بارشهای گسترده روزهای اخیر در حالی بخشهایی از کشور را درگیر سیلاب و خسارتهای زیرساختی کرده که همزمان، مسئله ناتوانی در جمعآوری، هدایت و ذخیرهسازی آبهای سطحی بار دیگر به یکی از چالشهای جدی مدیریت منابع آب تبدیل شده است.
این بارشها اگرچه از منظر جبران بخشی از کسری منابع آبی حائز اهمیت است اما نبود زیرساختهای مناسب و ضعف در برنامهریزی بلندمدت، مانع بهرهبرداری مؤثر از این نعمت طبیعی شده است.
در شرایطی که بخش قابل توجهی از آب ناشی از بارندگیها بهسرعت به روانآب و سیلاب تبدیل شده و از دسترس خارج میشود، کارشناسان نسبت به تداوم الگوی ناکارآمد مدیریت آب هشدار میدهند.
ناکارآمدی در مدیریت منابع آب، مشکل اساسی کشور
در این زمینه هاشم اورعی، رئیس اتحادیه انجمنهای علمی انرژی ایران، با اشاره به بارندگیهای مطلوب اخیر در کشور، اظهار کرد: مشکل اساسی کشور کمآبی نیست، بلکه ناکارآمدی در مدیریت منابع آب است.
وی ادامه داد: میزان آب تجدیدپذیر کشور بهطور متوسط حدود 100 میلیارد مترمکعب در سال برآورد میشود که چندین برابر برخی کشورهای منطقه است، بنابراین نمیتوان گفت ایران کشوری کمآبی است.
شکلگیری پدیده فرونشست با دستاندازی گسترده به آبهای زیرزمینی
رئیس اتحادیه انجمنهای علمی انرژی ایران با اشاره به برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی گفت: دستاندازی گسترده به آبهای زیرزمینی باعث تخلیه سفرهها، نشست زمین و در نهایت پدیده فرونشست شده است؛ پدیدهای که در استانهایی مانند اصفهان، قم، تهران و خراسان رضوی چند 10 برابر میانگین جهانی گزارش میشود.
اورعی تاکید کرد: این شرایط سببشده ظرفیت طبیعی خاک برای جذب آب بهشدت کاهش یابد و با نخستین بارندگیهای شدید، سیلاب شکل بگیرد.
به گفته این کارشناس انرژی وقتی حفرههای زیرزمینی از بین میروند، دیگر جایی برای نفوذ آب باقی نمیماند و بارشها بهجای تغذیه منابع زیرزمینی، به سیل مخرب تبدیل میشود، بههمین دلیل در برخی مناطق کشور با کمآبی و همزمان در مناطق دیگر با سیلاب و خسارتهای گسترده مواجه میشویم.
رئیس اتحادیه انجمنهای علمی انرژی ایران با اشاره به آمار بارشهای اخیر در کشور اظهار کرد: حجم بارندگیهای ثبتشده در یک هفته اخیر، در صورت امکان ذخیرهسازی کامل، میتوانست آب مورد نیاز حدود 600 میلیون نفر در یک سال را تأمین کند؛ یعنی بیش از 6 سال مصرف کل کشور. این آمار بهروشنی نشان میدهد مسئله اصلی، نبود آب نیست، بلکه ناتوانی در بهرهبرداری صحیح از آن است.
وی با تأکید بر اینکه بخش قابلتوجهی از خسارتهای واردشده در کوتاهمدت قابل جبران نیست، اظهار کرد: تخریب ساختارهای زیرزمینی و اکولوژیک نتیجه دههها مدیریت نادرست است و با راهحلهای مقطعی یا کوتاهمدت اصلاح نمیشود. مسئله آب با برنامههای پنجساله حل نخواهد شد و نیازمند نگاه بلندمدت و علمی است.
اورعی با اشاره به سیاستهای سدسازی در کشور تصریح کرد: ساخت سد بهخودیخود اقدام منفی نیست، اما زمانیکه بدون ارزیابی بلندمدت و ملاحظات اکولوژیک اجرا شود، میتواند به خشکشدن تالابها و دریاچهها منجر شود. تجربه دریاچه ارومیه نشان داد که نگاه کوتاهمدت و اولویتدادن به منافع مقطعی، چه پیامدهای جبرانناپذیری بههمراه دارد.
این کارشناس انرژی ادامه داد: آبهای سطحی در جنوب کشور بهدلیل نبود ظرفیت جذب و ذخیرهسازی، به خلیج فارس میریزند و همزمان طرحهای پرهزینه انتقال آب از همان منابع مطرح میشود. این چرخه، نتیجه مستقیم بیبرنامگی در مدیریت آب است.
جلوگیری از ساختوساز در حریم رودخانهها باید در اولویت قرار گیرد
رئیس اتحادیه انجمنهای علمی انرژی ایران با تأکید بر لزوم بازنگری اساسی در مدیریت رودخانهها اظهار کرد: آزادسازی حریم رودخانهها، جلوگیری از ساختوساز در مسیرهای طبیعی آب و بازسازی مسیرهای تخریبشده باید در اولویت قرار گیرد. بسیاری از رودخانهها بهدلیل برداشت شن و ماسه و تغییر کاربری، عملاً کارکرد طبیعی خود را از دست دادهاند.
اورعی با اشاره به تغییرات اقلیمی در کشور گفت: بارشهای شدید و نامنظم اخیر، نشانهای جدی از تغییرات اقلیمی است و باید آن را جدی گرفت. این شرایط مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای جهان مشاهده میشود، بنابراین برنامهریزی آینده باید بر اساس سناریوهای جدید اقلیمی انجام شود.
وی تاکید کرد: تمرکز اصلی باید بر جمعآوری و مدیریت آبهای سطحی، احیای تالابها و دریاچهها و استفاده هدفمند از سدها با نگاه بلندمدت باشد. در کنار آن، اصلاح الگوی مصرف آب بهویژه در بخش کشاورزی که بیش از 90 درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص میدهد، ضرورتی اجتنابناپذیر است.
این کارشناس انرژی اظهار کرد: بارندگیهای اخیر نباید باعث خوشبینی کاذب شود. این شرایط فرصتی موقت است که باید از آن برای اصلاح ساختاری مدیریت آب، تغییر الگوی کشت، توسعه فناوریهای نوین آبیاری و افزایش بهرهوری استفاده کرد.
