تفسیر قرآن آیت‌الله هاشمی رفسنجانی؛ راهنمای قرآن‌پژوهان

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا مودب، مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص تفسیر راهنما گفت: در روی جلد این تفسیر می‌خوانیم که این تفسیر روشی‌نو در ارائه مفاهیم و موضوعات قرآن است. این تفسیر سابقه‌ای قبل از انقلاب دارد که وقتی مرحوم آیت‌الله هاشمی در زندان بودند، مطالعات قرآنی داشتند و آنچنان که گفته‌اند فیش‌هایی از موضوعات و مفاهیم قرآن تهیه کردند و پس از انقلاب آن‌ها را در اختیار مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات قرار دادند و و محققان با توجه به نیازهای زمان فیش‌ها را بازنگری کردند و پس از آن، بر همان بنیادی که مولف قرار داده بود، تفسیر را شکل دادند.
وی افزود: تفسیر راهنما چند خصوصیت مهم دارد. اول این‌که این تفسیر در هر آیه و یا بخشی از آیه مطالب و برداشت‌های خاص از آن برداشته و به صورت پیام‌های گویا و روشن در ذیل آیه ثبت شده است.
مودب تصریح کرد: در آیه 100 سوره توبه پیام‎ها به صورت موردی در ذیل آیه گردآوردی شده‌اند و اگر آیه طولانی بوده و پیام‌های متعددی گرد آمده، قسمتی از آیه که پیام از آن گرفته شده، ذکر شده است.
وی ادامه داد: این کار از نظر روش کم نظیر است، دیگر مفسران چندین آیه را در کنار هم می‌آورند و یا اگر آیه مطرح شد مطالبی به صورت کلی بیان می‌شود، اما کمتر اشاره می‌شود که ذکر شود هر قسمت از توضیح به کجای آیه مربوط است.
روایات به خوبی دیده شده است
مودب افزود: نکته دوم آن است که در این تفسیر روایات به خوبی دیده شده و متن روایت در پایان پیام‍‌های آیه به صورت مستقل ابتدا می‌آید و سپس از روایت نکته‌هایی یاد می‌شود که این شیوه قدری شبیه شیوه علامه در المیزان است که ایشان هم روایات را در پایان می‌آورد.
وی در خصوص تفاوت تفسیر راهنما با تفسیر المیزان در نحوه استفاده روایات، گفت: در تفسیر راهنما روایات از بندهای دیگر جدا نشده است و جالب است که متن اصلی روایت با ترجمه آمده و به محقق این امکان را می‌دهد که روایت هر آیه را در ذیل آیه استفاده کند.
مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: روایت این تفسیر هم اختصاص به ائمه ندارد و به پیامبر هم پرداخته شده است و گزینش روایاتی که تفسیر آورده است، دقت‌های خوبی شده و متن به گونه‌ای ملاحظه شده و زمینه استفاده از روایات رعایت شده است.
تقسیم‌بندی مفاهیم و موضوعات آیات
وی افزود: نکته سومی که ممتاز است آن است که در پایان هر آیه‌ای فهرستی تنظیم شده و در پایان هر جلدی فهرستی موضوعی طراحی گردیده که اگر هر محققی بخواهد به صورت موضوعی و مفهومی ‌آن‌ها را به دست آورد به پایان هر آیه مراجعه کرده و کلید واژه‌هایی که آن آیه استفاده شده است را نشان می‌دهد که می‌توان در آیه شریفه مورد استفاده قرار گیرد.
وی تصریح کرد: برای مثال در آیه 100 سوره توبه در انتهای آیه از کلید واژه آخرت، آرامش، انصار، الله؛ امام علی(ع) و ... تا بیش از 20 کلید واژه در ذیل آیه به صورت فهرست آمده است که این امکان را می‌دهد که هر محققی بداند که این کلید واژه در این آیه قابل بحث است.
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه این فهرست در پایان جلد به صورت موضوعی و مفصل آمده است، گفت: این فهرست نیز این امکان را می‌دهد که ضمن بررسی یک موضوع به همه آیاتی که آن موضوع را برسی کرده‌اند دسترسی حاصل شود.
وی ادامه داد: برای هر مبلغی و هر که بخواهد با مطالب و موضوعات ذیل آیات آشنا شود کافی است به پایان هر جلد مراجعه کرده و از بیش از 100 موضوعی که ارائه شده، استفاده کند و در هر آیه و آیات دیگر مطالب ذکر شده دست یابد. تفسیر راهنما در ارائه موضوعات و مفاهیم نو می‌باشد. از این رو این تفسیر خیلی مورد توجه قرآن‌پژوهان قرار گرفته و هر پایان‌نامه و تحقیق علمی می‌تواند از ده‌ها آیه زیر هر موضوع بهره‌مند شود و بتواند از قرآن به عنوان راهنما استفاده کند.
مودب در پاسخ به این پرسش که این تفسیر چه هدفی داشته و آیا به هدف خود رسیده است، گفت: مفسرمی‌خواسته است تفسیری راهنما برای محققان باشد که حقیقتا می‌تواند راهنمای محققین در رسیدن به مفاهیم و کلماتی که در قرآن به کار رفته است باشد و کلماتی که به عنوان یک موضوع می‌تواند در قرآن مطرح باشد مورد توجه قرار گرفته است.
وی ادامه داد: به خاطر این که این تفسیر یک کار جمعی است که هزاران ساعت توسط ده‌ها محقق انجام شده است، می‌تواند در سطح تفاسیر عالی مطرح شود و این مساله با توجه به ساختار و روشی که این تفسیر روشن می‌شود.