حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدعلی ایازی، استاد حوزه و علوم قرآن در دانشگاه علوم و تحقیقات، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که جایگاه شب قدر در دنیای جدید و نسبت این شب با عقلانیت مدرن چیست؟ گفت: اصولا یکی از مسائلی که برای ما در زندگی مهم است، مسئله دعا و نیایش و توجه به معنویات است که با خواستن و معرفت انسان فراتر از حیات مادی نسبت دارد و اینکه چنین انسانی چه چیزهایی را نسبت به آینده خود می‌خواهد و آروز می‌کند. فرهنگ دینی نسبت به اینکه چه چیزهایی را بخواهیم و یا چه چیزی را نخواهیم، ساکت نیست. هم در تفکر و برنامه ریزی و هم در کمک خواستن از خداوند برای فراهم شدن اسباب و مقدمات آن.
ایازی افزود: کتاب‌های دعایی ما از جمله ادعیه قرآن و دعای کمیل و صحیفه سجادیه و بویژه دعای مکارم الاخلاق و دعاهای ائمه بازگو کننده همین نیاز است که ما چه چیزی را در این شبهای بسیار مهم و عزیز مطالبه کنیم و این صورت کلی مسئله‌ای است که با شبهای قدر ارتباط پیدا می‌کند.
ارتباط دعا در شب قدر و تقدیر انسان‌ها
وی ادامه داد: از طرف دیگر شبهای قدر شبهای تقدیر و تنظیم مطالبات ما هستند که خداوند برای انسان مقدر می‌کند و این تقدیر بر اساس مطالبه و خواست‌های ما است و آنچه خداوند از قبل در آن شب توسط مشیت خود مقرر داشته رابطه تنگاتنگی با شناخت و خواستن و دعای ما دارد. بدون شک رابطه‌ای بین درخواست‌ها و نیایش‌های ما و مشیتی که خداوند در این شب‌ها برای انسان‌ها مقدر می‌کند، وجود دارد.
ایازی با بیان اینکه به ما گفته شده است که در این شب‌ها به نیایش بپردازیم و سرنوشت خود را در این شب‌ها با اندیشیدن و دعا رقم بزنیم، گفت: تعیین سرنوشت می‌تواند درخواست شخصی باشد، اعم از طلب بخشایش و یا اینکه کارهای‌مان درست انجام بگیرد و سروسامان یابد. همچنین دعای ما می‌تواند در خصوص نزدیکان خانوادگی و یا برای بستگان دورتر و دوستان و عزیزان‌مان باشد. حتی ممکن است دعای ما در باره کشور و شرایطی باشد که ما در آن هستیم و یا می‌توانیم برای کل جامعه انسانی دعا کنیم که وضعیت بهتری یافته و مشکلاتی که امروز وجود دارد و بشریت از آن رنج می‌برد، اعم از جنگ‌ها، اختلافات و خون‌ریزی‌ها و یا کاهش معنویت و ستم‌ها و فقر و گرسنگی پایان یابد.
نویسنده کتاب «آزادی در قرآن» ادامه داد: این‌ها مواردی است که می‌توانیم از خدا بخواهیم و شما نمونه‌اش را در دعای مکارم اخلاق می‌بینیم که امام سجاد(ع) این خواسته‌ها را به شکل جامعی بیان می‌کند و برای دیگران و خود طلب بخشش می‌کند و در خصوص چگونگی زندگی و تنظیم آن اصولی اخلاقی را مطرح می‌سازد.
وی افزود: شب قدر منافاتی با عقلانیت ندارد، زیرا عقلانیت به ما می‌گوید ما چگونه بیاندیشیم و چگونه برنامه‌ریزی کنیم و چگونه از عقل جمعی بهره‌برداری کنیم و در دعا ما آنچه را که اندیشیدیم از خدا می‌خواهیم که بتوانیم که توفیق پیدا کنیم و آن را محقق سازیم.
آداب شبهای قدر
ایازی در پاسخ به این پرسش که ما چگونه می‌توانیم از این شب‌ها به بهترین نحو استفاده کنیم، گفت: مسلما راهکارها و دستوراتی در این باب مطرح شده است. برای مثال در این شب‌ها احیا پیش گرفته و نخوابیم و بیداری ما زنده بودن باشد تا بتوانیم در آن شب‌ها حالت بهجت و نشاط داشته باشیم و در محافل دعا و توجه به خداوند شرکت کنیم.
وی ادامه داد: در آداب شب قدر گفته شده است قبل از اذان مغرب غسل کرده و لباس‌مان را عوض کنیم و از شبهای قبل از خدا بخواهیم که ما را در این شب‌ها موفق کند، همچنین وارد شده است که در این شب‌ها مراقبت کنیم گناهی از ما اعم از تهمت و غیبت و ظلم از ما سر نزند و حرف تند و عصبانیت و غضبی از ما دیده نشود و این‌ها مواردی است که می‌تواند به ما کمک کند که در آن شب بهتر موفق باشیم.
ایازی ادامه داد: از آداب دیگری که وجود دارد، این است که ما در این شب‌ها صدقه داده و به فکر مستمندان و یتیمان و بستگان نیازمند خود باشیم و در دعای شعبانیه که به مناسبت ایام رمضان آمده، بیان شده است که به فکر ایتام مستمندان، همسایگان، اقوام و بستگان بوده و تلاش کنیم در این شب‌ها افطاری بدهیم.
بعد اجتماعی شبهای قدر
ایازی در پاسخ به این پرسش که آیا شبهای قدر تنها نتایجی فردی دارد و یا برای اجتماع نیز دستاوردهایی خواهد داشت؟ گفت: مراسم شبهای قدر در فرهنگ شیعه به صورت جمعی برگزار می‌شود و نوعی همبستگی اجتماعی و مشارکت عمومی برقرار می‌گردد. از طرفی مسلما حیات فردی ما از حیات اجتماعی ما جدا نیست و انسان خیلی از چیزهایی که را که می‌خواهد خواسته شخصی او نیست و آرزوهای اجتماعی مثلا بهبود وضعیت معیشت مردم، اصلاح جامعه و حل نابسامانی‌ها نیز هست، مشکلاتی که برای جامعه وجود دارد، و اولویت ما است، چنانکه در دعاهای روزانه بعد از نماز خوانده می‌شود: اللهم اغنی کل فقیر اللهم اشبع کل جائع که در آن مانند فقر انحطاط یا مشکلاتی که جوامع اسلامی را در بر گرفته مانند «اللهم اصلح کل فاسد من امور المسلمین» به مساله اصلاح امور و خاتمه جنگ‌ها، استبداد، حکومت‌های فاسد و نظام‌هایی که به صورت درستی مدیریت نشده‌اند و با عقل و تدبیر عمل نکرده و جوامع اسلامی را تهدید می‌کنند، پرداخته و طبعا باید توسط خود انسان‌ها خواسته و مطالبه عمومی شود و در موضوع دعا واقع شوند تا زمینه حرکت اصلاحی و برطرف شدن آن مشکلات فراهم گردند.
وی ادامه داد: وقتی انسان دعا می‌کند، تنها الفاظی را ناخواسته ادا نمی‌کند و بر زبان نمی‌آورد، بلکه طلب توفیق از خداوند می‌کند که بتواند در این مسیر حرکت کند و با کمک دیگران این حرکت را پیش برده تا بتواند این مسائل را حل کند.
ایازی تصریح کرد: نباید به دعا تنها به صورت فردی نگاه کرد و فقط مسائل و مطالبات فردی را خواست، بلکه باید به مسائل ناظر بر دیگران هم عنایت داشته و آنها را نیز خواست تا به کمک دیگران و خواست خدا بتوانیم این مشکلات را حل کنیم. مثلا امروز یکی از مسائل قابل توجه جوانان است. تربیت نسل جدید و درک نیازهای واقعی آنان باید یکی از دعاهای ما باشد.
وی ادامه داد: اینکه انسان توجه داشته باشد که مشکلاتی اجتماعی وجود دارد که باید برطرف کنند و از خدا بخواهد که ایشان را کمک بکند تا این مسائل را حل کند، باعث می‌شود حرکت در آینده ایجاد شده و زمینه برطرف کردن این مشکلات فراهم شود.
بهترین عبادت در شب قدر طلب علم است
ایازی در ادامه با بیان اینکه امید است خدا توفیق دهد که بتوانیم از این شب‌ها درست استفاده کنیم، گفت: باید بتوانیم از فرصت شب‌ها قدر به درستی استفاده کنیم و برنامه‌ریزی کرده و نگذاریم این اوقات به غفلت و بی‌فایدگی بگذرد.
وی در پایان گفت: باید اضافه کنم، مرحوم شهید دوم در کتاب منیه المرید گفته است که بهترین عبادات در این شب‌ها طلب علم است، یعنی انسان‌ها همین که بتوانند در مجالسی شرکت کنند که کمال و معرفت انسان را بیافزاید کافی است و بهترین فضایل و اعمال این شب‌ها است، بنابراین توصیه من این است که در این شب‌ها مومنین سعی کنند در مجالسی شرکت کنند که به جای این که وقت آنان تلف شود بر آگاهی آنان از حیات معنوی و راه و رسم زندگی بیافزاید. حدی از عزاداری‌ها مطلوب است، اما اصل و اساس در این شب‌ها استفاده از مجالسی است که به رشد آگاهی دینی و اجتماعی ما بیانجامد.
میثم قهوه‌چیان