همتم بدرقهء راه کن ای طائر قدس
که دراز است ره مقصد و من نو سفرم
إنّ الإمامة اُسّ الاٍسلام النامی 1
1 .از آن روز که آدمی پای بر زمین نهاد، همنوع طلبی را در نهاد داشت .این سرشت انسانی، فرزندان آدم را به هم پیوند داد و بدین سان همگرایی و جمع زیستی پایه گذاری شد .از دیگر سو، نیروی استخدام یا میل به حفظ منافع او را به تفرق و تک گرایی سوق میداد و تا اندازه ایاز جمع جدا میساخت .ضرورت سازمان و نهادی که بر جمع انسانی نظارت کند تا این دو را به هم آمیزد و زمینهء رشد و بالندگی را فراهم سازد، از همین رهگذر نشات میگیرد .
تاریخ چندین هزار سالهء زندگی بشر،رویکرد انسان را به این ضرورت گواهی میکند . و روشن است که تنوع مدیریتها و تفاوت اهداف، این تئوری را آسیب پذیرنمیسازد چرا که :انه لابد للناس من امیر بر او فاجر.2
اندیشه ورزی در چگونگی مدیریت جامعه از دیرباز نخبگان را به خود مشغول داشته است و جمهوریت و سیاست، کهن ترین نمونه آن است .
مورخان اندیشه سیاسی بر این نکته پا میفشارند که پیشینه تفکر سیاسی به آغاز زندگی جمعی انسانها بر میگردد .در این دوران دراز مکتبهای سیاسی گونه گونی به وجود آمده و امروزه رشته های فراوانی درعلوم سیاسی پدیدار گشته است .نگاهی به آنچه با پسوند سیاسی به کار میرود، این تنوع و گستردگی را مینمایاند :فلسفهء سیاسی، اندیشهء سیاسی، نظام سیاسی، فرهنگ سیاسی، فقه سیاسی، حقوق سیاسی، جامعه شناسی سیاسی، اقتصاد سیاسی، جغرافیای سیاسی، تاریخ سیاسی و .....
2 .فراتر از همهء مکتبها و اندیشه های سیاسی، اندیشه ای فرا بشری در همه ادوار زندگی آدمی به چشم میخورد که میتوان ازآن به سیاست دینی و آسمانی تعبیر کرد . شاید بتوان تاریخ این" سیاست برین "را که همزاد آدمی به نظر میرسد، همان تاریخ انسان دانست .
قرآن کریم از" خلافت "آدم و داوود،" امامت "ابراهیم و" وزارت "هارون سخن میراند، و جایگاه این مفاهیم دراندیشهء سیاسی بر آگاهان پوشیده نیست .بگذریم از مفاهیمی چون، قوم، طاغوت، استضعاف، استکبار، قتال و...که قرآن کریم در شرح حال پیامبران پیشین آورده و همه در حوزهء دانش سیاسی قرار دارد .اما قرآن کریم، خود دایره ای فراختر از این مفاهیم را برای رسالت پیامبر خدا(ص )وامت اسلامی ترسیم کرده است : هجرت، جهاد، صلح، بیعت، امر به معروف، نهی از منکر و ...
این مطالب را میتوان به گونه ای دیگر گزارش کرد که شریعت های آسمانی _ که به انگیزهء مدد رساندن به آدمی فرود آمده اند _ تنها به پندهای اخلاقی بسنده نکرده اند، بلکه با تعلیم توده ها رسالت خود را آغازیده و سپس با نهادهای حکمرانی در افتاده و پایان کارشان، برپایی حاکمیتی نو بوده است .
تحلیل کلامی این نظریه این است که نمیتوان پذیرفت که تئوریها و مکتبهایی که به زندگی انسان نظر دارد، بعد جمع زیستی وی را ندیده انگارد .حتی نظریه پردازان اخلاقی محض هم در باب حکومت و سیاست جامعه، داوری میکنند .
این امر در شریعت اسلامی به گونه ای آشکار خود نموده است .پیشینهء فرهنگ سیاسی مسلمانان و دستاوردهای علمی آنان درباب آیین شهریاری، سیاست نامه نویسی وفقه سیاسی این گفته را به خوبی گواهی میکند .تردیدی نیست که مصدر این تلقی و بینش، متون دینی، یعنی قرآن و سنت، بوده است .
3 .جهان اسلام در دوران معاصر، شاهد دو پدیدهء در خور درنگ در حوزهء سیاست است : یکی نگرش منفی نسبت به سیاست دینی است .این نگرش که سابقهء بلندی دارد و دربرخی جامعه ها دوران بلوغ خود را میگذراند _با تمامی ادیان، به ویژه اسلام، رو در رو است .این نگرش که انزوای سیاسی برای تفکر دینی و کاهش تحرک ایمان مذهبی را در پی دارد، تهاجمی برون دینی است و فرزانگان مسلمان را به پژوهشهای عمیق وجدی فرا میخواند تا به تبیین و استحکام باورهای خویش پرداخته و توان دفاع معقول را بیابند .
دومین پدیده، حضوراندیشهء سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه است .این پدیده گرچه ازبعد نظری سابقه ای طولانی دارد و البته تطوراتی را پشت سر گذارده که نشان نوپایی و بی ریشه گی نیست، اما حضور عینی و خارجی آن به پیروزی انقلاب اسلامی در ایران باز میگردد .
این امر نیز دانشوران شیعی را به تفکر و تامل فرا میخواند تا بتوانند آن را فراتر ازحوزهء فقاهت شیعی و در مواجهه با سایر تئوریهای سیاسی اسلامی و غیر اسلامی عرضه کنند .
این دو پدیده تنها دو مسئلهء علمی _ سیاسی نیست ، بلکه دو عرصهء کلان تفکر است که به بستری فراخ از میراث دینی و مذهبی بر میخورد و نفی و اثبات آن بر این دامنهء گسترده اثر میگذارد .
گرچه بیش و کم، در کتابها و مطبوعات، به گونه ای سطحی و عمیق و به اجمال و تفصیل، از این قضایا یاد میشود، اما مطالعهء ویژه، کارشناسانه و روزآمد آن، باری بر زمین مانده است .
تصمیم حکیمانهء دبیرخانهء مجلس خبرگان بر انتشار فصلنامهء حکومت اسلامی در پی برداشتن این بار سنگین است .
" حکومت اسلامی"، که سمبل اندیشه و فقه سیاسی اسلام و تداعی کنندهء نهضت علمی و عملی امام خمینی(قده )در جهان معاصر است، میکوشد تا بستری علمی و سالم برای طرح این گونه مباحث و تفکر و تامل در بارهء آن را فراهم سازد .
این نشریه با الهام ازرهنمودهای مقام معظم رهبری، حضرت آیه الله خامنه ای(مد ظله ) دردیدار با مسئولان فصل نامه، اهداف زیر را فرا روی خود قرار داده است :
1 .تبیین اندیشه سیاسی اسلام
2 .معرفی فقه سیاسی
3 .تبیین اندیشهء سیاسی مبتنی بر"ولایت فقیه "
4 .فراهم سازی بستر گفت و گوهای علمی در عرصهء سیاست دینی
5 .پرداختن به تاریخ سیاسی مسلمین .
در پرتو این هدفها، اندیشه وران عرصهء سیاست و سیاست دینی را در مسائل ذیل به همکاری فرا میخوانیم :
یک :فلسفهء سیاسی در اسلام .
فلسفهء سیاسی که گاه با تعبیرات دیگری چون اندیشهء سیاسی، تئوری سیاسی و...از آن یاد میشود، به مباحث نظری و اساسی در سیاست، مانند پدیدهء دولت، مشروعیت، قدرت، عدالت، ارتباط فرد و جامعه و...نظر دارد .
تحقیق در این مفاهیم در حوزه تفکر اسلامی و شیعی، یکی از ضرورتهایی است که فصلنامه، دانشوران را به مطالعه در آن دعوت میکند .
دو :نظام سیاسی در اسلام .
تحقیق در الگوی پایدار روابط انسانی که مبتنی بر قانون و قدرت مجاز با نگرش دینی است ضرورتی دیگر است .به تعبیر دیگر تحقیق در ساختار سیاسی جامعهء اسلامی، نهادهای سیاسی وابسته و دولت، دومین عرصه ای است که نشریه در پی آن است .
سه :فرهنگ سیاسی در اسلام .
فرهنگ سیاسی که گاه به احساسات، تلقیات، باورها، آرمانها، هنجارها و ارزشهای فرهنگی یک جامعه یا نظام سیاسی اطلاق میشود و گاه به سطح دانش و ادراک طبقات گوناگون و اقشار اجتماعی از قدرت و سیاست گفته میشود، بستری دیگر برای پژوهش است .
در این باره میتوان نگاه توصیفی داشت و فرهنگ سیاسی را در گذشته و حال جامعه های اسلامی بیان کرد، و نیز میتوان گرایش توصیه را در پیش گرفت بدین معنا که آیین اسلام چه ارزشهای فرهنگی را برای جامعه میپسندد و به چه سطحی ازدانش سیاسی فرا می خواند .
چهار :فقه سیاسی در اسلام .
نگاه فقهی و حقوقی به مباحث درونی سیاست، چه روابط داخلی حاکمیتها و چه روابط خارجی، بستری دیگر برای اندیشه کردن است .به ویژه اینکه فقه سیاسی در فرهنگ فقهی حوزه های علوم دینی، هنوز حد و رسم روشنی نیافته و روش تدوین آن، و نیز ارتباطش با فلسفهء سیاسی، نظام سیاسی و فرهنگ سیاسی آشکار نیست .
پنج :قانون و قانونگذاری در اسلام .
پرداختن به مباحث حقوق اساسی گرچه بافقه سیاسی قرابت ، بلکه تااندازه ای تداخل دارد، ولی توجه ویژه ای طلب میکند .از این رو، غور در مباحث قانون، چگونگی قانونگذاری در اسلام و قانون اساسی فصلی ممتاز است .
شش :نظریهء ولایت فقیه.
همانگونه که پیش از این گفته شد، حضور اندیشهء سیاسی شیعی یکی از پدیده های نو در جهان معاصر است .در این اندیشه ولایت فقیه عنصر اصلی است .تحقیق در بارهء آن وکاوش از مسائل تازه یاب و نیز تبیین روشن از مبانی و نتایج و تطورات این تئوری، مورد تاکید نشریه است .
هفت :تاریخ اندیشه و فقه سیاسی در اسلام .
گذشته، چراغ راه آینده است .حفظ میراث گذشته، فخر فرهنگی برای آیندگان است، همانگونه که دریافت ضعفها و سستیهای پیشین، مایهء عبرت .
پیشینه فرهنگی مسلمانان را نظاره کردن و اندیشه های سیاسی، فلسفه ها و نظام هایش را به مطالعه نشستن، و تحولات سیاسی و فراز و فرودهای آن را به بحث گذاردن، از آنرو که فواید یاد شده را داراست، از اهداف دیگر نشریه است .
هشت :پژوهشهای تطبیقی در حوزهء سیاست .
ارزش پژوهشهای تطبیقی در عرصه های مختلف علوم انسانی بر کسی پوشیده نیست .نظریات ارباب معرفت را کنار هم نهادن از مهمترین ارکان بالندگی دانش و بهترین شیوه در نشان دادن سستیها و قوتها است . تطبیق میان اندیشه های متفکران اسلامی مذاهب مختلف، مقارنه و سنجش آرا و نظریه های دینی و دیگر مکتبها در قلمروهای یاد شده، ضرورتی است که این فصلنامه، دانشوران را به آن دعوت میکند .
نه :نهادهای عالی در جمهوری اسلامی ایران .
پژوهش درمبانی فقهی و حقوقی عالیترین نهادهای مرتبط با حوزهء رهبری، چون مجلس خبرگان، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت، و نیز ضرورت و چگونگی شکلگیری این نهادها از دیگر بخشهای فصلنامه است .
ده :نظریه پردازان اندیشه سیاسی اسلام .
پرداختن به شرح حال .اندیشه ها وآثار متفکران اسلامی در حوزهء سیاست، به ویژه آنان که صاحب مکتب و نظریه بوده اند، پیوند نسل نو را با گذشته تثبیت میکند .از این رو نشریه فضایی را برای آن در نظر گرفته است .
یازده :نقد و معرفی کتاب .
نقد و معرفی کتاب در عرصه های یاد شده، فصلی از فصول مجله است .معرفی سیاستنامه هایی که به خامهء دانشوران اسلامی نوشته شده و نیز پایان نامه ها، رساله ها و مقاله ها به تنوع و غنای نشریه خواهد افزود .
دوازده :کتابشناسی .
کتابشناسیهای اجمالی و توصیفی در زمینه های فوق و نیز کتابشناسی متفکران اسلامی که در عرصهءسیاست، صاحب مکتب و فکر بوده اند بخشی دیگر از مجله است .
سیزده :مکتوبات سیاسی .
نامه های سیاسی که میان عالمان اسلامی و رجال سیاسی مبادله شده، و نیز اعلامیه ها و فتاوای سیاسی که نشانگر حضور سیاسی آنان است و ازدیدگاه و رای آنان پرده بر میدارد، در مجله جای میگیرد، و آشنایان با چنین آثاری به همکاری دعوت میشوند .
چهارده :معرفی و احیای متون کهن سیاسی .
معرفی نسخه های کهن در عرصهء سیاست و نیز احیای آثاری که از حجم کم برخوردار است، مورد توجه مجله است .
در پایان از دل میگوییم که پس از امید به عنایت حضرت احدیت، دوام، غنا و نشاط مجله را در گرو نقد و نظر و همکاری علمی فرزانگان و ارباب معرفت میدانیم .
سردبیر
پینوشت ها :
1 .الکافی، ج1، ص200 .
2 .نهج البلاغه، خطبهء 40 .
