۱۶- شهید اول

محمد بن جمال الدین (بن مکی بن شمس الدین محمد) دمشقی جزینی در سالهای 771 تا 786 ق زعامت شیعیان را بر عهده داشت. شخصیت و مقام علمی او در میان فقها بیش از حد توصیف است، به طوری که بعضی از صاحب نظران و آگاهان گفته اند: در بین فقهای سلف مجتهد مطلق جز شهید اول کسی نبوده است. او در حوزه کربلا به تحصیل پرداخت و از استوانه های علمی عصر خویش به شمار می رفت تا جایی که آوازه علم و فضل و تقوا و فضیلتش در بیشتر نقاط اسلامی طنین افکند و افکار و آثارش در همه جا منتشر شد. معروف است می گویند: از شیخ اعظم انصاری پرسیدند چرا اجازه اجتهاد به کسی نمی دهید؟ فرمود: به جز شهید اول نسبت به اجتهاد هیچ یک از علما و فضلای دیگر قطع و یقین حاصل نکرده ام.

شهید اول در مباحث فقهی و هم در مقدمات آن (صرف، نحو، منطق، اصول و ...) از علمای پنج مذهب معروف اسلام (اثنای عشری، حنفی، مالکی، شافعی، و حنبلی) اجازه اجتهاد داشت در حالی که برای هیچ یک از علمای مسلمین چنین امتیازی وجود نداشت. دانشمندان ما شهید را نخستین فقیهی دانسته اند که فقه شیعه را از آراء فقهای عامه پیراسته گردانید.

او بسیاری از مراکز جهان اسلام را دیدن کرد و در مجامع بزرگ اهل سنت شرکت جست و بسیاری از کتابهای علمی آنها را مورد مطالعه و بررسی قرار داد و حتی از آنان روایت کرد آنچنان که در اجازه خود به ابن خازن می گوید «حدود چهل تن از عالمان بزرگ اهل سنت را که در شهرهای مکه، مدینه، بغداد، مصر، دمشق، بیت المقدس و مقام ابراهیم خلیل بودند ملاقات نمودم و اینک از آنان روایت می کنم ».او تالیفات بسیاری از خود به یادگار گذاشت مانند: الذکری، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، اللمعة الدمشقیه و القواعد و غیر اینها.

آثار او از جهت سبک نگارش، دقت نظر، ژرف اندیشی و وسعت دید درخشندگی خاصی دارند و پیوسته این آثار گرانقدر مورد توجه و مراجعه دانش پژوهان و پژوهشگران بوده است.