برگزیده هائی از نهج البلاغه
51 - ترجمه الکلمات القصار
ترجمه میرزااحمد علی سپهر(مورخ الدوله) نزدیک 700 کلمه از کلمات قصار امیرمومنان علی(ع) رابه فارسی و فرانسه ترجمه کرده و در سال 1312 در تهران چاپ شده است (1).
52 - شرح النهج، شرح بعض کلمات قصار نهج البلاغه
تالیف: ملا اسماعیل بن محمدحسین مازندرانی اصفهانی خاجوئی متوفای 1173ه. عالمی جامع و از اکابر فقها ومتکلمین امامیه در عهد نادری بود که به حسن اخلاق و عزت نفس و اخلاص به ائمه هدی علیهم السلام و عدم اعتناء به صاحبان پول و مقام شهرت داشت و از کسانی که علم را وسیله مقاصددنیوی می نمودند، بسیار تنفر داشت.
به همین جهت در نظر عامه مردم احترام داشت حتی نادرشاه با آن صولت و سطوتی که داشته، به جز او کس دیگری را وقعی نمی گذاشت،. فقط اوامر و دستورات او رالازم العمل می دانست و تالیفات سودمندی دارد از جمله شرح بعضی از کلمات قصارامیرمومنان علی(ع) است (2). نسخه خطی این کتاب در ضمن مجموعه ای در کتابخانه رضوی موجود است و خصوصیات آن در جلد 5 ص 104 شماره 566 از اخبار مخطوطه ذکر شده است (3).
53 - ترجمه عهد نامه مالک اشتر
(سلوک الولاه سلوک ولاه العدل آداب الولاه رساله فی سلوک الولاه)
تالیف : علامه مجلسی مولی محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی(متوفای 1110ه) و آن شرح فارسی عهدنامه مالک اشتر است و در فهرست تصانیف علامه به عنوان ترجمه ذکر شده است. داماد وی میرزا کمال در کتاب «البیاض الکمالی »گفته است نوشته علامه مجلسی ترجمه مختصری بوده و لکن آن را حاج محمد صالح قزوینی به تفصیل شرح کرده است. بنابراین تالیف قزوینی شرح شمرده می شود. علامه تهرانی می گوید: یک نسخه از آن را به ضمیمه شرح فارسی نامه امام(ع) به عثمان بن حنیف والی بصره، اخیرا در کتابخانه امیرالمومنین(ع) دیدم (4).
54 - شرح النهج، شرح خطبه شقشقیه
تالیف: بعضی از متاخرین. اول آن این چنین است: «الحمد لله الذی ارسل محمدا بالهدی و دین الحق...» و نسخه ای از آن پیش استاد علی خاقانی موجود بود (5).
55 - ترجمه عهد مالک الاشتر
تالیف: شیخ محمد هادی بن محمد حسین قائنی، آن رادر سال 1323 ه ق تالیف کرده و در سال 1315شمسی چاپ شده است و نامبرده کتاب دیگری دارد به نام «ترجمه الادب الکبیر» (6).
56 - شرح النهج
ترجمه فارسی شش نامه و دو خطبه و بعضی کلمات قصار علی(ع) در 112صفحه و آن را بعضی از متاخرین از ناسخ التواریخ استخراج کرده اند و نسخه خطی آن در کتابخانه رضوی موجود است (7).
57 - شرح النهج
تالیف: مولی محمد تقی، والد علامه مجلسی متوفای 1070ه. و آن شرح فارسی «خطبه الاستسقاء» است که قسمتی از آن در نهج البلاغه آمده است (8).
58 - شرح النهج (بخش گهرها)
تالیف: شیخ محمد تقی قمی جاپلقی. شرح و ترجمه کلمات قصار علوی به زبان فارسی است و اسم آن «بخش گهرها» و در ایران چاپ شده است (9).
59 - شرح النهج
شرح و ترجمه تعدادی از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار امیرمومنان علی(ع) به فارسی (10).
تالیف: میرزا محمد تقی خان بن محمد علی، متخلص به «سپهر» ملقب به «لسان الملک ». ادیب، مورخ و مولف کتاب عظیم «ناسخ التواریخ » متوفای 1297ه (11).
60 - شرح النهج
تالیف: مولی محمد تقی بن حسین علی هروی حائری متوفای 1299ه.
و در کتاب خود «نهایه الامال » ذکر کرده است که این کتاب شرح مفصل خطبه همام دراوصاف متقین است (12).
61 - منظومه عهدنامه حضرت امیرالمومنین(ع) به مالک اشتر
ناظم: میرزا جهانگیرخان ناظم الملک حسین مرندی ملقب و متخلص به ضیائی، و در ایران چاپ شده است (13).
62 - شرح النهج
تالیف: میرزا جهانگیر خان ناظم الملک ضیائی(متوفای 1352ه).
وصایای سه گانه امیر مومنان علی(ع) به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) که در نهج البلاغه ذکر شده به تاریخ 1329ه به نظم کشیده وبه تفصیل شرح نموده است و در استانبول در همان سال با متن وصایای امام(ع) چاپ شده است (14).
63 - شرح النهج
تالیف: شیخ محمد حسن بن علی محمدی بجنوردی (متولد 1345ه) ازکودکی مقیم نجف اشرف بوده و در مدرسه سید یزدی حجره داشت و حافظ قرآن و مقداری از نهج البلاغه بود ظاهرا هنوز شرح وی به اتمام نرسیده است (15).
64 - نورالیقین(فی شرح خطبه صفات المومنین)
تالیف: میرزا حسین شفیعی. خطبه همام را به فارسی شرح و ترجمه کرده و آن را «نورالیقین » نامیده است. و در سال 1372 در ایران چاپ شده است (16).
65 - هدایات الحسام فی عجائب الهدایات للحکام
اسم تاریخی ترجمه عهدنامه مالک اشتر به فارسی است. تالیف: ادیب حکیم میرزا محمد حسین بن علی نقی همدانی-برادر میرزا محمد واعظ همدانی- و آن را در سال 1308 به اسم والی کرمانشاه «زین العابدین حسام الملک » تالیف کرده است و یک نسخه از آن به تاریخ کتابت 1311ه در کتابخانه محتشم السلطنه اسفندیاری درتهران موجود است (17).
66 - تقویم الاود و مداواه العمد
تالیف: سید سبط حسن بن سید وارث حسین جایسی لکهنوی(1296 - 1354) و کتاب چنین آغاز شده است: «الحمد لله الوتر الصمد الذی رفع السماء بلا عمد». و آن شرح خطبه ای است که اول آن چنین است: «لله در فلان فلقد قوم الاود وداوی العمد». و این کتاب که مجموعا 78 صفحه است دراین بحث می کند که مراد از «فلان » در آن خطبه کیست؟ و در لکهنو چاپ شده است (18).
67 - هدیه الامم و مجله الاداب والحکم
تالیف: حاج محمد صادق معروف به «غازی »ابن حاج محمد علی بن علی محمد بن اللهوردی تبریزی. در سال 1327ه تالیف و درهمان سال هم چاپ شده است (19).
68 - شرح النهج (شرح عهدنامه مالک اشتر)
تالیف: مولی محمد صالح بن محمد باقرقزوینی روغنی مولف شرح کامل نهج البلاغه. و آن شرح عهدنامه مالک اشتر به فارسی است و آن را از شرح کامل استخراج نموده و بر هر صفحه اشعار و مطالب سودمندی هم افزوده است و مقدمه ای هم بر اول آن اضافه کرده است و ظاهرا در سال 1094 ازتالیف آن فارغ شده است و نسخه ای از آن در مدرسه سپهسالار سابق و دیگری درکتابخانه محتشم السلطنه اسفندیاری موجود است (20).
69 - منشور الادب الالهی، و دستورالعمل کارگاهی
شرح فارسی وصیت امیرالمومنین(ع)به فرزندش امام مجتبی(ع) و مختصر آن را در شرح کامل نیز درج کرده است.
تالیف: مولی محمد صالح روغنی مذکور (21).
70 - کتاب الاخلاق النفسیه فی شرح خطبه الوصیه
شرح فارسی خطبه وصیت امیرمومنان علی(ع) به فرزندش امام مجتبی(ع) است (22).
71 - صد کلمه ترجمه و شرح صد کلمه از کلممات قصار در نهج البلاغه،
تالیف:مرحوم حاج شیخ عباس بن محمد رضا محدث قمی و در سال 1353 چاپ شده است (23).
72 - شرح خطبه شقشقیه
تالیف: سید مفتی میر محمد عباس ابن سید علی اکبرشوشتری لکهنوی متوفای 1306ه و آن شرح خطبه شقشقیه به زبان فارسی است که در سال 1287 در هند چاپ شده است. در حاشیه این نسخه تعلیقاتی هم به عربی وجود دارد وآن را به امر نواب معتمدالدوله مختارالملک سید محمد خان بهادر ضیغم جنگ تالیف کرده است (24).
73 - در ثمین
تالیف: عالم فقیه واعظ ادیب شیخ عبدالحسین ابن شیخ محمد طاهرابن علامه شیخ محسن دزفولی و آن شرح فارسی خطبه همام در وصف متقین است و هرکجااز شرح یک جمله فارغ شده آن را به فارسی به نظم کشیده است و نسخه ای از آن درکتابخانه پسرش شیخ محمد علی معزی مولف کتاب «تجدید الدوارس » و «مفتاح التحقیق » موجود است. مولف، اشعار جالبی هم دارد که در «مخزن الدرر» ذکر شده است و تخلص وی در آن «بهار» است (25).
74 - شرح خطبه قاصعه
شرح خطبه قاصعه به زبان فارسی است. و مولف آن: مولی عبدالکریم بن محمد یحیی قزوینی معاصر شاه سلطان حسین صفوی متوفای 1136ه می باشدکه تمام آن را در کتاب خود «نظم الغرر» در باب 15 آورده است (26).
75 - نظم الغرر و نضد الدرر
تالیف: عبدالکریم بن محمد یحیی بن محمد شفیع قزوینی معاصر شاه سلطان حسین صفوی (1101 - 1135) مولف در این کتاب نظم «غررالحکم و درر الکلم » آمدی را تغییر داده و تمام کلمات قصار نهج البلاغه را هم برآن افزوده و شرح کرده است. و مجلدات این کتاب ارزشمند به طور پراکنده درکتابخانه های مختلف ایران یافت می شود (27).
76 - محفظه الانوار
تالیف: سید عبدالله ابن ابوالقاسم ابن علم الهدی عبدالله بلادی بهبهانی بوشهری(1291 - 1372) شرح فارسی کلماتی است که از کلمات قصار امیرمومنان علی(ع) از نهج البلاغه برگزیده و در سال 1343 ه چاپ شده است (28).
77 - شرح النهج
تالیف: شیخ محمد علی بن ابی طالب مشهور به علی بن ابیطالب حزین زاهدی گیلانی اصفهانی متوفی در بنارس هند سال 1181ه و آن شرح و ترجمه به فارسی بعضی از خطب نهج البلاغه است (29).
پی نوشتها:
(1) الذریعه، ج 4، ص 130 - ج 14، ص 115 و 116.
(2) ریحانه الادب، ج 2، ص 105 و 106.
(3) الذریعه، ج 14، ص 116.
(4) الذریعه، ج 4، ص 119 - ج 14، ص 116.
(5) الذریعه، ج 14، ص 117.
(6) الذریعه، ج 4، ص 119 120.
(7) الذریعه، ج 14، ص 117 و 118.
(8) الذریعه، ج 14، ص 118.
(9) الذریعه، ج 14، ص 119.
(10) الذریعه، ج 14 ، ص 119.
(11) ریحانه الادب، ج 5، ص 119.
(12) الذریعه، ج 14، ص 120.
(13) ریحانه الادب، ج 5، ص 120.
(14) الذریعه، ج 14، ص 122.
(15) الذریعه، ج 14، ص 123.
(16) الذریعه، ج 14، ص 124.
(17) الذریعه، ج 14، ص 125 - ج 25، ص 163.
(18) الذریعه، ج 14، ص 126 - ج 4، ص 395 و 396.
(19) الذریعه، ج 14، ص 128 - ج 25، ص 206.
(20) الذریعه، ج 14، ص 129.
(21) الذریعه، ص 14، ص 129.
(22) الذریعه، ج 14، ص 129.
(23) الذریعه، ج 14، ص 130.
(24) الذریعه، ج 14، ص 130.
(25) الذریعه، ج 14، ص 131.
(26) الذریعه، ج 14، ص 133.
(27) الذریعه، ج 24، ص 218.
(28) الذریعه، ج 24، ص 134.
(29) الذریعه، ج 14، ص 135.
