ایمان گودرزی؛ با نگاه به جداول رده‌بندی لیگ‌های معتبر اروپایی جای خالی تیم‌هایی احساس می‌شود که سال‌ها بخشی از تاریخ آن کشور را رقم زده‌اند و در عوض تیم‌هایی به چشم می‌آیند که شاید تنها در فوتبال معاصر از آنها نامی وجود داشته باشد. نکته‌ای که در این میان وجود دارد، این است که عموماً در کشورهای صاحب‌نام، باشگاه‌های قدیمی و ریشه‌دار به طور کامل از صفحه روزگار محو نمی‌شوند و ممکن است به دلیل اُفت مقطعی در عملکرد در رده‌های پایین‌تر به حیات‌شان ادامه دهند، مسئله‌ای که در فوتبال ایران تکرار نمی‌شود، در ایران سقوط تیم ها از لیگ برتر به دسته های پایین تر عموما به معنای منحل شدن آنهاست و تیم های خیلی کمی را می بینیم که موفق شدند خودشان را از این سیاه چال نجات دهند.
بد نیست به نامهای از یاد رفته که روزی بازیکنان بزرگی به این فوتبال اضافه کردند بیاندازیم؛
پاس تهران
تیم فوتبال پاس نمادی از تیم‌هایی است که از اوج موفقیت به سقوط و مشکلات فراوان رسیده‌اند. این تیم که در گذشته در سطح اول فوتبال ایران و آسیا حضور داشت و حتی قهرمان آسیا شد، اکنون در لیگ دسته دوم دست و پنجه نرم می‌کند و خوش شانس بود که هنوز در لیگ دسته سوم نیست. پاس با نام «پاس تهران» 6 دوره و با نام «پاس همدان» 4 دوره در لیگ برتر بازی کرد، اما در پایان لیگ دهم به همراه پیکان و استیل آذین از لیگ برتر سقوط کرد. پس از سقوط به لیگ دسته اول، سه فصل در این لیگ حضور داشت و سپس به لیگ دسته دوم افتاد.
در حال حاضر، این تیم برای دومین فصل متوالی در لیگ دسته دوم بازی می‌کند و با بدهی‌های انباشته و مشکلات مختلف دست و پنجه نرم می‌کند. تیم پاس در 10 دوره حضور در لیگ برتر، از قهرمانی تا سقوط به دسته پایین‌تر را تجربه کرده است. بهترین عملکرد این تیم در لیگ برتر، قهرمانی در دوره سوم با هدایت مجید جلالی بود و ضعیف‌ترین عملکردش در فصل 90-89 بود که به رده شانزدهم و سقوط به دسته اول رسید. بهترین دوره این تیم در همدان به فصل 87-86 باز می‌گردد که در رده پنجم جدول قرار گرفت و بهترین عملکرد دفاعی را با 28 گل خورده داشت. ضعیف‌ترین عملکرد پاس در تهران نیز در فصل 86-85 با رده یازدهم جدول بود.
ابومسلم مشهد
تیم فوتبال ابومسلم، یکی از قدیمی‌ترین تیم‌های مشهد و ایران که در فوتبال کشور نامی بزرگ داشت، اکنون تنها نام و خاطراتی از آن باقی مانده است. این تیم نماد فوتبال مشهد بود و نمی‌شد درباره فوتبال این شهر صحبت کرد بدون اینکه از ابومسلم یاد کرد. ابومسلم 9 دوره از 16 دوره گذشته لیگ برتر را در این رقابت‌ها حضور داشت، اما در فصل 89-88 با کسب 32 امتیاز و قرار گرفتن در رده هفدهم جدول، به همراه فجر مقاومت و استقلال اهواز به لیگ دسته اول سقوط کرد. پس از سقوط، این تیم در مسیر افول قرار گرفت و به لیگ دسته دوم و سپس سوم سقوط کرد تا به انحلال رسید.
ابومسلم خاستگاه بسیاری از چهره‌های بزرگ فوتبال ایران از جمله خداداد عزیزی، رضا عنایتی، علیرضا نیکبخت واحدی و اکبر میثاقیان بود. بهترین عملکرد این تیم در لیگ برتر به فصل 87-86 باز می‌گردد که با 50 امتیاز در رده چهارم جدول قرار گرفت. تیم در زمان سقوط تحت هدایت علی حنطه بود.
برق شیراز
تیم فوتبال برق شیراز، یکی از تیم‌های قدیمی و با تاریخچه غنی در فوتبال ایران، به عنوان نماد فوتبال استان فارس و جنوب کشور شناخته می‌شد. این تیم که تأثیر زیادی بر فوتبال ایران داشت، اکنون تنها نام و خاطراتی از آن باقی مانده است. برق شیراز در 8 دوره نخست لیگ برتر حضور داشت و در فصل 88-87 با کسب 24 امتیاز، در آخرین رده جدول قرار گرفت و به همراه پیام و داماش به لیگ دسته اول سقوط کرد. سقوط برق شیراز یکی از عجیب‌ترین سقوط‌ها در تاریخ فوتبال ایران بود. این تیم در فصلی که به لیگ برتر خداحافظی گفت، قهرمان نیم فصل شده بود. تیم در این فصل با ستاره‌هایی همچون ستار زارع، داریوش یزدانی، مهدی و مهرداد کریمیان و مهدی شیری آغاز کرد، اما اختلافات داخلی و کوچ ستاره‌ها در نیم فصل، باعث سقوط آن به دسته اول شد.
بهترین عملکرد برق شیراز در لیگ برتر به فصل 87-86 باز می‌گردد که با کسب 47 امتیاز در رده هشتم جدول قرار گرفت. محمود یاوری در آن زمان سرمربی این تیم بود. نارنجی پوشان شیرازی سال 1401 برای همیشه به خاطرات پیوستند و منحل شدند.
استقلال رشت
«استقلال رشت»، تیمی که دیگر وجود خارجی ندارد. استقلال رشت تنها یک فصل و در همان اولین دوره رقابت‌های لیگ برتر در این مسابقات حضور داشت. این تیم رشتی که از هوادارانی هم بهره می برد با مربیگری زنده یاد ناصر حجازی در این مسابقات حضور داشت و در همان اولین سال حضور در این مسابقات با کسب 16 امتیاز و قرار گرفتن در رده پانزدهم جدول به همراه تراکتورسازی به لیگ دسته اول سقوط کرد.
سقوط این تیم به لیگ دسته اول مصادف بود با نابودی تدریجی آن. استقلال رشت از جمله تیم هایی است که واقعا هیچ اثری از آن در فوتبال باقی نمانده است.
استقلال اهواز
تیم استقلال اهواز که در دوران اوج خود تا آستانه قهرمانی در لیگ برتر پیش رفت و یک بار با هدایت فیروز کریمی نایب قهرمان شد، به دلیل مشکلات مالی و معیشتی نتواست حضور خود را در سطح اول فوتبال ایران حفظ کند. این تیم که قدیمی‌ترین و پرهوادارترین تیم اهواز است، در لیگ‌های دوم تا نهم لیگ برتر حضور داشت و در فصل 89-88 با قرار گرفتن در رده هجدهم جدول به لیگ دسته اول سقوط کرد.
در همان سال، استقلال اهواز با هدایت فیروز کریمی به لیگ دسته دوم سقوط کرد و پس از واگذاری امتیاز تیم فولاد نوین در فصل 95-94 به لیگ برتر بازگشت، اما نتواست موفقیت زیادی کسب کند و در همان سال با تعویض مربی‌های متعدد تنها 12 امتیاز به دست آورد. مشکلات مالی و مالکیتی این تیم باعث شد که در همان سال حضور در لیگ دسته اول، رکوردی عجیب از عدم پیروزی ثبت کند و دوباره به لیگ دسته دوم سقوط کند. در حال حاضر باشگاه استقلال اهواز دز دسته‌ی چهارم فوتبال ایران حضور دارد!
پگاه گیلان
پگاه گیلان در فصل 83-82 برای اولین بار در لیگ برتر حضور یافت که آن دوره از مسابقات به مقام نهم رسید. این تیم در دومین فصل از حضور در لیگ برتر در قعر جدول قرار گرفت و به لیگ دسته اول سقوط کرد و این آخرین حضور این تیم گیلانی در لیگ برتر بود.
در ابتدای فصل 88–87 تیم فوتبال پگاه گیلان به علت مشکلات مالی توسط شرکت خصوصی داماش خریده شد و به داماش گیلان تغییر نام داد.
شموشک نوشهر
«شموشک» تنها یک تیم برای نوشهر و استان مازندران نبود. این تیم کاملا شخصی و خصوصی توسط زنده یاد مسعود درویش تاسیس شد. رحمان احمدی، پیمان حسینی (دروازه بان تیم ملی فوتبال ساحلی ایران و ستاره این رشته در جهان)، محسن بنگر، میثم بائو، میلاد زکی پور، محمدرضا خلعتبری، سهراب انتظاری، محسن یوسفی، میثم حسینی و حامد شیری تنها تعدادی از ستاره های سالهای دور و نزدیک فوتبال ایران هستند که فوتبال خود را مدیون شموشک بوده و از این باشگاه کاملا خصوصی به فوتبال ایران معرفی شده اند.
این تیم یکبار در فصل 83-82 و یکبار هم در فصل 85-84 طعم حضور در سطح اول فوتبال ایران و لیگ برتر را چشید که هر دو مقطع حضور این تیم در لیگ برتر بیشتر از یکسال عمر نداشت. خسرو درویش فرزند مرحوم مسعود درویش یکبار به صورت رسمی انحلال این تیم را اعلام کرد که با موجی از مخالفت از سوی فوتبال دوستان مواجه شد. در حال حاضر این باشگاه هیچ فعالیت ورزشی ندارد و اگر رسما منحل نشده باشد، عملا به این وضعیت دچار شده است.
صبا
صبا برای اولین بار با نام صبا باطری در فوتبال ایران متولد شد. صبا برای اولین بار در فصل 84-83 و بعد از قهرمانی در لیگ دسته اول به لیگ برتر رسید و به صورت متوالی تا فصل 96-95 در این مسابقات حضور داشت. اولین مربی تیم صبا در لیگ برتر پرویز مظلومی و آخرین مربی این تیم در این مسابقات عبدالصمد مرفاوی بود. صبا در فصل 88-87 در زمره تیم های انتقالی قرار گرفت و با تغییر نام از صبا باطری به صبای قم در این مسابقات شرکت کرد. بهترین مقامی که این تیم در 13 فصل حضورش در لیگ برتر به دست آورد به فصل به فصل های 87-86 و 91-90 باز می‌گردد که این تیم در دو فصل یاد شده با ایستادن در جایگاه چهارم به کار خود در این مسابقات پایان داد. پرویز مظلومی، علی دایی، صمد مرفاوی، مهدی تارتار، مجید جلالی، فرهاد کاظمی، فیروز کریمی، یحیی گل محمدی، محمود یاوری، رسول کربکندی، عبدالله ویسی، محمد مایلی کهن و محمدحسین ضایی از جمله مربیانی بودند که در طول حیات این تیم در لیگ برتر بعنوان سرمربی روی نیمکت آن نشستند.
باشگاه صبا در لیگ برتر 96–1395 با هدایت عبدالصمد مرفاوی برغم شانس زیادی که برای بقا داشت موفق نشد و سقوط کرد. همچنین آنها در فصل 97–1396 در لیگ یک و با هدایت مسعود راشکی بار دیگر و این بار به دسته دوم سقوط کردند و در نهایت در سال 1398 منحل شدند.
شهید قندی یزد
تیم فوتبال شهید قندی یزد هم از جمله تیم هایی بود که به صورت مقطعی در فوتبال ایران مطرح شد و در مقطعی کوتاه در لیگ برتر هم حضور یافت، اما خیلی سریع از سطح اول فوتبال ایران فاصله گرفت و در نهایت نیز به قهقرا رفت. شهید قندی در فصل 85-84 پا به عرصه لیگ برتر گذاشت و در همان سال هم به لیگ یک بازگشت و این تنها تجربه حضور یک تیم یزدی در بالاترین سطح فوتبال ایران بود.
امتیاز این تیم بعدها به تربیت یزد و سپس سنگ آهک بافق یزد تغییر یافت و سرانجام نیز انحلال آخرین سرنوشت این تیم یزدی بود.
راه آهن تهران
یکی از قدیمی ترین و ریشه دار ترین تیم های فوتبال تهران و حتی ایران، تیم راه آهن است. تیمی که بسیاری از چهره های ملی پوش در سالهای دور و نزدیک حاصل زحمات مربیان سازنده در این تیم جنوب شهری تهران بودند. راه آهن برای اولین بار در فصل 86-85 به مسابقات لیگ برتر راه یافت و در فصل 95-94 با سقوط از لیگ برتر به لیگ دسته اول رفت. این تیم در سال1398 و پس از 92 سال فعالیت منحل شد تا دیگر نامی از باشگاه راه آهن باقی نماند.
شیرین فراز کرمانشاه
غربی ترین شهر کشور که در سطح اول فوتبال ایران حضور داشت، کرمانشاه بود که چند سالی با شیرین فراز در لیگ های یک و برتر فعالیت می کرد. شیرین فراز هم در بخش خصوصی و با سرمایه گذاری شخصی اداره می شد. این تیم در فصل 87-86 برای اولین و آخرین بار در لیگ برتر حضور یافت. هدایت تیم شیرین فراز در آن سال بر عهده مارکو اکتاویو بود که بعدها سرمربی تیم ملی فوتبال ساحلی ایران شد.
شیرین فراز بعد از سقوط به لیگ دسته اول نامش به راهیان تغییر کرد و چند سالی با این نام فعالیت می کرد تا از مسابقات هم به لیگ دو سقوط کرد و پس از آن بود که این باشگاه رسما منحل گردید.
پیام مشهد
تیم فوتبال پیام خراسان، در سال 1355 تاسیس و تاکنون با نامهای پیام مشهد، پیام گچ خراسان، پیام مقاومت خراسان، پیام ارتباطات مشهد، پیام پیکان و پیام می‌سی‌نو و پیام امام رضا در مسابقات فوتبال ایران حاضر شده‌است. این تیم هم تنها سابقه یک سال حضور در لیگ برتر را در کارنامه‌اش دارد که آن هم به فصل 88-87 باز می گردد.
پیام در همان سال اول حضورش در سطح اول فوتبال ایران به لیگ یک بازگشت و دو سال بعد به دلیل شدت گرفتن مشکلات مالی، مالکان این تیم اعلام انحلال و ورشکستگی کردند.
استیل آذین
نماد واقعی تیم های شخصی و خلق الساعه ای که برای برندسازی وارد فوتبال شد و پس از صرف هزینه های گزاف نتیجه مطلوب نگرفت و عمر کوتاهی در این فوتبال داشت و در نهایت هم کاملا منحل گردید، همین تیم استیل آذین بود. استیل آذین در فصل های 89-88 و 90-89 میهمان لیگ برتر بود و در دومین سال حضورش در لیگ برتر در قعر جدول قرار گرفت و در نهایت به لیگ یک بازگشت تا انحلال انتظار آن را بکشد. از استیل آذین هم به جز یک اسم و قدری خاطره هیچ اثری در فوتبال ایران وجود ندارد.
شاهین بوشهر
شاهین بوشهر از تیم های ریشه دار و پر هوادار در بوشهر بود که در مقطع کوتاهی از عمر طولانی‌اش طعم حضور در لیگ برتر را چشید. این تیم بوشهری در فصل 89-88 به لیگ برتر رسید و سه فصل بعد غزل خداحافظی از این مسابقات را خواند و به لیگ یک و سپس به لیگ دو سقوط کرد. مشکلات مالی آنچنان عرصه را بر این تیم پر هوادار تنگ کرد که مسئولانش اعلام ورشکستگی و انحلال کردند. بهترین عملکرد این تیم به همان اولین فصل حضورش در لیگ برتر باز می گردد که با کسب 39 امتیاز در رده سیزدهم جدول رده بندی قرار گرفت.
شهرداری تبریز
یکی از چهار تیم تبریزی که طعم لیگ برتر را چشید، شهرداری بود. تیمی که یکبار به لیگ برتر صعود و سپس به لیگ دسته اول سقوط کرد و پس از صعود مجدد از لیگ یک به لیگ برتر به دلیل تبانی از لیگ برتر کنار گذاشته و به لیگ دو تبعید شد. این تیم بعد از آن توسط مسئولین ورزش شهرداری نادیده گرفته شد. شهرداری در مقطعی با ماشین سازی ادغام شد. شهرداری تبریز در حال حاضر هم در مسابقات لیگ یک حضور دارد. شهرداری در فصل 90-89 از لیگ یک به لیگ برتر صعود کرد و یک سال بعد با قرار گرفتن در رتبه 16 جدول رده بندی به لیگ یک بازگشت و سرانجام در سال 1398 منحل شد!
آلومینیوم هرمزگان
این تیم بندرعباسی هم تنها یک فصل حضور در لیگ برتر را تجربه کرد و بعد از آن به لیگ یک و سپس به لیگ دسته دوم سقوط کرد. شهرداری بندرعباس در فصل 92-91 در رقابت های لیگ برتر حضور داشت و در این مسابقات با 35 امتیاز در جایگاه پانزدهم قرار گرفت و با توجه به این که در آن فصل تعداد تیم های لیگ برتر از 18 به 16 تیم تقلیل پیدا می کرد، تعداد تیم های سقوط کننده هم بیشتر شد و آلومینیوم هرمزگان به همین دلیل در حالی که سه تیم دیگر پایین تر از خودش می دید، محکوم به سقوط به لیگ دسته اول گردید. بعد از گذراندن چند سالی در دسته های پایین تر به صورت کلی منحل شد.
گهر دورود
اولین نماینده استان لرستان در فوتبال که طعم حضور در لیگ برتر را چشید. این حضور خیلی کوتاه اما بسیار خاطره انگیز بود. نماینده شهر دورود در دوره دوازدهم رقابت های لیگ برتر به این مسابقات راه یافت و در همان فصل با قرار گرفتن در آخرین رده جدول رده بندی به لیگ یک بازگشت و نه تنها دیگر هرگز نتوانست به سطح اول فوتبال بازگردد، بلکه به دلیل درگیر شدن با مشکلات مالکیتی و مالی رفته رفته از فوتبال محو و سرانجام نیز با تغییر نام و واگذاری امتیاز به دیگر تیمها، عملا منحل گردید.
ماشین سازی
تیم قدیمی و ریشه دار ماشین سازی هم تنها یک فصل حضور در لیگ برتر را مزه کرد و در همان اولین سال حضورش در این مسابقات به دسته پایین تر بازگشت. ماشین سازان تبریز فصل گذشته در لیگ برتر حضور یافتند و نتوانستند در پایان فصل بیشتر از 16 امتیاز کسب کنند. در نهایت ماشین سازی اولین تیمی بود که به لیگ یک بازگشت و پس از ناکامی در لیگ برتر و پس از 56 سال منحل شد.
مس سرچشمه
مس سرچشمه هم از میهمانان یک ساله لیگ برتر بود. این تیم در فصل 90-1389 با قرار گرفتن در رده اول گروه 2 لیگ آزادگان ایران به لیگ برتر فوتبال ایران صعود کرد، اما پس از یک فصل حضور در لیگ برتر ایران با قرار گرفتن در رده آخر (هجدهم) به لیگ آزادگان سقوط کرد و امتیاز این باشگاه در تیر ماه سال 1392 توسط مجموعه پدیده شاندیز خریداری شده و به شهر مشهد منتقل شد تا عملا باشگاه مس سرچشمه هم با سابقه حضور در لیگ برتر ایران منحل شود و هیچ اثری از آن باقی نماند.
257 251
