فضای مجازی در اندیشه تسخیر انسان است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) ظهر امروز نشست‌های فلسفی بیست و یکمین همایش بزرگداشت حکیم ملاصدرا با موضوع فلسفه در مواجهه با فضای مجازی ادامه یافت و سخنرانان جلسه به بیان نظرات خود پرداختند.

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه حکمت و فلسفه ایران یکی از سخنرانان این همایش بود که در موضوع «ارزیابی فضای مجازی با رویکرد حکمت اسلامی» سخن گفت. وی اظهار کرد: فیلسوفان غربی فلسفه فضای مجازی را با روش‌های خودشان مثل روش تحلیلی، پوزیتیویست و ... بحث می‌کنند. ما باید با رویکرد حکمی به این موضوع بپردازیم چراکه فضای مجازی آن‌قدر موضوع گسترده‌ای است که تمام حوزه‌های زندگی بشر را در برگرفته است.

وی در خصوص تصویری که از فضا مجازی مدنظر دارد گفت: فضای مجازی از سنخ صنعت است، از سنخ دانش نیست. به عبارت دیگر، برساخته از نرم‌افزار و سخت‌افزاری است که زاییده علوم پایه و علوم مهندسی است. وقتی یک پدیده از سنخ صنعت است پس بی‌گمان جهت‌دار و معنادار است، خنثی نیست. حال باید مشاهده کرد که این فضای مجازی با هویت انسان چه می‌کند. فضای مجازی با هویت انسان 8 کار می‌کند: نخست سرویس دهی. دوم، رفع نیاز (چه مثبت و چه منفی). سوم، نیازسازی. چهارم، کنترل و مدیریت نیازها. پنجم، ایجاد وابستگی. ششم، تعیین معیار. هفتم، ایجاد دلبستگی و باور. هشتم، تسخیر انسان. اگر علوم پایه و علوم مهندسی به دنبال توصیف و تغییر طبیعت و توصیف و تغییر انسان‌اند، ابزار این تغییر و حتی تسخیر انسان، فضای مجازی است.

وی در ادامه به تبیین هویت انسان در حکمت متعالیه پرداخت و گفت: در حکمت متعالیه، ملاصدرا با استفاده از مبانی اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و ... می‌خواهد این را نشان دهد که همه شئون عالم الهی است و انسان، ظهور اسم جامع الله است. صدرا با استفاده از عرفان نظری تلاش می‌کند که اثبات کند عین ثابت حقیقت محمدیه به واسطه فیض اقدس الهی واسطه است برای آفرینش سایر اعیان ثابته. انسان کامل واسطه فیض اقدس است برای آفرینش اعیان ثابته و هم چنین واسطه فیض اقدس است برای آفرینش اعیان خارجی در حضرت عینیه. حالا این جایگاه انسان در قوس نزول است. در قوس صعود، انسان باید اسفار اربعه را طی کند که عبارت است از: سیر از خلق به سوی حق، سیر از حق به سوی حق، سیر از حق به سوی خلق و سیر از خلق به سوی خلق به حق. کل کتاب اسفار می‌خواهد قوس صعود و سیر تکامل را به انسان معرفی کند.

وی در محور چهارم سخنان خود به ارزیابی فضای مجازی در نسبت سنجی با هویت انسان در حکمت متعالیه پرداخت و اظهار کرد: آیا با تسخیر انسان در فضای مجازی می‌توان اسفار اربعه حکمت متعالیه در قوس صعود انسانی را طی کرد؟ از زاویه‌ای دیگر این پرسش چنین خواهد بود که آیا با حکمت متعالیه می‌توانیم در جهت گیری فضای مجازی نقش داشته باشیم؟ آیا حکمت متعالیه می‌تواند مدیریت فضای مجازی را در اختیار داشته باشد؟

در پاسخ به این سوال، سه نظر وجود دارد: دیدگاه نخست که نظر خود حقیر هم است، این است که امکان مدیریت حکیمانه فضای مجازی وجود دارد، هم از طریق سخت افزار و هم از طریق نرم‌افزار. این امر با رشد عقلانیت حکیمانه در کاربران فضای مجازی و نهادهای متولی مدیریت فضای مجازی میسر است. دیدگاه دوم می‌گوید به جهت حاکمیت قصری فلسفه مدرن بر فضای مجازی این امکان وجود ندارد چراکه  فضای مجازی زاییده علوم پایه مبتنی بر فلسفه مدرن است که بهره‌ای از حکمت ندارد. دیدگاه سوم هم این است که مدیریت حکیمانه گرچه ممکن باشد اما نباید اتفاق بیفتد.

لازم به ذکر است، پیش از حجت‌الاسلام خسروپناه، غلامرضا اعوانی در خصوص وجه ملکوتی وجود عالم مجازی از دیدگاه حکمت متعالیه سخنرانی کرد. وی در این رابطه گفت: کلمه ملکوت از ریشه ملک به معنای فرشته اخذ شده است. الآن در فلسفه و علم جدید، موضوع ملکوت عالم فراموش شده است در حالی که همه ادیان همواره به وجه ملکوتی عالم توجه داشته‌اند.

وی در ادامه عنوان کرد: 4 آیه درباره ملکوت در قرآن کریم داریم؛ «قُلْ مَنْ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ»، «وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»، «فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» و «أَوَلَمْ یَنْظُرُوا فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ». هیچ کس به ملکوت نمی‌رسد مگر این که 2بار متولد شده باشد. یکبار تولد به جسم و یکبار تولد به روح. حکمت همان تولد ثانی است. این ملکوت در درون شماست و نباید آن را در بیرون جستجو کنید. راه رسیدن به ملکوت از درون است چنانکه آیه قرآن می‌فرماید: «وَفِی أَنْفُسِکُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ؛ و در خود شما پس مگر نمى‌بینید».