شناسه : ۳۰۶۴۱۰ - چهارشنبه ۷ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۲۲:۲۸
سیدجواد میری مطرح کرد:
چالش احیای غیرت دینی در گذر از «میثاق» به «قرارداد» اجتماعی
گروه اندیشه: استاد پژوهشگاه علوم انسانی با اشاره به تمایز غیرت عرفی و دینی، به طرح چالش‌های تبدیل میثاق به قرارداد اجتماعی در جامعه مدرن پرداخت.
سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با تمایز بین غیرت عرفی و دینی و تغییر معنای غیرت با گذشت زمان، بیان کرد: در ابتدا باید به این موضوع بپردازیم که معنای غیرت چیست؟ یکی از مباحثی که در غیرت وجود دارد مسئله‌ای به نام تعصب و حمیت است که این مسئله در جوامع قبل از مدرن در میان خانواده‌ها و قبایل به‌صورت ارزش وجود داشت و این ارزش‌ها باعث پیوند دادن قبیله‌ها و خانواده‌ها می‌شد و آن ارزش‌ها باعث به وجود آمدن یک سری باورها در ذهن افراد جامعه می‌شد که اگر از این باورها عدول و سرپیچی می‌کردند، مجازات شدید برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شد، اما در چنین جامعه‌ای که صحبت از مسئله غیرت می‌شود، هنجارها به‌صورت مشخص تعیین شده است و یکی از نمود‌های این جامعه این است که ارزش‌ها توسط فرد اختیار نمی‌شود، بلکه به‌صورت یک سنت و از طریق ارث منتقل شده است، اما در جوامع مدرن این افراد هستند که ارزش‌ها را انتخاب می‌کنند و اگر در چنین جامعه‌ای قرار باشد که یک هنجار به‌عنوان ناهنجاری شناخته شود، باید طبقه‌ای تعیین شود که ارزش‌ها را تعریف کند و به‌صورت یک چهارچوب خاص آن هنجارها را تعریف کند و در صورت عدول از این هنجارها افراد مجازات خواهند شد.
غیرت در جوامع مدرن
وی افزود: در جوامع مدرن ما نمی‌توانیم از مسئله غیرت صحبت کنیم، به این دلیل که غیرت در حوزه‌ای تعریف می‌شود که مسئله‌ای را به افراد تحمیل می‌کنند و در جوامع مدرن مسئله‌ای را به افراد تحمیل نمی‌کنند و افراد خود ارزش‌ها را انتخاب می‌کنند و در جوامع مدرن به‌جای مسئله غیرت، از مسائل حقوقی صحبت می‌شود؛ یعنی مسئله غیرت را به تمایزی بین اخلاق و حقوق تعریف می‌کنند.
میری بیان کرد: تمایزی که بین حوزه اخلاق و حوزه حقوق اتفاق افتاده، باعث شده است که بسیاری از مسائلی که قبل از جامعه مدرن به‌عنوان مسائل فقهی و دینی بیان می‌شد، در جامعه مدرن این مسائل در ذیل مسائل اخلاق فردی قرار گیرد، بنابراین مسئله غیرت به‌عنوان یک مسئله فقهی و دینی در عرصه اجتماعی هیچ جایگاهی ندارد، بلکه در ذیل مسائل اخلاقی قرار می‌گیرد و چون اخلاق از منظر فیلسوفان مدرن یک مسئله فردی است و فرد باید با انتخاب خود به موضوع دست یابد، دیگر نمی‌توان در کارکرد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی از مسئله غیرت یا بی غیرتی استفاده کرد و با به کار بردن این اصطلاحات بخواهیم یک گروه را از جامعه با این القاب حذف کنیم.
جایگاه غیرت عرفی در نظام اجتماعی
سیدجواد میری در ادامه گفت: بنابراین مسئله‌ای را که با نام غیرت «عرفی» معرفی می‌کنند، هیچ جایگاهی در نظام اجتماعی ندارد، به این دلیل که در نظام اجتماعی جدید تمایز بنیادین بین مفهوم اخلاق و حقوق وجود دارد و در جامعه مدرن مفهوم غیرت عرفی یک حالت مبهم دارد.
مفهوم‌سازی غیرت از جنس محبت و نیکی
مدرس پژوهشگاه علوم انسانی گفت: اگر مسئله‌ای پسندیده بود که طبعا مورد پذیرش قرار می‌گیرد، اما اگر ناپسند بود امری است که از بیرون تحمیل شده است و بسیاری از مفاهیم دینی و اخلاقی مسائلی هستند که «لااکراه» هستند و از مقولاتی هستند به مانند محبت و احساس و نیکی باید خود فرد به آن دست یابد، از طرف دیگر جامعه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم باید وضعیت و مقام آن را بشناسیم و به این نتیجه برسیم که جامعه ما یک جامعه قبیله‌ای نخواهد بود که یک سری ارزش‌ها و قبح‌هایی وجود دارد که به‌صورت ارثی هستند و باید از آن دفاع کنند و آن را به نسل بعد منتقل کنند.
میری افزود: یکی از شاخصه‌های مهم جامعه مدرن این است که افراد در حوزه ارزش‌ها باید به مسائل ارزشی و مسائلی که در حوزه اخلاقیات وجود دارد به‌صورت منتقدانه و تأملانه نگاه کنند و این یک امر مستلزم اراده درونی است.
سیدجواد میری اظهار کرد: اگر از مفهوم غیرت می‌خواهیم استفاده کنیم، باید به این موضوع توجه داشته باشیم که آن را در چه جامعه‌ای به کار می‌بریم؟ آیا در رابطه با یک جامعه قبیله‌ای یا یک جامعه مدرن صحبت می‌کنیم؟ یکی از علل ناهماهنگی‌ها و ناملازمت‌ها که بعضا در جامعه و رسانه‌ها مشاهده می‌کنیم، به این دلیل است که اساسا کسانی که در مسائل اجتماعی و فرهنگی و مذهبی یا این ارزش‌هایی که در آن دخالت می‌کنند به این موضوع توجه ندارند که باید با توجه به زمان و مکان مناسب مفهوم‌سازی شود و فقهای فقه پویا نیز به این مسئله اشاره می‌کنند که مسائل دینی باید در چهارچوب دو عنصر زمان و مکان مطرح شود. منظور از زمان و مکان فیزیکی نیست، منظور از فضا و موقعیت و شرایط حال آن جامعه است که باید با توجه به آن مطرح شود و متاسفانه بسیاری از افرادی که در این زمینه فعالیت دارند به این موضوع توجه ندارند که باید ابعاد جامعوی زمان و مکان در نظر گرفته شود و جامعه امروز ابعادی پیدا کرده که نمی‌توان آن را با جامعه دویست سال گذشته مقایسه کرد که این گونه قیاس‌ها باعث شده است که با مسائلی همانند مسئله غیرت که نمی‌تواند براساس اکراه باشد، با سرکوب کردن باعث ایجاد شدن ضربه‌های شدید به اعتماد‌های اجتماعی می‌شوند.
غیرت دینی در گذر میثاق به قرارداد اجتماعی
وی در ادامه عنوان کرد: مبحث بعدی که در جامعه ما مطرح شده این است کسی که غیرت دینی ندارد و به آن اصطلاح دیاثت می‌دهند، تکلیف این‌گونه افراد چیست؟ آیا باید واژه دیاثت را به آن‌ها نسبت داد؟ این بحث به این دلیل مطرح می‌شود که ما این مفهوم را در جامعه بیان نکردیم که فرق بین نظام ارزشی و نظام حقوقی این است که اولی مبتنی بر میثاق و دومی مبتنی بر قرارداد است و اگر این تمایزات را مفهوم‌سازی نکنیم، در مسائل حقوقی و مسائلی که مربوط به نظام قضایی است، دچار در هم آمیختگی می‌شویم و نمی‌دانیم در چه جایی مربوط به حریم فردی و در چه جایی مربوط به حریم جامعوی است و ما بینش روشن از این مرزها و حدود نداریم و این به‌این دلیل است که نظام قضایی و حقوقی خود را در هم آمیختیم و این موضوع ما را دچار یک پریشانی مفهومی کرده است که انعکاس آن در جامعه و نظام حقوقی و رسانه‌ها نیز دیده می‌شود و این موضوع تبدیل به یک معضل در جامعه ما شده است.
وی افزود: مسئله غیرت در جامعه ما مبتنی بر برداشت میثاقی است که برخی‌ها با استفاده از قدرت می‌خواهند میثاق را تبدیل به قرار داد اجتماعی کنند که این هدف آن‌ها با این روش امکان‌پذیر نیست، بلکه باید با گفتمان‌سازی اجتماعی انجام شود و برخی از افراد جای این‌که با قدرت منطق این اعمال را انجام دهند، با منطق قدرت می‌خواهند میثاق را تبدیل به قرارداد کنند و باید به این موضوع توجه داشت. دینی که مبتنی بر منطق و گفتمان نباشد در جهان مدرن اساسا نمی‌تواند خود را حفظ کند.
میری در پایان گفت: باید به میثاق و قرارداد توجه جدی صورت بگیرد و برای منکوب کردن برخی از افراد در مسئله غیرت تجدید نظر شود. به این دلیل که اساسا نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر این عقیده است که «میثاق» قرار است تبدیل به یک «قرارداد» اجتماعی شود که این چهارچوب‌های جامعه ما را تقویت می‌کند و این روش نباید مجزا از گفت‌وگو و تعامل باشد. این وظیفه رسانه‌هاست که همبستگی اجتماعی و خودآگاهی دینی را در جامعه ایجاد و انزجار را از جامعه دور کنند.
