نمایه توصیفی 50 کتاب با رویکرد سیاسی به عاشورا
امام حسین (ع)، مظهر عزت و افتخار توحیدی و انسانی است و قیام و نهضت او مصداق بی نقص خود باوری، کرامت، نیرومندی و استواری یک انسان واقعی و الگوی تمام عیار برای بینش ها، منش ها و کنش های فردی و اجتماعی به شمار می آید .
درباره سیدالشهدا، تاکنون آثار بسیاری در قالب کتاب و مقاله از نخستین سالهای پس از واقعه کربلا تاکنون به هدف بازگویی و تبیین شخصیت امام حسین (ع) و نهضت عاشورا نوشته شده است . یکی از ابعاد مورد توجه در آثاری که درباره نهضت امام حسین (ع) نگاشته شده، تبیین و تحلیل بعد سیاسی آن است که محوری عمده بلکه محور اصلی این قیام می باشد . برخی از این آثار که در قالب کتاب منتشر شده، موضوع اصلی آن نگاه به عاشورا از همین منظر است و برخی نیز در کنار دیگر مباحث، به این بعد پرداخته اند آنچه اینک پیش روی دارید، نگاهی بس کوتاه به پنجاه کتاب است که محور اصلی مباحث آن ها اندیشه سیاسی عاشورا بوده و از میان دهها کتاب، برای معرفی انتخاب شده اند . همان گونه که این مجموعه از میان عناوین گسترده ترین گزینش شده اند، طبعا کتابهای ارزشمند و قابل توجه دیگری نیز در این موضوع وجود دارد که چه بسا از دید نویسنده پنهان مانده یا در دسترس نبوده اند . و از آنجا که انگیزه معرفی این مجموعه فهرست نویسی تمام آنچه در این باره منتشر شده نمی باشد طبعا جای خرده گیری نخواهد بود که چرا به همین اندک بسنده شده است . نویسنده محترم، یکصد عنوان را معرفی کرده بود اما مجله از آن میان به آنچه پیش روی دارید بسنده کرد; همین اندک نیز می تواند نمایی کلی از تلاشهای علمی پژوهشی که در این زمینه صورت گرفته به دست دهد و نیز علاقه مندان و پژوهشگران را با منابع متناسب با موضوع ویژه نامه آشنا سازد . ان شاءالله
نیاز به تاکید نیست که معرفی آثار یاد شده لزوما به معنای تایید مطالب و دیدگاههای آن ها نمی باشد . ضمنا ترتیب عناوین بر اساس حروف الفبا شکل گرفته است .
1 . آذرخشی دیگر از آسمان کربلا
مصباح یزدی، محمد تقی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوم، 1379، 239ص .
مجموعه چند سخنرانی در تحلیل قیام عاشورا و بیان اهداف امام حسین (ع) از اقدام علیه یزید است . نویسنده به منظور زدودن برخی شبهات موجود راجع به بزرگداشت عاشورا و علل و زمینه های بروز آن و گریه و عزاداری بر امام حسین، مجموعه حاضر را تدوین کرده است . وی به روش تحلیلی و با استناد به آیات و احادیث، هدف امام حسین را اجرای حدود الهی و عمل به وظیفه امر به معروف و نهی از منکر دانسته و با اشاره به مندرجات برخی روزنامه ها، از مروجان تساهل و تسامح دینی و مردم سالاری که اعمال خشونت را مطلقا نفی می کنند، به شدت انتقاد کرده است .
برخی سرفصل های کتاب چنین است: شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن، نقش عاشورا در بقای اسلام، زمینه های قیام عاشورا، پیشینه تاریخی واقعه عاشورا، زمینه های اجتماعی انحراف جامعه، عوامل انحراف جامعه، تشابه جامعه ما با زمان امام حسین (ع)، روش های به کارگیری عوامل انحراف جامعه از سوی معاویه، علل و انفعال جامعه در برابر فعالیت های معاویه، راه های مقابله با عوامل انحراف از جامعه، هدف قیام عاشورا، اصلاح مفاسد هدف اصلی قیام امام حسین (ع)، امر به معروف و نهی از منکر، مصادیق امر به معروف و نهی از منکر به معنی عام، وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر و ...
2 . ارزیابی انقلاب امام حسین (ع) از دیدگاه جدید
شمس الدین، محمد مهدی; مترجم: مهدی پیشوایی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری الست فردا، چاپ اول، 1379، 285ص .
نویسنده در این اثر طی سه بخش اصلی به ارزیابی و تبیین نهضت عاشورا برآمده است . در بخشی از کتاب آمده است: اگر مبدا انقلاب امام حسین (ع) را سال 60 یا 61 هجری بگیریم، سخت اشتباه کردیم . مبدا انقلاب امام حسین (ع) سال 60 هجری نبوده، بلکه سال های پس از وفات پیامبر (ص) بود ... ، انقلاب خونین امام حسین (ع) حلقه ای از زنجیر حوادث بود که یک سر آن به فاجعه کربلا و سر دیگر آن به ماجرای سقیفه منتهی می شد و این حلقه در کربلا نیز خاتمه نیافت; بلکه سرچشمه انقلاب و قیام های خونین دیگری گردید .
نگارنده در بخش نخست «شرایط سیاسی و اجتماعی انقلاب امام حسین (ع)» را ذیل این مقولات بررسی می کند: سرچشمه انحراف، منطق سقیفه، روش عمر در تقسیم بیت المال، مسئله شوری، نتایج زیان بار شورا، سیاست مالی و اداری عثمان، تسلط بنی امیه، سیاست های معاویه، و حکومت معاویه .
در بخش دوم «موجبات و انگیزه های انقلاب » با مباحثی از این دست ارزیابی می شود: روش امام حسین (ع) در برابر یاست بنی امیه، عواملی که امام حسین (ع) را وادار به صلح با معاویه کرد، ویژگیهای یزید، عکس العمل امام حسین (ع) در برابر ولیعهدی و بیعت با یزید، انگیزه های انقلاب امام حسین (ع) از نظر افکار عمومی، و راز مخالفت امام حسین (ع) با حکومت یزید و .. .
بخش سوم به تبیین «آثار و نتایج انقلاب امام حسین (ع) در حیات جامعه اسلامی » اختصاص یافته است . برخی مباحث این بخش عبارت اند از: قطع نفوذ دینی امویان، بیداری مسلمانان، رسوایی یزید، شروع انقلاب های زید بن علی، ابی السریا، عبدالرحمن ابن اشعث، و قیام مختار و ...
3 . امام حسین (ع) از زبان استاد شهید مرتضی مطهری (ره)
عزیزی، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415ص .
نویسنده کتاب با الهام از این سخن فقیه فرزانه حضرت امام خمینی (ره) که آثار استاد شهید مطهری را از مهم ترین آثار اسلامی دانسته، استخراج نظرات آن استاد شهید و تدوین و تبویب مجموعه آثار ایشان در باره امام حسین (ع) را سرلوحه کار خویش قرار داده است . این اثر از بیست و پنج فصل تشکیل شده که عناوین آن عبارت اند از:
فضایل امام حسین (ع)، فلسفه قیام امام حسین (ع) آگاهی و اشتیاق امام حسین (ع) به جهاد و شهادت، شخصیت حماسی امام حسین (ع)، کربلا تجلیگاه فضائل اخلاقی، نماز و عبادت امام حسین (ع)، خصایص و فضایل اصحاب و یاران امام حسین (ع)، فضایل و مصایب خاندان ابی عبدالله الحسین (ع)، ویژگی های پیام و شعارهای نهضت حسینی، مقایسه شرایط زمانی امام حسن (ع) با امام حسین (ع)، مقایسه مقتضیات و شرایط زمان امام حسین (ع) با سایر ائمه، مقایسه نهضت امام حسین (ع) با سایر نهضت ها، تحلیل ماهیت نهضت و حادثه عاشورا، ویژگی های مکتب حسینی، درس های نهضت عاشورا، رمز جاودانگی نهضت حسینی، فلسفه گریستن بر مصایب حسین (ع)، تاثیر خون در اشاعه نهضت حسین (ع)، تاثیر و نقش زنان در حادثه کربلا، نقش امام سجاد در تبلیغ نهضت عاشورا، جنبه های گوناگون تبلیغ در نهضت حسین، بررسی شخصیت پلید قاتلین حسین بن علی (ع)، آثار و نتایج نهضت حسین (ع)، تحریفات عاشورا، و فلسفه احیاء فرهنگ عاشورا و اقامه سنت عزاداری .
4 . امام حسین (ع) در جامعه ارغوانی
کتانی، سلیمان ; ترجمه پرویز لولاور، قم، نصر، چاپ اول، 1378، 216ص .
این اثر ترجمه کتاب «الحسین فی حلة البرفیر» نویسنده مسیحی لبنانی، سلیمان کتانی است که برگردان فارسی آن با عنوان امام حسین (ع) در جامعه ارغوانی سامان یافته است . شیوه نگارش کتاب، تحلیلی و نثر آن توصیفی است . کتاب به تحلیل عوامل و منشا تاریخی نهضت عاشورا پرداخته است . نویسنده در این راستا وقایع تاریخی را از زمان پیامبر (ص) تا پدید آمدن حادثه عاشورا مورد بررسی قرار داده است . در این کتاب تلاشهای منافقان و تعصبات جاهلی و قبیله ای از جمله علل محروم شدن اهل بیت (ع) از حقوقشان به شمار رفته است .
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارتند از: توطئه های مخالفان رسالت و امامت در زمان پیامبر (ص) و حجة الوداع و سرپیچی از لشکر اسامه، انحراف در مسئله گزینش رهبری و خلافت بعد از وفات پیامبر (ص)، چگونگی انتخاب خلفای اول و دوم، شورای شش نفره عمر در محروم کردن اهل بیت (ع) از خلافت، خلافت عثمان و تلاش گسترده تر امویان در مقاصد غیراسلامی، کارشکنی ها علیه استقرار حکومت عادلانه علی (ع)، تحمیل صلح به امام حسن (ع)، جنایات معاویه و یزید و سرانجام پدید آمدن نهضت خونین کربلا .
5 . امام حسین (ع) و جاهلیت نو
سلیمانی، جواد، قم، یمین، چاپ اول، 1377، 224ص .
در این کتاب، مؤلف با استناد به یافته های گذشتگان، ضمن بررسی مبانی و ریشه های نهضت سیدالشهداء (ع) از تجدید حیات جاهلیت در عصر آن بزرگوار و نحوه برخورد آن حضرت با این پدیده شوم سخن به میان آورده است . کتاب متشکل از دو بخش اصلی است . در بخش اول، مؤلف سیمای جامعه را در چهار مقطع: تاریخ جاهلیت، عصر بعثت، دوران حکومت سه خلیفه اول و دوران حکومت فرزندان ابوسفیان بررسی نموده و در بخش دوم موضع امام حسین (ع) در برابر جهل آن دوره شرح داده شده است .
6 . انقلاب عاشورا
مهاجرانی، سید عطاءالله، تهران، اطلاعات، چاپ پنجم، 1378، 229ص .
این کتاب مبانی اعتقادی و زمینه اجتماعی و سیاسی فاجعه عاشورا و نیز مبانی سلطنت و مشروعیت حکومت معاویه و یزید را جستجو می کند . به اعتقاد نویسنده، عاشورا چهره اسلام و جامعه اسلامی و ساختار حکومت بنی امیه را عمیقا دگرگون کرد . وی می افزاید: هیچ کس مثل امام حسین (ع) عمق جانها و جامعه را تکان و تغییر نداده است . بر همین مبنا نویسنده، فاجعه کربلا را انقلاب می داند و عنوان کتاب خود را انقلاب عاشورا می نامد .
کتاب پس از یک مقدمه کوتاه، در هشت فصل و به این ترتیب تنظیم شده است: 1 - ریشه ها; 2 - دگرگونی باورها و ارزشها; 3 - ماهیت و مبانی ساختار سلطنت معاویه; 4 - سلطنت معاویه و سب علی (ع) ; 5 - ولایتعهدی یزید; 6 - مرگ معاویه; 7 - طلایه انقلاب; 8 - انقلاب عاشورا، کتاب با توجه به منابع تاریخی، نشان می دهد که بنی امیه - به ویژه معاویه و یزید - نه تنها با علی و آل علی بلکه با پیامبر اسلام و قرآن سر ستیز داشتند و به شخص پیامبر اسلام عناد می ورزیدند و گاهگاهی که فرصت می یافتند این عناد را بروز می دادند . در عین حال، آنان همواره از اسلام و قرآن مانند یک ابزار بیشترین استفاده را می کردند و تا آنجا که می توانستند از اسلام چهره ای غبار آلود و وارونه به مردم نشان می دادند و همیشه در تحریف مفاهیم و اصول اسلامی می کوشیدند . در چنین شرایطی همه تلاش معاویه و سپس یزید این بود که حضرت حسین (ع) با بیعت کردن، اسلام اموی را به جای اسلام نبوی به رسمیت بشناسند و به آن مشروعیت ببخشند ولی از آنجا که امام حسین (ع) این کار را مساوی با نابودی اسلام می دید، هرگز به آن تن نداد تا به شهادت رسید .
7 . انگیزه قیام امام حسین (ع)
ضیائی بیگدلی، محمد حسین، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1374، 213ص .
این اثر مجموعه ای است که به بررسی انگیزه های قیام امام حسین (ع) می پردازد . برخی عناوین کتاب عبارت اند از: وظایف اولیه پیشوایان مذهب اسلام، خلافت امام حسین (ع)، جریان بیعت با یزید، نگاهی به شخصیت والای امام حسین (ع)، مرگ معاویه و جانشینی یزید، کردار و گفتار یزید ... ، وظیفه امام حسین (ع) و قیام در برابر یزید، رشحاتی از انگیزه این قیام، تصمیم امام (ع) به خروج از مدینه، اعزام مسلم بن عقیل به کوفه از سوی امام حسین (ع)، عزیمت امام حسین (ع) از مکه به عراق، توقف امام (ع) در کربلا، جریان شب عاشورا، روز عاشورای حسینی، فشرده ای از وقایع بعد از شهادت امام حسین (ع)، قیام امام حسین (ع) از دیدگاه مورخ مسیحی و ... .
8 . انگیزه های قیام عاشورا
دشتی، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع) چاپ اول، 1376، 250ص .
در زندگی فردی و اجتماعی انسانها همواره تحولات و دگرگونیهای فراوانی رخ می دهد که بسیاری از آنها قابل ارزیابی و دقت است، و برای آیندگان بهترین آموزگار و معلم ارزشهاست، و برای پندآموزان و انسان های تشنه حقیقت، عبرت آموز است که نباید از کنار حوادث و رویدادهای تاریخی گذشتگان به سادگی عبور کرد . حادثه عظیم عاشورای حسینی نیز یکی از تحولات مهم سیاسی تاریخی بشریت، و یکی از رویدادهای بی نظیر در تداوم خط رسالت پیامبران آسمانی است که باید به درستی تجزیه و تحلیل گردد . و به خوبی مورد ارزیابی قرار گیرد، و علل و انگیزه های آن، با روش های صحیح تحقیق، کشف و شناسایی شود تا همواره بهترین الگو و عالیترین سمبل آزادگی و روشن ترین راه آزادی باقی بماند و بشریت را به راه نجات و امیدواری، به تکامل و رستگاری رهنمون گردد .
با بررسی صحیح تحولات بشری و قیام ها و نهضت های سیاسی، عوامل گوناگونی را می توان کشف و شناسایی کرد مانند: علل و عوامل سیاسی، علل و عوامل حکومتی، علل و عوامل جغرافیایی، علل و عوامل روانی و اخلاقی، علل و عوامل نظامی و توسعه طلبی های میلیتاریستی، علل و عوامل اقتصادی، علل و عوامل علمی و فرهنگی از این رو ارزیابی قیام عاشورا، از یک هدفداری خاصی برخوردار است و انواع پیام های ارزنده سیاسی، معنوی، عقیدتی را به همراه می آورد، عبرت آموز و سرنوشت ساز است، الگوی آزادگان و سمبل آزادی است، محرومان را به مبارزه و تلاش وا می دارد و روح ظلم ستیزی و شهادت طلبی را تقویت می کند .
در آن روزگاران حساس، یزید با اراده و اختیار برای استحکام حکومت خود، و تداوم هواپرستی و سلطه گری امویان، خود را از انجام آن همه جنایات ناگزیر می شمارد تا منافع امویان را با تهاجم به عترت پیامبر (ص) و نابودی ارکان دین تامین کند . و امام حسین (ع) نیز در آن مقطع زمانی خاص، با اراده و آگاهی، با انتخاب و آزادی، دفاع از دین و امت اسلامی را بر می گزیند، و آگاهانه شهادت را می طلبد، و به همه دین خواهان و تشنگان آزادی نامه می نویسد، پیام می دهد که راه حفظ دین و سلامت قرآن، امروز در سایه قیام و شهادت است .
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارت اند از: مسئله تحلیل تاریخ، تحقق سیستم حکومت اسلامی ... ، تحقق شرائط رهبری، مبارزه با روش های دروغین انتخاب رهبری، حاکمیت دوباره جاهلیت، مبارزه با حاکمیت باطل، دفاع از سلامت دین، دفاع خونین و حل بن بست ها، مبارزه با خودپرستی ها، مبارزه با مفاسد اخلاقی، مبارزه با روح ذلت پذیری، زنده نگهداشتن سنت و احکام الهی .
9 . بررسی اثرات قیام امام حسین (ع) در فقه سیاسی شیعه
شیرکش، هیثم، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1379، 178ص .
هدف نویسنده بررسی برخی از ابعاد نهضت امام حسین (ع) در فقه سیاسی شیعه و گشودن راهی برای علاقمندان به مباحث اجتماعی فقهی بوده است . وی با بهره گیری از منابع فقهی، تاریخی و تفسیری و با استناد به نظر فقها، به دست آوردهای این نهضت عظیم در فقه سیاسی پرداخته و مسئله قیام امام حسین (ع) را در فقه مورد بررسی قرارداده است . برخی از عناوین مورد بحث چنین است: تعریف فقه سیاسی و برخی از مصادیق آن، اوضاع معاصر قیام امام حسین (ع)، علل قیام امام حسین (ع) از دیدگاه امام خمینی، فقه عاشورایی امام خمینی، ادله مشروعیت قیام علیه حکام جور، چرا امام حسین (ع) راه تقیه را در پیش نگرفت؟ ، تقیه در احکام، مهادنه (متارکه جنگ)، هدنه در متون فقهی .
10 . پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین (ع)
شهیدی، سیدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و سوم، 1378، 216ص .
این اثر با شیوه ای تحلیلی نگارش یافته است و هدف از آن، کاوش در علل و عوامل پیدایش حادثه عاشورا در لابه لای گزارش های تاریخی است . اهم عناوین آن عبارت اند از: بررسی اوضاع سیاسی و اقتصادی و بافت قومی نژاد عرب و تضادهای دو تیره بزرگ عدنانی و قحطانی و شعبات آن از قبل از اسلام تا سال 61ق، و ادامه تنش های قومی پس از سال 61، اثرات ظهور اسلام در جزیرة العرب و خارج آن، رواج شبهات کلامی، بر اثر نفوذ فرهنگ های فلسفی و کلامی بلاد مفتوحه، رقابت مراکز قدرت در پنج شهر مهم آن روز مکه و مدینه و بصره و کوفه و دمشق، آثار فرهنگی بجامانده از تضادهای لخمیان و غسانیان در عراق و شام، تحلیل قیام حسینی از آغاز بیعت خواستن یزید در مدینه و تا پایان و شهادت آن حضرت و اسارت خاندان عترت (ع)، رسوایی ستمگران و انتقام الهی از آنان، روند تحول سیاسی و اثرات دراز مدت قیام عاشورا در جهان اسلام، از جمله در دوره بنی امیه و بنی عباس و گستره تاریخ .
11 . پیامهای عاشورا
محدثی، جواد، قم، پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه - مدیریت تحقیقات عاشورا، چاپ سوم، 1381، 255ص .
شناخت عمیق زندگانی امام حسین (ع) و نهضت عاشورا و تجزیه و تحلیل ابعاد گوناگون آن از نیازهای قطعی جامعه اسلامی است . در این راستا مقرر گردید یک سلسله تحقیقات گسترده و عمیق پیرامون ابعاد زندگانی و قیام امام حسین (ع) زمینه ها و پیامدهای آن صورت پذیرد . مدیریت تحقیقات عاشورا در پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه بر آن شد تا دراین میان گام نخست را بر دارد و آنچه را از عاشورا در این جهت برداشت می شود به نسل پویای انقلاب اسلامی عرضه کند . این اثر یکی از کارهای جنبی تدوین «دائرة المعارف امام حسین (ع)» است که با همکاری جمعی از پژوهشگران در مرکز تحقیقات اسلامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دست اجراست .
نویسنده دراین مجموعه جهت استخراج این درسهاو پیامها از مطمئن ترین راهها از جمله سخنان و خطبه های امام حسین (ع) و یاران شهید و بازماندگان شهدا، عملکرد، رفتار و شیوه عملی سیدالشهدا و اصحاب و خاندان او; متون و منابع معتبر تاریخی و دینی مربوط به عاشورا استفاده کرده است .
عناوین کلی موضوعات از این قرارند: پیامهای اعتقادی، پیامهای اخلاقی، پیامهای زندگی بخش، پیامهای عرفانی، پیامهای تاریخی، پیامهای سیاسی، پیامهای احیاگری و پیامهای بانوان .
در بخش پیامهای سیاسی عناوینی چون ولایت و رهبری، تولی و تبری، امر به معروف و نهی از منکر، عدالتخواهی، باطل ستیزی، جهاد اصلاح و ... مورد بررسی قرار گرفته است .
12 . پیامهای عاشورا (و جایگاه آن در نهج البلاغه)
دشتی، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع)، چاپ دوم، 1376، 181ص .
حادثه بزرگ عاشورا در شرایطی تحقق پذیرفت، که مصلحان اجتماعی از درمان و اصلاح جامعه اسلامی ناامید شده و فکر می کردند راه چاره ای وجود ندارد . حماسه عظیم عاشورا به بشریت سرگردان و درمانده که در برابر قدرتهای بزرگ سلطه گر افسون شده بودند، راهی را نشان داد که حرکت آفرین و نورانی و جاودانه بود و پیام داد که: «مرگ سرخ به از زندگی ننگین است » .
خونی را در عروق بی رمق بشریت تزریق کرد که هرگز از حرکت باز نایستاد . شوری در دلهای آزادگان و تشنگان حقیقت نهاد که هرگز به سردی نگرایید . شعوری به مغزها داد که همواره راه خونین شهادت را پر رهرو نگهدارند . نوری را در قلبها تاباند که هرگز به خاموشی نگرائید . عواطفی را در بشریت خسته از انواع ستم برانگیخت که همواره در تکاپوست و هراسی را درعمق وجود سلطه گران تاریخ ایجاد کرد که همواره در وحشت و اضطرابند .
پس باید به ارزیابی هماره این حقیقت پرداخت . باید ابعاد ژرف آن را به ارزیابی مدام گذاشت، باید لحطه ای از حماسه خونین عاشورا غفلت نکرد . باید انگیزه های سامان دهنده آن را دانست، باید پدید آورندگان ایثارگر آن را شناخت . باید امام عشق را در جاذبه های جاودانه عاشورا پیدا کرد . که یکی از آن نگاه ها و نگریستن ها ارزیابی پیامهای حماسه عاشورا است . اگر پیام های عاشورا را بشناسیم و در زندگی خود بکار گیریم . همواره در اردوی حضرت اباعبدالله (ع) می توانیم وارد شویم و در برابر هر ستمکاری بخروشیم و با دیگر آزادگان شهادت طلب بجوشیم و هماره از کاسه عشق حسینی در کربلائی به دست همه تاریخ، زلال قیقت بنوشیم و تا تجلی دولت حضرت یار (عج) در نفی بردگی ها، ذلت و خواریها بکوشیم .
عناوین و موضوعات کتاب بدین قرارند: پاسداری از دین، زنده نگهداشتن سنت پیامبر (ص)، زنده نگهداشتن امر به معروف و نهی از منکر، تحقق مراحل نظارت ملی، انجام روشهای امر به معروف، اصلاح جامعه اسلامی، آینده نگری (زنده نگهداشتن فرهنگ انتظار و رجعت)، زنده نگهداشتن احکام قرآن، حفظ جایگاه رهبری در اسلام (دفاع از ولایت عترت)، شهادت طلبی .
13 . پیامدهای عاشورا
اردکانی، سیدابوالفضل، قم، مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه; انتشارات، منبع، چاپ اول، 1380، 366ص .
این کتاب عمدتا به وقایع و حوادث پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش اختصاص دارد . نگارنده، ضمن شرح کوتاهی از قیام خونین عاشورای حسینی، پیامدهای بعدی آن: یعنی ظهور نهضت ها، شورش ها و قیام های مختلف را بررسی کرده است; از جمله: شورش حجاز، قیام عراق، قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی، قیام زید بن علی (ع)، قیام در ایران (خراسان) و سقوط امویان .
14 . پرتوی از عظمت امام حسین (ع)
صافی گلپایگانی، لطف الله، قم، حضرت معصومه (ع)، چاپ اول، 1379، 472ص .
این اثر پژوهشی است توصیفی و تحلیلی در باره شخصیت و قیام امام حسین (ع) . نویسنده در آغاز به کتابهایی که در باره قیام امام نوشته شده، اشاره و گفته است: امروزه بیشتر از تحلیل حوادث و علل و نتایج آن سخن می رود، حال آنکه درگذشته بیشتر به توصیف حوادث پرداخته می شد . آن گاه نویسنده افزوده است: کتابهایی که شامل تحلیل تاریخی حوادث کربلا می باشد، نسبت به کتابهایی که متن حوادث را نگه داری کرده، بسیار کم است . در عین حال اهمیت کتابهایی که متن حوادث را نگه داشته اند در نزد ما محفوظ است .
مطالب کتاب در چهار بخش تنظیم شده است: شخصیت و فضایل حسین علیه السلام، بنی هاشم و بنی امیه، علل قیام حسین علیه السلام، نتایج و فواید قیام حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام .
در بخش اول پاره ای از احادیث پیامبر در باره امام حسین آورده و سپس به برخی از ویژگیهای او (مکارم اخلاق، علم، عدالتخواهی، شجاعت و . .). اشاره شده است .
بخش دوم در باره کارنامه بنی امیه است و در آن از رزایل معاویه و یزید سخن رفته است .
بخش سوم به علل قیام امام حسین (ع) اختصاص داده شده و استقبال از شهادت، امر به معروف و ... در شمار علل قیام شمرده شده است .
نویسنده در این بخش کوشیده است ثابت کند که تشکیل حکومت اسلامی، با همه اهمیت آن، در آن دوره ممکن نبود و امام برای آن قیام نکرد .
سرانجام در بخش چهارم کتاب از نتایج و فواید قیام امام حسین (ع) سخن رفته است; از جمله: نجات اسلام، بیداری شعور دینی، محبوبیت اهل بیت و عزت بازماندگان، محکومیت بنی امیه در افکار عمومی .
15 . پیرامون حماسه عاشورا
شفیعی، سید محمد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، 1374 .
این اثر دارای یک مقدمه به قلم حضرت آیة الله فاضل لنکرانی پیرامون «آگاهی امام حسین (ع) از شهادت خود در سفر به سوی کربلا» است که با استفاده از منابع مهم و معتبر به اثبات این قضیه می پردازد . نویسنده در پیشگفتار با توجه به فرمایشات حضرت امام خمینی مطالبی پیرامون اهمیت زنده نگهداشتن حماسه عاشورا بیان می کند .
این اثر در یازده فصل مطالبی را پیرامون قیام امام حسین (ع) اختصاص داده است که اهم عناوین آن چنین است: قیام امام حسین (ع) زمینه ها و مسائل مربوط به قبل از قیام و فساد و فتنه انگیزی حکومت بنی امیه، اسوه های بیداری و یاران با وفای امام، تاریخ سازان و چهره های برتر عاشورا، پیمان شکنان منافق و نقابدار، وضعیت اسرا در شام و مدینه، اربعین حسینی، موضع گیری های یزید و کارگزارانش . در ادامه دستاوردهای قیام امام حسین (ع) و برخی قیامهای پس از آن را مورد اشاره قرار می دهد .
16 . پیشینه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
رویکردی تحلیلی به تحولات اجتماعی - سیاسی عراق و حجاز از سال چهل تا شصت هجری .
اسدی، محمد، مترجم: حجت الله جودکی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان، چاپ اول، 1379، 250 ص .
علل و زمینه های پیدایش واقعه کربلا را مورد تحلیل قرار می دهد . نویسنده به روش توصیفی و تاریخی و با استفاده از کتب معتبر تاریخی و جغرافیایی، تحولات اجتماعی و سیاسی جاری عراق به ویژه کوفه و بصره طی بیست سال (از41 - 61هجری) را عرضه می دارد . در ادامه از حوادثی نظیر مرگ معاویه، نامه های کوفیان به امام حسین (ع) و عوامل رویگردانی مردم کوفه از همکاری با امام حسین (ع) بحث می کند . در پایان، موافقان و مخالفان قیام عاشورا و اسامی شهیدان کربلا ذکر شده است .
17 . تکرار پذیری حادثه کربلا
رستم نژاد، مهدی، قم، یاقوت، چاپ اول، 1380، 136ص .
در این کتاب نخست با استناد به آیاتی از قرآن کریم در باره آزمایش الهی و انواع آن سخن به میان آمده، سپس طی سه فصل، «ولایت ستیزی » ، «دین ستیزی » و «تقدس زدایی » به بیان توطئه های منافقان در صدر اسلام علیه امام علی (ع) و تقدس زدایی از اصل «ولایت » می پردازد و سیر انحراف جامعه را از اسلام اصیل تا رویارویی با امام (ع) مورد کنکاش قرار می دهد . آن گاه با مقایسه زمان حال با عصر امام حسین (ع)، موضوع «تکرار پذیری حادثه کربلا» را در عصر حاضر بررسی می کند، و در پایان نتیجه می گیرد . که با بررسی تاریخ صدر اسلام، خصوصا حوادث پس از ارتحال پیامبر عظیم الشان (ص) تا رویداد عاشورا نشان می دهد، چگونه اعمال سیاست های چهارگانه (ولی ستیزی، ولایت ستیزی، دین ستیزی و تقدس زدایی) جامعه آن روز را به سراشیبی سقوط و انحطاط کشاند، به گونه ای که تنها پس از گذشت نیم قرن از ارتحال پیامبر اکرم (ص)، از اسلام جز پوسته ای نازک باقی نمانده بود . در واقع، مطالعه در تاریخ همه ملل و نحل، نشانگر همین واقعیت است . استمرار ستیز با ارزشهای اخلاقی و معنوی در یک جامعه، به سرعت ریشه های فضیلت و معنویت را می خشکاند و جامعه در دامن بحران معنویت و فروپاشی ارزش ها می لغزد . متاسفانه امت اسلام نیز، پس از رحلت پیامبر بزرگوار (ص) به این سرنوشت دچار شد .
18 . جام عبرت
بررسی عملکرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری «مدظله العالی » .
اسحاقی، سید حسین، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1380، 240ص .
مقام معظم رهبری در تحلیلی جامعه شناختی از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه خواص و عوام در این رویداد جان گداز اشاره کرده اند . خواص، گروه پیش رو، اندیشه گرا و تحلیل گراست و عوام، گروه پیرو، احساس گرا و تقلید گر که از رویدادها اثر می پذیرد . در این میان، می بینیم که دنیا گرایی، پیروی از شهوت ها و دوری از یاد خدا سبب می شود خواص هوادار حق به گروه باطل بپیوندند و با توجیه دینی کرداد خویش، عوام زود باور را به جنگ با فرزند پیامبر اسلام بکشانند . بررسی نقش و رفتار خواص و عوام در حادثه کربلا، روشن گر، بسیاری از حوادث واقعه و جام عبرتی برای همگان خواهد بود .
این اثر در چهار بخش تنظیم شده است . بخش اول و دوم کتاب مربوط به طرح و بررسی عملکرد و وظایف خواص و عوام در صحنه عاشورا است که طی آن از ریشه های انحراف و خشکاندن کژروی ها سخن به میان آمده است . در بخش سوم، شامل، توضیح آموزه ها و عبرت های عاشورا بوده، در بخش پایانی از رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوی صحیح در تبلیغ، نکاتی مطرح گردیده است .
19 . جامعه شناسی قیام امام حسین (ع) و مردم کوفه
باقی، عماد الدین، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1379، 96ص .
کتاب حاضر، مجموعه سه مقاله در باب قیام امام حسین (ع) است که مقاله اول به تبیین جامعه شناسی قیام آن حضرت اختصاص دارد . در مقاله دوم، نویسنده کوشیده است، پیامدها و کارکردهای این قیام را بررسی و ارزیابی کند، مقاله سوم نیز در تکریم و بزرگداشت اربعین حسینی نوشته شده است . این مقالات به ترتیب در سال های 1374، 1375 و 1376 به رشته تحریر در آمده و بخش هایی از آن، پیش از این در روزنامه نشاط به چاپ رسیده است .
20 . حسین بن علی (ع) حماسه تاریخ
حجتی کرمانی، محمد جواد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز چاپ و نشر، چاپ اول، 1377، 260ص .
مطالب کتاب حاضر در سه بخش تنظیم یافته است: در بخش اول، از تکوین شخصیت، ارگانیزم روحی، افکار، ایده ها، زندگی خصوصی و موقعیت اجتماعی امام حسین (ع) سخن به میان آمده است . در بخش دوم، عوامل اساسی انحرافات جامعه اسلامی طی چند دوره از مرگ پیامبر (ص) تا زمامداری علی (ع) و از شهادت علی (ع) تا مرگ معاویه بررسی شده است . بخش سوم، به تبیین استراتژی انقلاب امام حسین (ع) و تاثیرات و پیامدهای آن اختصاص دارد .
21 . حسین علیه السلام، شهید آگاه و رهبر نجات بخش اسلام
صافی گلپایگانی، لطف الله، تهران، بی نا، (مرکز پخش: کتابخانه صدر)، 1391ق، 498ص .
کتاب حاضر که به «شهید آگاه » نام گذاری شده است، نقدی است بر کتاب «شهید جاوید» تالیف نعمت الله صالحی نجف آبادی . به نظر نویسنده هدف از قیام امام حسین (ع) شهادت بود و نه تاسیس حکومت اسلامی از این رو کتاب شهید جاوید، که هدف امام را تاسیس حکومت اسلامی دانسته و نه شهادت، باطل است .
نویسنده در آغاز کتاب نوشته است: آنچه از اخبار صحیح متواتر استفاده می شود این است که امام (ع) متعبد به قیام و شهادت بوده و شهادت آن حضرت محبوب و مطلوب خداوند بوده است و تعبد به شهادت امری بی سابقه نیست . به عبارت دیگر امام مامور بود علیه یزید قیام کند و ابطال حکومت او را اعلام نماید و امتناع خود را از این بیعت شوم، علنی و آشکار سازد .
همچنین نویسنده در بحث مستقلی با عنوان «امام علیه السلام آگاه بود» با سی و سه دلیل اثبات نموده است که امام از شهادت خود در کربلا آگاه بود و هدفش تاسیس حکومت اسلامی نبود و می دانست که پیروزی نظامی به دست نمی آید . کتاب «شهید آگاه » مانند کتاب شهید جاوید، در پنج بخش تنظیم شده و در هر بخش به رد یک بخش از آن کتاب پرداخته شده است . مهم ترین انتقاد نویسنده به کتاب شهید جاوید این است که تحلیل آن با علم امام منافات دارد و از این رو عنوان کتاب خود را شهید آگاه گذاشته است .
22 . حجة السعادة فی حجة الشهادة
اعتماد السلطنة، محمد حسن بن علی; به کوشش مصطفی فریدپور، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1379، 186ص .
این کتاب در پاسخ به این پرسش که هنگام شهادت امام حسین (ع) - به سال 61 هجری قمری - در دنیا و ممالک جهان چه می گذشت، نوشته شده است . نویسنده کتاب، که با زبانهای گوناگون آشنا بوده و در باره تاریخ جهان منابع و مآخذ بسیاری را در اختیار داشته است، سعی کرده تا اثری ابتکاری و پربار در مورد عاشورا تهیه کند . وی پس از مقدمه، واقعه عاشورا رابه اختصار و با دقتی درخور، گزارش می کند . سپس در سه فصل از حوادث وقایع هم زمان با عاشورا سخن می گوید . فصل نخست کتاب به بیان حوادث ممالک آسیا و کشورهای مسلمان نشین اختصاص دارد که شامل جزیرة العرب، عراقین، ایران، گرجستان، ارمنستان، ترکستان شرقی وغربی، خوارزم، افغانستان، هندوستان، سند و ژاپن است . در فصل دوم به رخدادهای آفریقا می پردازد که شامل مصر نیز می گردد . در فصل سوم به وقایع مربوط به ممالک اروپایی پرداخته و از انگلیس، فرانسه، آلمان، روس، جزایر اسکاندیناوی، مجارستان و خرواتستان (کرواسی)، بلغارستان، رومانیا، پرتغال، رم، اسپانیا، و ایتالیا یاد کرده است .
23 . حماسه حسینی، جلد 3 - 1
مطهری، مرتضی، تهران، صدرا، چاپ سی و دوم، 1378، 365 + 294 + 420ص .
این اثر از مجموعه سخنرانی ها و یادداشت های آیت الله شهید مرتضی مطهری پیرامون نهضت حسینی (ع) است که در سه جلد تدوین یافته است . محتوای آن کلامی - تاریخی است و با شیوه تحلیلی ارائه شده است . این کتاب در موضوع خود بی نظیر و راه گشاست . شاخصه مهمی که در هر سه جلد دیده می شود مبارزه با تحریفات و ستیز با غلط اندازی هایی است که در باره حماسه عاشورا بافته شده است . این اثر ارزشمند از همان روزهای نخست انتشارش مورد استقبال عالمان آگاه و جوانان بیدار واقع شده و دهها بار تجدید چاپ و به برخی از زبانهای زنده دنیا ترجمه و انتشار یافته است .
جلد اول این مجموعه متشکل از سه بخش است . در بخش اول چهار سخنرانی در باره «تحریفات در واقعه تاریخی کربلا» ایراد شده است . بخش دوم، متشکل از سه سخنرانی تحت عنوان «حماسه حسینی » است . از آن جا که این عنوان، در برگیرنده مطالب سایر بخشها نیز می شود . این مجموعه به همین اسم نامیده شد . بخش سوم نیز شامل هفت سخنرانی در باره «عنصر تبلیغ در هضت حسینی » است .
جلد دوم متشکل بر چهار بخش است: در بخش اول هفت سخنرانی استاد شهید مرتضی مطهری به عنوان «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی » گردآمده است . عناوین برخی از موضوعاتی که در این سخنرانی ها مطرح شده بدین قرار است: عوامل مؤثر در نهضت حسینی، شرایط، مراحل و اقسام امر به معروف و نهی از منکر و تاثیر امر به معروف امام حسین (ع) پس از حادثه کربلا، بخش های دیگر کتاب عبارت اند از: شعارهای عاشورا، تحلیل واقعه عاشورا و ماهیت قیام حسینی .
جلد سوم از مجموعه «حماسه حسینی » شامل نوشته ها و یادداشت هایی از استاد شهید آیة الله مرتضی مطهری است که در ده بخش تنظیم شده است . در بخش های مختلف کتاب، خوانندگان می توانند با مباحثی همچون: ریشه های تاریخی حادثه کربلا، ماهیت قیام حسینی، عنصر امر به معروف در نهضت حسینی و تحریفات واقعه عاشورا آشنا شوند . در بخش های دیگری از آن نقدهای گوناگونی بر کتابهای «حسین وارث آدم » ، «شهید جاوید» و مقایسه بین امام حسین (ع) و عیسی مسیح (ع) صورت گرفته است .
24 . حماسه و عرفان
جوادی آملی، عبدالله، قم، اسراء، چاپ دوم، 1378، 422ص .
محور موضوعات اثر حاضر، تبیین جایگاه عرفان و حماسه و جهاد در راه خدا و نیز هماهنگی و ارتباط اساسی این دو نسبت به یکدیگر است . به نظر مؤلف محترم، جهاد حقیقی بدون عرفان، ناب نخواهد بود وعرفان خالص هم بدون ایثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد . عناوین ذیل، مباحث اصلی کتاب را تشکیل می دهند: هماهنگی آیین اسلام با فطرت و نکاتی پیرامون آیه میثاق، (آیه 172 سوره اعراف)، معنا و فضیلت حماسه و عرفان، ویژگیهای عارفان، علی (ع) امیر عارفان و سرآمد حماسه سازان، حسین (ع) سید مظلومان و پیشاهنگ شهیدان، مراتب عرفان در کلمات امام حسین (ع) خصایص کربلا، مظاهر عرفان در حادثه عاشورا، جلوه های حماسی عاشورا، حماسه امام حسین (ع) حماسه های اصحاب و ریشه های تاریخی نهضت کربلا، رمز جاودانگی حماسه حسینی، فلسفه زیارت و عزاداری، شهادت آگاهانه . حماسه امام سجاد (ع) سید ساجدان و زینت عابدان .
25 . خورشید شهادت
نقش خواص در تحولات جامعه اسلامی، مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (ع) .
ویراستار: محمد دانشگر، تهران، دانشگاه امام حسین (ع)، مؤسسه چاپ و انتشارات، چاپ اول، 1378، 580ص .
این کتاب مشتمل است بر مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسی ابعاد زندگی امام حسین (ع) که از سوی پژوهشکده علوم انسانی دانشگاه امام حسین (ع) در سال 1376 برگزار گردید . از میان 70 مقاله ارسالی به سمینار، 29 مقاله انتخاب و در قالب کتاب به چاپ رسیده است . در ابتدای کتاب مقدمه ای از «هاشم ندایی » و متن سخنرانی علامه محمدتقی جعفری با عنوان «قیام عاشورا در نگاه خواص » به چاپ رسیده است . عناوین برخی مقالات کتاب به این قرار است: تعریف و نقش اجتماعی خواص از دیدگاه جامعه شناسی (مسعود اخوان کاظمی)، بررسی مصادیق عملکرد منفی خواص و تاثیر آن بر رکود و انحراف مسلمین (احمد حسین انزابی)، مطالعه تطبیقی مکتب نخبه گرایی و بحث خواص (حجت الله ایزدی)، تعریف خواص، ویژگیها و طیف بندی آنها (ابوالقاسم بخشیان)، عوامل انحراف خواص و راه های پیش گیری آن از دیدگاه مقام رهبری (محمد علی برزنونی)، تعریف و نقش خواص از دیدگاه جامعه شناسی (بهرام بیات) .
26 . درسها و عبرتهای عاشورا
ایمانی یامچی، حسین، قم، عصر ظهور، چاپ اول، 1377، 288ص .
احیای فریضه امر به معروف، احیای فرهنگ نماز، نفی نژاد پرستی، تبیین مفهوم و جایگاه امامت در اسلام، وفاداری، عشق به شهادت، صبر و استقامت، مبارزه با تروریسم، ادب اسلامی و آزادی از جمله نکاتی است که در ارتباط با نهضت عاشورا بدان اشاره شده است . افزون بر آن، مؤلف سعی کرده است مقایسه ای میان دنیای امروز و زمان قیام امام حسین (ع) صورت دهد .
27 . در سایه سرو آزادی
بازرگان، عبدالعلی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1378، 301ص .
این کتاب شامل مقالات و سلسله سخنرانی هایی در باره امام حسین (ع) و نهضت عاشورا است که در سال های 1365 تا 1377 در نجمن اسلامی مهندسان و مراسم عزاداری در دفتر مرکزی نهضت آزادی و ... . ایراد گردیده که به بررسی قیام امام حسین (ع) و پیام های عاشورا می پردازد . عناوین مقالات و سخنرانی ها عبادت اند از: حسین (ع) آمر و عامل به عدالت، حسین (ع) وارث و پوینده راه انبیا (عرضه قیام حسینی به قرآن)، زمینه های مردم شناسی در نهضت کربلا، شاکله حسین (ع) شعارها و شعورهای عاشورا، کلام حسین (ع) مسخ تاریخی میراثهای مذهبی، من و او در چشم و دل حسین (ع) و قیام حسینی در قالب سوره عنکبوت .
28 . درسی که حسین (ع) به انسانهاآموخت
(یک بررسی تحقیقی و جامع در باره اصیل ترین انقلابهای خونین جهان) . هاشمی نژاد، سیدعبدالکریم [شهید]، تهران، فراهانی، چاپ پنجم، 1347، 464ص .
این اثر، در باره نهضت مقدس حسین (ع) است که علل و زمینه های پیدایش نهضت کربلا را مورد تحلیل قرار می دهد . نویسنده به روش توصیفی و تاریخی و با استفاده از کتب معتبر تاریخی به بررسی موجبات اصلی نهضت حسینی می پردازد . مباحث کتاب در سه بخش تنظیم شده: در بخش اول، عواملی که ضرورت نهضت حسین (ع) را ایجاب می نمود - از هنگام انعقاد نطفه آن - قدم به قدم مورد تعقیب قرار گرفته و به خوبی نشان داده شد که چگونه در آن عصر سرنوشت اسلام و قرآن، عدالت و آزادی، انسانیت و فضیلت، به آن قیام آسمانی بطور مستقیم بستگی داشت .
در بخش دوم، روش و سیاست خاصی که فرزند پیغمبر (ع) در آن شرایط خفقان آور و دردناک در پیش گرفت تا توانست با رهبری صحیح و همه جانبه خود جنبش خونین و انسانی خویش را به ثمر برساند و آن را از دستبرد تحریف حکومت های فاسد و دیکتاتور محافظت نماید به طور کامل مورد توجه قرار داده شده است .
در سومین بخش، نقش حیاتی و بزرگ کاروان اسیران در به ثمر رساندن نهضت و کوششهایی که آن دودمان فضیلت به صورتهای گوناگون برای رسیدن به این آرمان مقدس انجام داده اند دقیقا بررسی گردید . و در ادامه طرح های مفیدی به منظور بهره برداری صحیح از نهضت در شرائط حاضر ارائه داده است، نهضت حسین (ع) از نظر رهبران مذهبی، علمی و سیاسی جهان مبحث پایانی کتاب را تشکیل می دهد که اسامی این اندیشمندان عبارت اند از: مسیو ماربین آلمانی، مهاتما گاندی، محمد علی جناح، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، گیبون مورخ مشهور، چارلز دیکنس، توماس کارلایل، پروفسور ادوارد براون، فردریک جمس، ل . م . بویدوژوزف فرانسوی .
29 . دیدگاهها (مجموعه مصاحبه ها)
به مناسبت اولین کنگره بین المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا «دفتر اول و دوم » .
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374 - 1375، 278 + 296ص .
حادثه عاشورا، یکی از ژرف ترین و نیرومندترین عناصر در فرهنگ دینی ماست که به گونه ای گسست ناپذیر با عاطفه و احساس فرد فرد ما پیوند خورده است و چون خون در رگ حیات فرهنگی ما جاری است . با وجود این پیوند عاطفی عمیق و ناگسستی با عاشورا، کمتر به این رویداد از منظر عقلانی روشمند نگریسته شده است و شناختهای ما از این حماسه خونین، گاه از حد شعارها و مطالب رایج و متعارف فراتر نرفته است . در این اثر با طرح پرسشهایی، کوشش شده است که از دیدگاهی تحلیلی به نهضت عاشورا نگریسته شده و ابعاد گوناگون آن مورد بررسی قرار گیرد «زمینه ها و بستر وقوع نهضت عاشورا» ، «فلسفه و اهداف نهضت عاشورا» ، «مراحل و سیر وقوع حوادث نهضت عاشورا» و «درسها و دستاوردهای عاشورا» ابعاد و زمینه های اصلی مورد توجه این رویکرد تحلیلی به نهضت عاشورا می باشد . اسامی شرکت کنندگان در مصاحبه عبارت اند از: حسین رزمجو، زهرا رهنورد، غلامحسین زرگرنژاد، جعفر سبحانی، سید جعفر شهیدی، نعمت الله صالحی نجف آبادی، سید مرتضی عسکری، محمدهادی معرفت، سیدعطاءالله مهاجرانی، محمد واعظزاده خراسانی، هاشم زاده هریسی، علی نظری منفرد، بیات، رضا استادی، اعوانی، ابراهیم امینی، حائری، قائدان، قادری، محمودی، معادیخواه، ناصر مکارم شیرازی، ابراهیمی دینانی، عبدالکریم سروش، ابوالقاسم گرجی، محمد تقی جعفری، توسلی، سعید حجاریان، علوی تبار .
30 . رد پای عقل در کربلا (مجموعه مقالات)
منصور نژاد، محمد، به اهتمام حجت الله محمد شاهی، تهران، راستی نو، چاپ اول، 1377، 88ص .
این مجموعه در برگیرنده چهار مقاله است: در مقاله اول با عنوان «عقل مانع تحریف و عامل تعمیم نهضت حسینی » نگارنده به برخی تحریفات در باره قیام کربلا اشاره کرد سپس هر یک را ارزیابی می کند . در مقاله «عوامل بنیادین احیاء» نقش سه عامل «اندیشه » ، «نخبگان » و «جامعه » درنهضت کربلا بررسی شده است . در مقاله «نخبه گرایی و حادثه کربلا» عمل و عکس العمل نیروهای حاضر در صحنه کربلا بر اساس موضع گیری های نخبگان و خواص آنها تحلیل می شود . و در مقاله آخر «شناخت خواص و عوام در باره حق از باطل با ملاکهای برون دینی » ارزیابی می شود .
31 . رسالت خواص و عبرت های عاشورا
نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری (مدظله) به ضمیمه متن سه سخنرانی معظم له .
خاتمی، سید احمد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، 1377، 344ص .
نوشتار حاضر به انگیزه تبیین، توضیح و تحلیل بدیع و ارزشمند مقام معظم رهبری در باره حادثه عاشورا تدوین شده است . ایشان در رهنمودهایی که در تاریخ 20/3/1375 در جمع فرماندهان لشکر 27 حضرت رسول (ص) بیان کردند، کوتاهی خواص و دیر به میدان آمدن آن ها را از عوامل اصلی حادثه عاشورا برشمردند، و این در حقیقت هشداری است برای همه عاشوراییان و خواص جامعه .
نویسنده در این کتاب همین سخنان مقام معظم رهبری را دستمایه خویش قرار داده و با استفاده از قرآن و نهج البلاغه و نقل های تاریخی به شرح و تفصیل آن پرداخته است .
کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که برخی عناوین آن چنین است: عبرت آموزی در قرآن و روایات، ارتجاع، خطر بزرگ، عوامل زمینه ساز حادثه عاشورا «کنار گذاشتن وصایای نبی اکرم (ص)، رنگ باختن معنویت، افول غیرت دینی، کوتاهی خواص از ادای وظیفه، عوامل چرخش از موضع حق » .
در پایان کتاب متن سه سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با نیروهای مقاومت بسیج، در جمع فرماندهان لشکر 27 و نماز جمعه تهران آمده است .
32 . زندگانی امام حسین (ع)
رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1378، 592ص .
این کتاب پژوهشی است مستند با شیوه ای گزارشی و تحلیلی که به تفصیل در تاریخ زندگانی امام حسین (ع) از تولد تا شهادت نگاشته شده است . این اثر مشتمل بر 17 فصل با عناوین فرعی گسترده است . در بخش آغازین کتاب خلاصه ای از شرح حال مؤلف و آثار علمی او ارائه شده است . اهم عناوین کتاب عبارت اند از: تاریخ ولادت و نامگذاری و خبردادن از شهادت امام حسین (ع) توسط پیامبر (ص)، پیامبر اسلام (ص) و امام حسین (ع)، امام حسین (ع) در دوران خلفای نخستین و حکومت علی (ع) و امامت امام حسن (ع)، امام حسین (ع) پس از شهادت برادر و سالهای پایانی خلافت معاویه، ولایت عهدی یزید، بحث و تحقیق در علل نهضت امام حسین (ع)، نقد نظریه تشکیل حکومت اسلامی به عنوان هدف قیام امام حسین (ع) با ارائه مستندات دینی و تاریخی، نقل آراء عبده و محمد عبدالباقی و علائلی در مورد قیام حسینی، دوران حکومت ننگین یزید تا قیام امام حسین (ع)، گزارش تفصیلی نهضت امام حسین (ع) - به شیوه مقتل نگاری امام حسین (ع) در مدینه و حرکت به سوی مکه و گسیل مسلم بن عقیل (ع) به کوفه و حرکت امام (ع) از مکه به سوی عراق و حادثه خونبار کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یاران و اهل بیت و فرزندان آن حضرت و شرح احوال فرزندان و همسران آن حضرت، فضایل و مکارم اخلاق و کرامات و مواعظ آن حضرت .
33 . زندگانی سفیر حسین (ع) مسلم بن عقیل (ع)
عابدین، محمد علی; ترجمه: سید حسن اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1372، 298ص .
عملکرد مردم کوفه در جریان قیام امام حسین (ع) برای هر خواننده یا شنونده ای جای تعجب و سؤال دارد . چگونه مردمی که بیعت و جان نثاری خود را با مسلم بن عقیل بیان داشتند به زودی آماده جنگ با او شدند؟ فرستادن نماینده از سوی حضرت امام حسین به کوفه یکی از جلوه های فرزانگی رهبر قیام عاشورا را نشان می دهد و معلوم می شود که این قیام یک حرکت بی مقدمه و خود به خودی نبوده است و بسیاری از مؤلفان از این مرحله قیام به آسانی گذشته اند .
این کتاب به بررسی دقیق و تحلیل عمیق و گسترده مسائل کوفه و تغییر رای مردم آن و واقعیت قضایای مربوط به حضرت مسلم می پردازد . مؤلف پس از بیان ساختار اجتماعی کوفه و ماهیت سیاسی آن شهر، عکس العمل امام حسین (ع) را بیان کرده و بسیج عمومی مردم، موضعگیری های حکومت اموی و رویارویی نظامی و تصفیه های خونین آن شهر را بیان کرده است . در تاریخ حضرت مسلم و مسائل شهر کوفه که بخشی از قیام امام حسین (ع) است کتابی این چنین جامع و عمیق و تحلیلی کمتر یافت می شود .
34 . سیاسة الحسین
ربیعی، عبدالعظیم; تحقیق: هادی هلال، جلد اول و دوم، قم، المکتبة الحیدریة، چاپ اول، 1378، 180+176ص .
کتاب حاضر در دو جلد، کاوشی است در تاریخ زندگانی و قیام امام حسین (ع) که به صورتی تحلیلی نگارش یافته است و در برگیرنده حوادث قیام عاشورا، از هنگام خودداری امام حسین از بیعت با یزید تا وقایع پس از شهادت آن حضرت می باشد . نویسنده، کوشیده است تا با بهره گیری فراوان از آیات، روایات و متون تاریخی و نیز اشعار عربی، به شبهات و پرسشهای برخی افراد همانند آنچه به ابن عربی نسبت داده می شود پاسخ گوید و به بررسی ابعاد و ماهیت و علل و اهداف نهضت امام حسین بپردازد .
نویسنده با گزینش فرازهایی از تاریخ قیام آن حضرت، دیدگاه های خود را در این زمینه ارائه نموده است و به تجزیه و تحلیل این فرازها و برخی کلمات منتسب به امام حسین (ع) پرداخته است . بیشتر عناوین کتاب در قالب پرسش مطرح گردیده و سپس پیرامون آن پرسش و یا شبهه و یا موضوع، تحلیل و تحقیق صورت پذیرفته است و در این ضمن، نظرات مؤلف عرضه گردیده است .
35 . شخصیت شناسی عاشورا
علوی، سید رسول، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صداو سیما، چاپ اول 1380، 254ص .
مقام معظم رهبری در تحلیلی جامعه شناختی از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه عمده خواص و عوام در آن حادثه جانسوز اشاره کردند . که خواص، گروه پیشرو، خطدهنده و اهل فکر و تحلیل بودند و عوام، گروه دنباله رو متاثر از رویدادهای جامعه، در تجربه عاشورا می بینیم که دنیا گرایی، پیروی از شهوات و غفلت از یاد خدا در خواص طرفدار حق سبب شد آنان به طرفداری از باطل برخیزند و بر این عمل خود، توجیهی دینی هم بسازند تا عوام زود باور نیز به طیف باطل بگروند و به جنگ با حسین بن علی (ع) ترغیب شوند . بنابراین بررسی نقش و عملکرد خواص می تواند روشنگر بسیاری از حوادث واقعه باشد . نویسنده، در شرایط حساس کنونی، روزگار پر فتنه رهزنان ایمان کوشیده است تا چهره و عملکرد بعضی از خواص که منشا بسیاری از انحراف و فتنه ها گردیده اند را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد . که عبارت اند از: عبدالله بن زیاد، عمر بن سعد ابی وقاص، شمربن ذی الجوشن، شریح قاضی، حرملة بن کاهل اسدی، خولی بن یزید اصبحی، سنان ابن انس نخعی، حصین بن نمیرتمیمی و شبث بن ربعی .
36 . شهید جاوید، حسین بن علی (ع)
صالحی نجف آبادی، نعمت الله، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوازدهم، 1360، 536ص .
«شهید جاوید» مشتمل بر مطالبی است در باره علل و عوامل قیام امام حسین (ع) ماهیت قیام، مراحل قیام، هدف قیام و نتایج و آثار آن، که طی آن نگارنده قصد دارد طرحی جدید از فلسفه این قیام به دست دهد . و این سبب بحث و مناقشه شدیدی در باره این کتاب شده است . شهید جاوید از معدود کتابهای تحلیلی و استدلالی در باره قیام امام حسین (ع) است . نویسنده کتاب گفته است: در مساله قیام امام حسین (ع) که هم جنبه تعقلی دارد و هم جنبه عاطفی، اگر کسی بخواهد به تحقیق و کنجاوی و جنبه تعقلی آن بپردازد باید فقط از نیروی فکر و تعقل استمداد کند، نه از نیروی عاطفه، کتاب چون بر مبنای تحقیق و کنجکاوی تالیف شده طبعا بیشتر به جنبه فکری و تعقلی مساله پرداخته و بحث و استدلال را تعقیب کرده و جنبه عاطفی مساله را دنبال نکرده است .
مهم ترین نظریه کتاب حاضر این است که قیام امام حسین (ع) به هدف شهادت نبود، بلکه برای تشکیل حکومت اسلامی بود و از آن جا که امام موفق به تشکیل حکومت نشد، بلکه به شهادت رسید، به نظریه نویسنده انتقاد گردیده و منافی با علم امام، به ویژه با علم آن حضرت به شهادت خود شمرده شده است ... .
کتاب «شهید جاوید» یکی از بحث انگیزترین کتابهای دینی در تاریخ معاصر ایران و مناقشه انگیزترین کتاب در باره امام حسین (ع) است و در رد این اثر سیزده کتاب مستقل نوشته شده و افزون بر این در ضمن چند کتاب به رد این کتاب پرداخته شده است (1) که برخی از آنها عبارت اند از: رضا استادی «بررسی قسمتی از کتاب شهید جاوید» ، قم، بی نا چاپ پیروز، بی تا، 107ص; علی پناه اشتهاردی «کتاب هفت ساله چرا صدا درآورد» ، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1391ق . 432ص; محمد علی انصاری «دفاع از حسین شهید: رد بر کتاب شهید جاوید» ، قم، بی نا، 1350، 508ص; محمد حسین اشعری و حسین کریمی و سیدحسن آل طه (یک بررسی مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی علیهما السلام از نظر روایات) تهران، بی نا، چاپ دوم، 1350، 123ص; محمد تقی جعفری «سخنی کوتاه در علم امام علیه السلام » تهران، بی نا، 1351، 14ص . و ... .
37 . عاشورا در فقه
مرتضوی، سیدضیاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377، 123ص .
عظمت عاشورا و نقش گسترده ای که نهضت سیدالشهدا، در حوزه دین و جامعه داشته، همواره از مهم ترین مباحث تاریخی و کلامی به شمار رفته و تاکنون فرهنگ عاشورا از زوایای بسیاری مورد ارزیابی و کنکاش صاحبان اندیشه و تحقیق قرار گرفته است . ولی آنچه می تواند به عنوان یک موضوع مفید و قابل پی گیری مورد توجه قرار گیرد و در قالب یک بحث مستقل عمومی که تاکنون مورد عنایت لازم قرار نگرفته است، طرح قیام عاشورا و موضع سید الشهدا در فقه به عنوان یک مستند فقهی می باشد . پرداختن به تحلیلی فقهی در باره موضع قاطع آن حضرت (ع) و دیدگاههای آن دسته از فقیهان که در مباحث اجتهادی خویش به این مهم پرداخته اند می تواند برای بسیاری از علاقمندان به مباحث اجتهادی، فقهی تازگی داشته و راهگشا باشد . «عاشورا در فقه » پژوهشی نو و ابتکاری است که به بررسی قیام عاشورا به عنوان یک مستند فقهی می پردازد و با طرح و تحلیل دیدگاه فقهای بزرگی چون: امین الاسلام طبرسی، علامه حلی، شهید ثانی، سید علی طباطبایی و شیخ محمد حسن نجفی و مقایسه آن با نگرش فقیه فرزانه امام خمینی (ره) برجستگی تحلیل این قیام را در نگاه ایشان نشان می دهد .
38 . عاشورا و عبرتها: نگاهی به عاشورا از روزن زمان و مکان ج 2 - 1
تدوین: مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران، قدر ولایت، چاپ اول، 1377، 64ص .
در این کتاب، ویژگیهای واقعه عاشورا و نتایج و پیامدهای آن، از جنبه های مختلف تحلیل و ارزیابی شده است . مباحث کتاب بدین قرارند: عاشورا; تقابل اندیشه های ناب با دلهای چراگاه بیگانه، عاشورا; جلوه تقابل دو تفکر از دین، عاشورا تلاقی دو نگاه به رهبری; نگاه اسلام ناب و نگاه اسلام اموی، عاشورا نتیجه تعلل و کناره جویی و ترس خواص، عاشورا ; مقابله سقوط کنندگان از قله رفیع جهاد با آنان که بر بلندای قله استوار ایستادند، عاشورا ; ثمره به بار نشستن شبهه هایی که دینداران دین ناشناس، در سرزمین ایمانی مردم کاشتند، عاشورا; صف آرایی مجذوبان چرب و شیرین دنیا در برابر آخرت طلبان، عاشورا; مصاف مجاهدان امتیاز طلب با مجاهدان فی سبیل الله، عاشورا ; محصول جدایی دین از سیاست، عاشورا; تجلی بازگشت قاعدین دیروز و بی هنران امروز به صحنه حکومت، عاشورا; آوردگاه بیعت شکنان با امامی که به سوی خود خوانده بودند! ! ، و عاشورا ; صحنه آزمون خواص و عوام، جلد اول کتاب با متن سخنان امام حسین (ع) در روز عاشورا خاتمه می پذیرد .
جلد دوم از کتاب «عاشورا و عبرتها» مجموعه ای از بیانات مقام معظم رهبری در باب واقعه عاشورا است که با مقولاتی چون: عاشورا; صدای قداست زدایی و حریم شکنی، عاشورا; نتیجه سست شدن تبعیت و پیروی از رهبری برگزیده خدا، عاشورا ; نماد توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون محوریت ولایت و عدالت، عاشورا; محصول ضعف در دشمن شناسی و غفلت از آنها، عاشورا; محصول نداشتن تحلیل صحیح و غفلت از مسایل جامعه اسلامی عاشورا; محصول فضای مسموم و تبلیغات مذموم، عاشورا محصول گفتمان با بددلان و معاندان و دشمنان و فرصت خواستن از آنان برای انتخاب! ! ، عاشورا محصول تعطیلی امر به معروف و نهی از منکر، عاشورا را محصول رواج بی بند و باری در جامعه و سستی ایمان، عاشورا; نتیجه ظهور و بارور شدن انگیزه های مختلف در صف مسلمانان; به طبع رسیده است .
39 . فلسفه عاشورا: از دیدگاه اندیشمندان مسلمان
قنبری، بخشعلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، 1379، 228ص .
در این کتاب دیدگاه ها و نظریات جمعی از اندشمندان شعیه و سنی در خصوص قیام عاشورای حسینی گرد آمده است . نگارنده سعی کرده دیدگاه های مذکور را بر اساس پنج رویکرد اصلی یعنی رهیافت سیاسی حکومتی، رهیافت جامعه شناسی، رهیافت تاریخی - قومی، رهیافت عرفانی، و رهیافت اسطوره ای، بررسی کرده، سپس مطابق ملاک عقل و منطق، بر آن است کار برد دنیوی دین و رویکردهای یاد شده را ارزیابی و تحلیل نماید مخاطبان دراین کتاب با دیدگاه های سید مرتضی علم الهدی، علامه محسن امین، ابن خلدون، هبة الدین شهرستانی، طه حسین، شیخ عبدالله علایلی، امام خمینی، سید هادی مدرسی، مرتضی عسگری، دکتر سید حسین محمد جعفر هندی، شهید مطهری، دکتر شریعتی، شیخ شمس الدین، محمود عقاد، دکتر شهیدی، اقبال لاهوری، سید بن طاووس و ... آشنا می شوند .
40 . فلسفه عزاداری
محدثی، جواد، قم، وثوق، چاپ اول، 1378، 40ص .
فلسفه و انگیزه عزاداری بر امام حسین (ع) همراه با آثار و برکات آن مباحث عمده کتاب است . مؤلف، نخست به زمینه های تاریخی عزاداری، و نقش احیاگرانه آن اشاره می کند، سپس از تشویق و تاکید ائمه معصومین (ع) بر عزاداری سخن به میان می آورد . آن گاه آثار ونتایج اجتماعی و سیاسی عزاداری را شرح می دهد . در پایان کتاب با مقایسه ای میان عزاداری سنتی و جدید، نقش عزاداری در احیای جامعه تبیین شده است .
41 . قیام جاودانه (سخنی چند پیرامون «عاشورا» و آفاق آن)
حکیمی، محمد رضا، تهران، دفتر نشر فرهنگی اسلامی، چاپ دوم، 1377، 232ص .
«قیام جاودانه » مروری است بر جنبه های گوناگون قیام سیدالشهداء تاثیرات عمیق عاشورا بر نگرش های انسانی و مقوله عدالت، از عمده ترین رهیافت های این قیام به شمار می آید که مؤلف با تکیه بر آن به تجزیه و تحلیل «عاشورا و حکومت ها» ، «دین مردمی » «اسلام و مردم » و «طاغوت زدایی » می پردازد .
42 . قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ پنجم، 1376، 111ص .
«قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی » عنوان دفتر سوم از مجموعه تبیان می باشد و در برگیرنده سخنان بزرگ مردی است که در اقتدار به سالار شهیدان، خود اسوه ای کامل بود . مردی که در شب سیاه ستم، مشعل فروزان شهادت برگرفت، بیرقهای قیام برافراشت، ننگ سکوت و ذلت از دامن مطهر طلایه داران تشیع سرخ حسینی زدود و دگر باره شعار «احدی الحسنیین » و «پیروزی خون بر شمشیر» را در عصر حاکمیت آهن و فولاد، به مستضعفان و پا برهنگان زمین آموخت و سرانجام نیز به همت دستانی که زنجیرهای عزا را قرنها بر زمین ننهاده و عشق عاشورا و یاد حادثه خونین کربلا را نسل اندر نسل با اشک و خون و صداقت در سینه ها نگهداشته بودند، حکومت یزید زمانه را سرنگون ساخت، یادش همیشه در خاطره ها زنده باد که همواره براین حقیقت گواهی می داد که: ما هر چه داریم از محرم و عاشورا داریم .
عناوین ذیل، مباحث اصلی کتاب را تشکیل می دهند . بخش اول: سه سخنرانی در باب محرم و عاشورا، بخش دوم: (مجموعه موضوعی) ; محرم دیبا چه سرخ شهادت، علل و عوامل قیام عاشورا، اهداف قیام عاشورا، انتخاب آگاهانه شهدای کربلا، نتایج و آثار قیام اباعبدالله (ع)، قیام عاشورا اسوه آزادگان، فلسفه عزاداری و روضه خوانی، اهمیت و نقش عزاداری در احیای اسلام و مکتب سیدالشهداء، نقش عزاداری در حفظ ملت و کشور، بزرگداشت قیام عاشورا از شعائر الهی است، توصیه به خطبا و نوحه سرایان و عزاداران .
43 . قیام حسینی
جعفری بافقی، حسن، قم، نشر روح، چاپ اول، 1377، 144ص .
این اثر با تقریض مرحوم آیة الله صالحی مازندرانی آغاز شده است . کوششی است که با استفاده از آیات قرآن و تفسیر، بیانات انبیاء و اوصیاء، فقها، محدثان، عرفا و نیز دیدگاه دانشمندان و مورخان و ... به بررسی ابعاد مختلف قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و دیدگاه گوناگون در باره آن پرداخته است . کتاب در قالب چهارده درس تنظیم گشته که برخی عناوین آن عبارت اند از: تفسیر قیام، ویژگی های قیام حسینی، انبیاء و قیام، قیام در بیان پیشوایان معصوم (ع)، عرفان و قیام، فقه و قیام، مبانی فقهی قیام، احکام فقهی قیام، احادیث و روایات در باره قیام، مبانی قیام حضرت سیدالشهدا (ع) قیام و دیدگاه دانشمندان جهان «شهاب الدین سید محمد آلوسی، محمد علی جناح، مهاتما گاندی، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، چارلز دیکنس، توماس کارالایل، پروفسور ادوارد براوان، فرد ریک جمس، ل . م . بوید، ماربین فیلسوف آلمانی، جرجی زیدان » ، قیام و مبانی عقلایی، سیاست قیام، تاریخ نگاری قیام و فتاوا و دیدگاههای مختلف اهل سنت .
44 . گسترش نهضت حسینی
باهنر، محمد جواد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1377، 152ص .
مباحث این کتاب برگرفته از پنج جلسه سخنرانی دکتر باهنر در ایام محرم و صفر سال های 1349 و 1350 هجری شمسی است که طی آن علل و چگونگی گسترش نهضت امام حسین (ع) در تاریخ اسلام به اجمال بررسی و تبیین شده است . از جمله موضوعات کتاب عبارت اند از: گسترش قیام های برگرفته از نهضت امام حسین (ع) موج حماسی و عاطفی نهضت حسینی در طول تاریخ، نقش امام سجاد (ع) در گسترش نهضت حسینی، اصل تعمیم و گسترش در اسلام و عناصر نهضت حسینی در زندگی امام حسن (ع) و امام کاظم (ع) .
45 . مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا، (دفتر اول - سوم)
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374 - 1375، 433 + 433 + 413ص .
کتاب حاضر شامل مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا است که به اهتمام مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال 1374 برگزار شد . نویسندگان مقالات از دانشوران و نخبگان حوزه و دانشگاه و با گرایشهای فکری متفاوت هستند که با نگرشی جدید به قیام امام حسین (ع) و علل و زمینه ها، دستاورها، آثار و ارزشهای عاشورا از دیدگاه امام خمینی و ... پرداخته شده است .
عناوین و نویسندگان مقالات دفتر اول عبارت اند از:
اصول تحلیل حادثه بزرگ قیام امام حسین (ع) (علامه محمد تقی جعفری) حماسه حسینی و ظهور حقیقت آدمی (مصطفی دلشاد تهرانی)، پژوهشی در باره یک شعار معروف «ان الحیوة عقیدة و جهاد» (عنایت الله مجیدی)، تاثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (س) (حسین رزمجو)، ادبیات عاشورا در دوره حضور امامان (ع) (260 - 61ه) (افتخارزاده)، سنت احیاگری; روشهای پاسداری از حماسه عاشورا و فرهنگ آن در تاریخ فرهنگ اسلامی (جواد محدثی)، انقلاب اسلامی و نهضت حسینی (محمد واعظزاده خراسانی)، قرآن و حماسه خونین کربلا (محمد باقر بهبودی)، مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام (ابوالفضل عزتی)، تربیت یافتگان فرهنگ عاشورا (مهتاب رضا پور)، تاثیر فرهنگ عاشورا بر هنرهای نمایشی ایران (یعقوب علی برجی)، عاشورا قبل از اسلام و حادثه کربلا (رضا استادی)، بررسی دیدگاه اجتماعی امام خمینی (رض) در باره نهضت عاشورا و جایگاه آن در اندیشه ایشان در باره تغییر جامعه (غلامرضا صدیق اورعی)، بازتاب فرهنگ عاشورا در اندیشه و رفتار سیاسی امام خمینی (ره) با تکیه بر بررسی مردم و نخبگان در دو حرکت (زهرا رهنورد)، با عاشورا (احمد آکوچکیان)، قیام جاودانه (محمد رضا حکیمی)، امام خمینی (س) و احیاء نگرش سیاسی به عاشورا (محمد سروش)، عاشورا، راهگشای تشیع (سید جعفر شهیدی)، تطبیق قیام امام حسین (ع) باموازین فقهی (نعمت الله صالحی نجف آبادی) و پویایی جامعه و دگرگونی در گفتمان عاشورا (سید هاشم آقاجری) .
دفتر دوم: عاشورا در فقه، ارزیابی دیدگاه فقهی امام خمینی و دیگر فقیهان در باره قیام سیدالشهداء (سیدضیاء مرتضوی)، پیامها و دستاوردهای عاشورا و جنبشهای حق طلبانه و اصلاحی الهام گرفته از آن در تاریخ اسلام (سید محمد مهدی جعفری)، عدالت میراث متروک انبیاء در حکومت اموی (غلامحسین زرگر نژاد)، عرفان متعالی امام خمینی (س)، پرتوی از عرفان حسینی (عباس ایزدپناه)، کربلا، از برداشت معنوی تا برداشت سیاسی (رسول جعفریان)، حسین بن علی (ع) در آیینه شعر (سید علی رضا حجازی) ، حسین وارث و پوینده راه انبیاء; عرضه قیام حسینی به قرآن (عبدالعلی بازرگان)، تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا (علیرضا علوی تبار) ، فلسفه تکرار مراسم عزاداری عاشورا (محمد ابراهیم جناتی)، تکلیف گرایی در نهضت حسینی و نهضت خمینی (کاظم قاضی زاده)، نقش نهضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران (جمیله کدیور)، امام خمینی میراث دار فتوت حسین (همایون همتی)، سیر مقتل نگاری (محمد جواد صاحبی)، اسلام ناب در صحرای سرخ کربلا (پرویز خرسند)، پیامها و دستاورهای نهضت عاشورا (محمد محمدی اشتهاردی)، ریشه های تاریخی و زمینه های اعتقادی نهضت عاشورا (مهدی پیشوائی)، تاثیر فرهنگ و هنر عاشورا بر هنر و ادبیات فارسی (احمد احمدی بیرجندی)، نقش عاشورا در شکل گیری انقلاب اسلامی (عبدالمجید معادیخواه)، نهضت عاشورا و دفاع مقدس (محمد رضا سنگری)، تاثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (س) (لطف علی لطیفی پاکده)، اصول فرهنگ و تعالیم عاشورا (هاشم هاشم زاده هریسی) .
دفتر سوم: نهضت عاشورا از نگاه اهل سنت (عبدالکریم عبداللهی)، فرهنگ عاشورا (رجبعلی مظلومی)، نگاهی به عزاداریهای حسینی (سید محمد علی ایازی)، تاملی چند پیرامون گزارش حادثه کربلا در منابع مورخان اهل سنت (اصغر قائدان)، امام حسین به روایت ابن عساکر (علیرضا ذکاوتی قراگزلو)، ملاحظاتی پیرامون تفهیم و انتقال پیام عاشورا (حاتم قادری)، مقتل نگاری در آیینه تاریخ (محمود یزدی مطلق)، فرهنگ عاشورا، سیاست عملی و سیاست بین الملل (مرتضی اسعدی)، فرهنگ عاشورا در سیره و آثار اهل بیت معصومین (ع) (علی نظری منفرد)، نهضت عاشورا در نگاه نوگرایان شیعه و سنی (محمد حکیم پور)، عاشورا، مثل اعلای ابتلا، انتخاب و ایثار در فلسفه وجودی انسان (مهدی دهباشی)، امامان شعیه و نهضت عاشورا (سید احمد خاتمی)، نگاهی و نقدی گذرا بر مدایح و مراثی اهل بیت و اشعار عاشورائی و تاثیر اندیشه های امام خمینی (س) در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی (ابوالفضل فیروزی)، نقش حضرت زینب (س) در بقای نهضت کربلا (زهرا اباذری)، مبانی اعتقادی و زمینه های اجتماعی - سیاسی نهضت عاشورا (سید عطاء الله مهاجرانی)، نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراستخواه)، تحلیلی تطبیقی از قیام امام حسین (ع) و قیام امام خمینی (س) (غلامحمید ابراهیمبای سلامی)، بررسی سیر تکوینی مضمون و اندیشه تشبیه در تعزیه (سید مصطفی مختاباد)، نهضت و رهبری امام و جایگاه عاشورا در این میان (علی رضائیان)، انگیزه و دستاوردهای قیام امام حسین (ع) از دیدگاه امام خمینی (س) (علی ربانی گلپایگانی)، مدیریت عاشورائی برترین الگوی مدیریت توسعه (سلیمان خاکبان)، زمینه های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی در نهضت عاشورا (محمدصادق نجمی)، نقش نهضت عاشورا و تعالیم عاشورائی امام خمینی (س) (محمد اسماعیل خدادادی)، بررسی جلوه های فرهنگ عاشورا در متون زیارات شیعی (هادی وکیلی) و نهضت عاشورا و ایرانیان (نادیا ناظری و شهریار یاسینی) .
46 . نگاهی به حماسه حسینی استادمطهری
صالحی نجف آبادی، نعمت الله، تهران، کویر، چاپ اول، 1379، 460ص .
این کتاب در نقد کتاب حماسه حسینی نوشته مرتضی مطهری و پاسخ به نسبتهای وارد از سوی ایشان به کتاب شهید جاوید نگاشته شده است . موضوع حماسه حسینی، تحلیل قیام امام حسین (ع) واقعه عاشورا می باشد . نویسنده با استناد به منابع معتبر و دست اول تاریخی، به دفاع از کتاب خود و پاسخگویی ایرادات شهید مطهری ذیل چهار عنوان زیر پرداخته است: برداشتهای ابتدایی، تناقضات، اشتباهات تاریخی و اعتماد بر منابع بی اعتبار، وی استوار ساختن نظرات و تحلیل های علمی و تاریخی بر تحقیق و استدلال و دوری گزیدن از تقلید و عدم اعتماد بر نوشته های بی اعتبار را پیام اصلی کتاب خود دانسته و بر ضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه سازی و پرستش موهومات به ویژه در مسائل دینی تاکید ورزیده است .
47 . معارف عاشورا (درسها و پیامها)
سعیدی، علی، تهران، امیر کبیر، چاپ دوم، 1380، 220 ص .
نوشتار حاضر شرحی است از علل شکل گیری حماسه عاشورا و تبیین اهداف و آرمان های آن که بر اساس سخنان امام حسین (ع) و در قالب «درس و پیام » تدوین یافته است . مباحث کتاب به این قرار است: تبیین مرز بین نظام الهی با حکومت خلافتی، توجه دادن جامعه به نقش رهبری دینی و ویژگی های آن، تبیین نقش و رسالت مردم در نظام دینی، احیاء و تحقق فریضه امر به معروف و نهی از منکر، آزمون انسان ها و تفکیک مؤمنان از مسلمان نمایان، تقدم دین و حفظ اصول بر مال و جان، جریان شناسی انحراف، حفظ حریم ها و قداست ها، تبیین راه و الگوی حق گرایی، الگودهی احیاء و اقامه نماز، هدف گیری ارزشی و تکاملی اصلاحات، ترسیم الگوی رسالت زن مسلمان، ترسیم چهره وفاداران به دین و رهبری، تعیین معیارهای خواص غیر متعهد، و ترسیم چهره زیباترین نوع مرگ .
48 . نظریه های عاشورا
علیزاده سورکی، مهدی، قم، پارسایان، چاپ اول، 1378، 63ص .
این کتاب به بیان علت قیام امام حسین (ع) پرداخته و شامل شش پاسخ است . هر یک از این پاسخها به عنوان یک نظریه مطرح شده اند و برخی آنها با یکدیگر قابل جمع هستند . 1 - نظریه تعبد: چون خدا به امام حسین (ع) دستور داده بود، آن حضرت قیام کرد; 2 - نظریه انقلاب: هدف امام حسین (ع) براندازی حکومت اموی بود; 3 - نظریه دفاعی: موضع امام حسین (ع) در همه حال موضعی تدافعی بود; 4 - نظریه اصلاح: قیام امام حسین (ع) درهر حال اقدامی اصلاحی بود; 5 - نظریه مدیریت: قیام امام حسین (ع) به منظور ارائه الگویی پایدار از جامعه ولائی به رهبری معصوم و برای مقابله با یهودیان بود; 6 - نظریه تاریخی: حق و باطل همیشه در طول تاریخ رویاروی هم بوده اند و امام حسین (ع) نیز نماد و سمبلی از حق بود که چاره ای جز رویارویی با جبهه باطل نداشت . مؤلف از این میان نظریات مطرح شده، به نظریه انقلاب گرایش دارد .
49 . نقش ائمه در احیای دین: امام حسین (ع) وصی پیامبر (ص) و شهید احیای دین
عسکری، سید مرتضی، جلد 16، قم، دانشکده اصول دین، چاپ اول، 1379، 198ص .
این کتاب به صورت توصیفی، ابعاد نهضت و انگیزه های قیام امام حسین (ع) را مورد بررسی قرار داده است . ابتدا اوضاع اجتماعی عرب پیش از اسلام و نیز اوضاع اجتماعی مسلمانان پیش از قیام شرح داده شده است . سپس روش ابوبکر و عمر پس از وفات پیامبر (ص) و ماجراهایی از قبیل فدک، سکوت انصار، آغاز نظام طبقاتی در اسلام، چگونگی مقابله معاویه با اسلام و مسئله اطاعت از خلیفه مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین علت قیام امام حسین (ع)، عزیمت به کربلا، چگونگی شهادت یاران امام حسین (ع)، اسارت اهل بیت امام حسین (ع) و برخی از حوادث پس از شهادت آن حضرت از جمله سخنرانی امام سجاد (ع) و سخنرانی حضرت زینب (ع) بررسی شده است .
50 . واقعه کربلا: نگرشی تحلیلی به زندگانی امام حسین (ع)
عباس محمد عقاد; مترجم: مسعود انصاری، تهران، پردیس، چاپ اول، 1380، 176ص .
در کتاب حاضر، تحلیلی از وقایع کربلا روز عاشورا و اطلاعاتی در باره طبایع مردم عرب به دست می دهد، سپس برخی انگیزه های دشمنی و رقابت معاویه و یزید با امام حسین (ع) را ذکر می کند . در پی آن، ضمن تشریح نوع تربیت و آموزش اموی و هاشمی، مقایسه ای میان این دو صورت داده، پیامدهای هر یک را بر شمرده است . در بخشی از کتاب نیز، عوامل مهم شکل گیری نهضت عاشورا و خروج امام حسین (ع) از مدینه به مکه و کربلا تحلیل شده است . بررسی و تحلیل وقایع شب تاسوعا و روز عاشورا و حوادث پس از آن، مباحث پایانی کتاب است .
پی نوشت:
1) کتابشناسی تاریخی امام حسین (ع) محمد اسفندیاری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1380، ص 183 .
