریاد زدند و نظر سنجی ها نیز آن را نشان می داد؛ حل مشکل اشتغال، تامین آب شرب و کشاورزی و نجات محیط زیست و آلودگی هوا و راه و مسکن و... بود.
آنی که <<حسین زاده>> این مرد دوست داشتنی و خوش اخلاق دولت گفت، لزوم داشتن رویکردی متفاوت بر تصمیمات برای گرفتن نتیجه متفاوت بود و افسوس که همان گونه که <<همبست>> در تصمیمات فراموش شده است <<همگرایی>> برای گرفتن تصمیمات متوازن نیز نزد مدیران جایگاهی ندارد و نمایندگان محترم مجلس شاید به خاطر فشار درخواست های اشتغال، کاری به حل مسائل منطقه با نگاه جامع ندارند و نگهداری جایگاه از هر چیزی ارجح است.
تعدادی کمتر از 60 مصوبه و بیش از 89 همت تومان اعتبار برای مجموعه کارهایی که همبستگی بین آنها تعریف نشده و هم برآیند نیستند کلاف توسعه و اشتغال خوزستان را بازهم سردر گم تر می کند. چه فایده دارد در منطقه ای راه بسازی و کارخانه احداث کنی ولی تالابی خشک شود و آلایندگی حاصل از توسعه ناپایدار آب و هوا و ریزگرد، آمار مهاجرت را افزایش دهد و مردم خواستار فرار از منطقه به ظاهر توسعه یافته شوند؟ این چه توسعه ای است که رفاه را که نمی آورد هیچ بلکه آسیب ها را افزایش می دهد؟
حرف های <<حسین زاده>> مرد مهربان دولت را جدی بگیرید و به آن عمل کنید. اگر همه سخنرانی ها را تجمیع کنیم نهایتا به چند کلید واژه و درخواست تکراری بر می خوریم تکراری که چنانچه بخواهیم طرحی نو در شیوه حکمرانی دراندازیم نیازمند ورود نگاه جامع در تصمیمات هستیم که در ادامه به آن می پردازم.
در مورد همبست و ارتباط بین تمام اجزای توسعه پایدار در خوزستان
همبستگی و ارتباط بین اجزای توسعه پایدار در خوزستان به دلیل شرایط خاص این استان اهمیت بالایی دارد. توسعه پایدار شامل سه بُعد اصلی است: اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی. در خوزستان، این سه بُعد باهم به شکل پیچیده ای در ارتباط هستند:
1- اقتصاد و محیط زیست: اقتصاد خوزستان به شدت به منابع طبیعی مثل نفت، گاز و آب وابسته است. اما بهره برداری غیراصولی از این منابع (مثل استخراج نفت یا سدسازی های بی رویه) به تخریب محیط زیست منجر شده و پایداری اقتصادی را نیز تهدید می کند.
2- اجتماع و اقتصاد: بیکاری و مهاجرت به دلیل کمبود فرصت های اقتصادی، بر پایداری اجتماعی تأثیر منفی گذاشته است. ایجاد شغل هایی که هم درآمدزایی کنند و هم به محیط زیست آسیب نزنند (مثل کشاورزی پایدار یا انرژی های تجدیدپذیر) می تواند این تعادل را بهبود بخشد.
3- اجتماع و محیط زیست: مشکلات زیست محیطی مثل ریزگردها و کم آبی، سلامت و رفاه جامعه را تهدید می کنند. این بحران ها مستقیما بر کیفیت زندگی و مهاجرت جمعیت تاثیر می گذارند. راه حل این است که سیاست های اجتماعی- زیست محیطی همسو شوند؛ برای مثال، آموزش مردم در زمینه مدیریت منابع طبیعی.
4- همبستگی بین سه بُعد: توسعه پایدار در خوزستان باید به گونه ای طراحی شود که این سه بُعد در تقویت یکدیگر عمل کنند. مثلا پروژه های تولید انرژی تجدیدپذیر (مثل انرژی خورشیدی و بادی) نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می کنند، بلکه شغل های جدید ایجاد کرده و به اقتصاد منطقه کمک می کنند.
چرا علی رغم اینکه سرمایه گذاری زیادی در نفت وگاز و پتروشیمی، احداث سدها و شبکه های آبیاری و زهکشی، کشاورزی، بنادر وکشتیرانی، ایجاد منطقه آزاد پتروشیمی و منطقه آزاد اروند در خوزستان انجام شده اما بیشتر مردم خوزستان فقیر و غمگین هستند و توسعه پایدار شکل نگرفته است؟ این سوال به یک مساله بنیادی و پیچیده اشاره دارد که دلایل متعددی در سطوح مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و مدیریتی دارد. در ادامه دلایل اصلی این چالش را بررسی می کنیم:
1- تمرکز توسعه بر اقتصاد تک محصولی
(نفت و گاز)
بیشتر سرمایه گذاری ها در خوزستان روی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی متمرکز شده است، اما این صنایع معمولا نیروی کار محلی کمی استخدام می کنند و درآمد حاصل از آن نیز به جای باقی ماندن در استان، به مرکز منتقل می شود. در نتیجه، مردم محلی از منابع عظیم این صنایع بهره مند نمی شوند.
2- مدیریت نامناسب منابع طبیعی
سدسازی های بی رویه و انتقال آب به استان های دیگر باعث کاهش آب های سطحی و زیرزمینی شده که به خشک شدن تالاب ها، کاهش کیفیت کشاورزی و گسترش ریزگردها منجر شده است.
فرسایش خاک و شوری زمین های کشاورزی ناشی از اجرای ناکارآمد شبکه های آبیاری و زهکشی، کشاورزی پایدار را تحت تاثیر قرار داده و بهره وری را کاهش داده است.
3- نبود عدالت اجتماعی و اقتصادی
توسعه خوزستان در بسیاری از موارد به نفع شرکت های بزرگ، پیمانکاران و سرمایه گذاران غیربومی بوده است، درحالی که مردم محلی اغلب درگیر مشاغل غیررسمی، کم درآمد و فاقد امنیت شغلی هستند. نبود عدالت در توزیع منابع و فرصت ها یکی از عوامل اصلی نارضایتی مردم است.
4- مشکلات زیست محیطی
ریزگردها، آلودگی هوا و کمبود آب شرب سالم به طور مستقیم بر سلامت جسمی و روانی مردم تاثیر گذاشته است.
آلودگی ناشی از صنایع نفت و گاز، رودخانه ها و زمین های کشاورزی را آلوده کرده و اکوسیستم های محلی را تخریب کرده است.
5- عدم تمرکز بر سرمایه انسانی
آموزش و مهارت آموزی مردم محلی نادیده گرفته شده است. در نتیجه، بسیاری از افراد بومی برای یافتن شغل مجبور به مهاجرت می شوند یا در استان های دیگر نیروی کار کم مهارت تلقی می شوند.
6- مدیریت ناکارآمد و عدم هماهنگی
میان سازمان ها
سیاست گذاری های کوتاه مدت و بدون درنظر گرفتن شرایط بومی باعث شده بسیاری از پروژه ها به اهداف خود نرسند یا به طور ناقص اجرا شوند.
نبود نظارت کافی بر عملکرد شرکت ها و پروژه ها باعث شده منافع اقتصادی به طور مستقیم به مردم نرسد.
7- فرهنگ بومی و احساس تبعیض
بسیاری از مردم خوزستان حس می کنند که در تصمیم گیری های کلان نادیده گرفته شده اند. این حس بی عدالتی اجتماعی، همراه با مشکلات اقتصادی و زیست محیطی، باعث گسترش احساس ناامیدی و غم در جامعه شده است.
راهکارها
برای دستیابی به توسعه پایدار، اقدامات زیر ضروری است:
1- تمرکز بر تنوع بخشی اقتصادی: گسترش صنایع کشاورزی، گردشگری پایدار و انرژی های تجدیدپذیر.
2- مدیریت منابع طبیعی به صورت پایدار: بازنگری در سیاست های سدسازی، جلوگیری از انتقال بی رویه آب و احیای تالاب ها.
3- تقویت سرمایه انسانی: سرمایه گذاری بر آموزش و مهارت آموزی مردم محلی برای مشارکت در صنایع.
4- توزیع عادلانه منابع: تخصیص سهم بیشتری از درآمد نفت و گاز به استان برای توسعه زیرساخت ها و بهبود زندگی مردم.
5- توجه به عدالت اجتماعی و مشارکت مردمی: ایجاد فرصت های برابر برای همه اقشار و افزایش شفافیت در مدیریت منابع.
6- تمرکز بر سلامت و محیط زیست: کاهش آلودگی های صنعتی و ارتقای دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی.
توضیح هر راهکار و شیوه تامین منابع مالی برای آن را در ادامه آورده ام:
1- تنوع بخشی اقتصادی
مشکل: وابستگی اقتصاد خوزستان به نفت و گاز باعث آسیب پذیری منطقه در برابر نوسانات بازار جهانی شده است.
راهکارها:
گسترش کشاورزی پایدار: استفاده از روش های نوین آبیاری (مانند آبیاری قطره ای)، کشت محصولات کم آب بر و ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی برای افزایش ارزش افزوده.
توسعه گردشگری پایدار: احیای آثار تاریخی و فرهنگی (مانند سازه های آبی شوشتر و هویت عربی منطقه) و توسعه زیرساخت های گردشگری.
سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر: ساخت نیروگاه های خورشیدی و بادی در مناطقی با ظرفیت بالا.
تامین منابع مالی:
اخذ تسهیلات از صندوق توسعه ملی برای پروژه های زیرساختی.
جذب سرمایه گذاری خارجی با ارایه معافیت های مالیاتی به سرمایه گذاران.
ایجاد تعاونی های محلی برای جلب مشارکت مردم در پروژه های کوچک.
2- مدیریت منابع طبیعی به صورت پایدار
مشکل: سدسازی های بیرویه و انتقال آب باعث بحران آبی، شوری خاک و خشک شدن تالاب ها شده است.
راهکارها:
بازنگری در سیاست های انتقال آب و توقف پروژه هایی که به محیط زیست آسیب می زنند.
احیای تالاب های شادگان و هورالعظیم برای حفظ اکوسیستم منطقه.
ترویج کشاورزی مبتنی بر استفاده از آب های شور و فناوری های تصفیه آب.
تامین منابع مالی:
استفاده از بودجه های بین المللی (مثل صندوق اقلیم سبز) برای مقابله با تغییرات اقلیمی.
اختصاص بخشی از درآمدهای نفت و گاز به پروژه های مدیریت منابع طبیعی.
وضع عوارض بر صنایع آلاینده و تخصیص آن به احیای محیط زیست.
3- تقویت سرمایه انسانی
مشکل: کمبود نیروی کار ماهر و عدم بهره مندی مردم محلی از مشاغل کلیدی.
راهکارها:
ایجاد مراکز فنی وحرفه ای برای آموزش مهارت های مرتبط با صنایع نفت، گاز، کشاورزی و گردشگری.
تخصیص سهمیه شغلی ویژه برای مردم بومی در شرکت های بزرگ منطقه.
ارتقای کیفیت آموزش عمومی در مدارس و دانشگاه های استان.
تامین منابع مالی:
اختصاص بودجه دولتی به آموزش های فنی وحرفه ای در استان.
همکاری با شرکت های خصوصی برای آموزش نیروی کار از طریق قراردادهای مشارکتی.
جلب حمایت سازمان های بین المللی مانند یونسکو برای توسعه آموزش.
4- توزیع عادلانه منابع
مشکل: نابرابری در توزیع درآمدها و فرصت های اقتصادی.
راهکارها:
اختصاص درصدی از درآمدهای نفت و گاز به طرح های توسعه ای استان.
تقویت تعاونی های محلی و تشویق مردم به مشارکت در تصمیم گیری ها.
کاهش تمرکزگرایی و واگذاری اختیار بیشتر به مدیران استانی.
تامین منابع مالی:
وضع مالیات بر درآمد شرکت های بزرگ فعال در استان.
استفاده از درآمدهای حاصل از صادرات محصولات پتروشیمی برای توسعه مناطق محروم.
5- توجه به عدالت اجتماعی و مشارکت مردمی
مشکل: احساس تبعیض و نادیده گرفتن مردم محلی در تصمیم گیری ها.
راهکارها:
مشارکت دادن مردم در سیاست گذاری و اجرای پروژه های توسعه ای.
شفاف سازی عملکرد دستگاه های اجرایی و ارایه گزارش های عمومی به مردم.
توسعه برنامه های فرهنگی و اجتماعی برای افزایش اعتماد عمومی.
تامین منابع مالی:
اختصاص بخشی از بودجه دولت به برنامه های مشارکتی.
جذب کمک های مردمی و خیریه ها برای اجرای برنامه های اجتماعی.
6- تمرکز بر سلامت و محیط زیست
مشکل: آلودگی هوا، آب و خاک سلامت مردم را تهدید می کند.
راهکارها:
کاهش انتشار آلاینده ها از صنایع با اعمال قوانین سختگیرانه زیست محیطی.
توسعه شبکه های آب رسانی و تصفیه خانه های آب شرب.
ارایه خدمات درمانی رایگان یا ارزان به مردم مناطق محروم.
تامین منابع مالی:
اختصاص جرایم زیست محیطی صنایع آلاینده به طرح های سلامت و محیط زیست.
دریافت کمک از نهادهای بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) یا UNEP.
تخصیص بودجه های ملی به ارتقای زیرساخت های سلامت.
7- سرمایه گذاری در فناوری و نوآوری
مشکل: خوزستان از فناوری های پیشرفته در بسیاری از بخش ها عقب است.
راهکارها:
حمایت از استارتاپ ها و کسب وکارهای نوپا در حوزه انرژی و محیط زیست.
احداث پارک های فناوری در شهرهای اصلی استان.
توسعه زیرساخت های دیجیتال برای رشد اقتصاد دانش بنیان.
تامین منابع مالی:
ارایه تسهیلات ارزان قیمت به استارتاپ ها و کارآفرینان.
جلب سرمایه گذاری خارجی در حوزه فناوری های نوین.
تخصیص بودجه تحقیق و توسعه از محل درآمدهای نفتی.
جناب آقای رییس جمهور به شرط اجرای این پیشنهادات من به شما قول می دهم که فقط خوزستان بتواند ایران را ظرف 10 سال در دو برنامه 5ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی، قدرت اول اقتصادی منطقه و خاورمیانه کند.
آقای رییس جمهور به شرط رعایت همبست و اولویت در زمان زمامداری خود نصف این کارها برای خوزستان انجام شود امیرکبیر دوران می شوید.