حوزه نجف داشته ها و بایسته ها

تأسیس حوزه علمیه نجف

نویسندگان این مقاله معتقدند : بی تردید ورود شیخ طوسی (385-460ه) به نجف، نقطه عطفی در شکل گیری و پختگی حوزه علمیه نجف به شمار می رود؛ اما در این که وی موسس حوزه نجف بوده، یا قبل از ورودش به این شهر، حوزه نجف دایر بوده است، دو دیدگاه وجود دارد که به نظر می رسد شواهد تاریخی موید دیدگاه نخست است، و تاریخ ورود شیخ به نجف در سال 448 هجری قمری و 1027 میلادی را باید تاریخ تاسیس حوزه نجف به شمار آورد.

عالمان بزرگ حوزه علمیه نجف

درباره عظمت و اقتدار شیخ طوسی می نویسند: تاریخ نویسان این خضوع و تبعیت را « دوران مقلده» خوانده و از آن به دروه فترت و رکود علمی نجف یاد کرده اند؛ چرا که غالب عالمان این دوره از مقلدان شیخ بوده اند؛ سر انجام این دوره با زمینه سازی عالمانی نظیرابن زهره (511-585 هق)، سدیدالدین حمصی ابی الصلاح حلبی و با دست توانای ابن ادریس حلی (543-598 هق) خاتمه یافت، و دوران جدیدی از رشد و شکوفایی اجتهاد دینی در حوزه نجف و نیز حله آغاز شد.

محققان ارجمندی نظیر محقق حلی (602-676 ه . ق)، علامه حلی (648-726 هق)، فخر المحققین فاضل مقداد شهید ثانی (911-965 هق) و شیخ حسن صاحب معالم (959-1011 هق) در ثمر دهی و استواری این حرکت جدید که تا ظهور اخباریان در اوایل قرن یازدهم ادامه یافت، نفش محوری ایفا کردند.

شاید بتوان شیخ انصاری را که آثار نهضت علمی او را تا امروز شاهد هستیم، آغاز کننده دوران جدیدی از نو آوری و پویایی اجتهاد علمی در حوزه علمیه نجف به شمار آورد. پس از شیخ انصاری، میرزای شیرازی

(1230-1312 هق) میرزای رشتی (1234-1312 هق)، شیخ هادی طهرانی (1253-1321هق)، آخوند خراسانی (1255-1329هق)، میرزای نایینی (1277-1355 هق) آغا ضیاء الدین عراقی (1278-1361هق) و شیخ محمد حسین اصفهانی (1296-1361هق) ازمهم ترین میراث داران شیخ انصاری هستند که در حوزه نجف به اوج شکوفایی طلایی خود رسیدند. در دوران معاصر نیز باید از شخصیت های علمی، نظیر آیت الله سید ابوالقاسم خویی (1317-1413 هق)، امام خمینی (1320-1410 هق) و شهید محمد باقر صدر (1353-1400) نام برد. بی شک اگر تسلط حزب بعث بر عراق و تلاش گسترده آنان در اضمحلال و نابودی حوزه نجف نبود، امروز با دریایی از شکوفایی اعتلا و اقتدار علمی در این حوزه شریف روبرو بودیم.

مراکز علمی نجف

الف: مدارس

- صحن شریف حضرت امیر(ع) که خود یکی از مدارس حوزه علمیه نجف بوده و از آن به «مدرسه الصحن الکبری» یاد می شود؛

- مدرسه مرتضویه که سید حیدرآملی درآن ساکن بوده است؛

- مدرسه مقداد سیوری یا مدرسه سلیمیه ساخته صاحب کتاب «کنز العرفان فی فقه القرآن» از شاگردان شهید اول؛

- مدرسه شیخ عبدالله که اکنون خراب شده است؛

- مدرسه کاشف الغطاء که مزار خاندان کاشف الغطاء هم در آنجا است؛

- مدرسه شیخ مهدی که آن را شیخ مهدی بن شیخ علی آل کاشف الغطاء در سال 1284 ه . ق بنا کرده است.

ب : مساجد

از دیگر مراکز علمی شهر نجف مساجد بوده که محل پر رونقی برای درس و بحث های علمی به شمار می رفته است. پاره ای از این مساجد عبارتند از:

- جامع شیخ طوسی؛

- مسجد خضراء در داخل حرم شریف؛

- مسجد شیخ انصاری؛

- مسجد هندی؛

- مسجد عمران در داخل حرم شریف.

ج : کتاب خانه ها

دسته ای از کتابخانه ها ی مهم شهر نجف به این شرح است:

- کتابخانه امیرالمومنین(ع) (علامه امینی)؛

- کتابخانه آیت الله حکیم؛

- کتابخانه امام حسن مجتبی (ع).

- کتابخانه آغا بزرگ طهرانی؛

- کتابخانه مدرسه آیت الله بروجردی ( کتاب های آن به مدرسه قوام منتقل شده است)

مزیت ها و کاستی های حوزه نجف

الف : مزیت ها و ویژگی ها

- وجود حرم شریف باب مدینه العلم، امیر المومنین علی ابن ابی طاب(ع)؛

- قوت آموزش و پژوهش؛

- تالیف و تصنیف؛

- آزادی انتخاب استاد، مکان و زمان؛

- کم بودن تعطیلات؛

- پرورش مجتهد و عالمان و مراجع طراز اول؛

- الگوی سایر حوزه ها؛

- زهد و پارسایی.

ب: کاستی ها

- تک ساحتی بودن حوزه نجف؛

- رکود سایر رشته های علوم اسلامی؛

- ضعف سیستم آموزشی؛

- فقدان حرکت های جمعی پژوهشی؛

احیا و باز سازی حوزه نجف

نویسندگان برای احیای حوزه نجف مطالعاتی را ضروری می دانند:

مطالعه وضعیت آموزشی حوزه نجف در طول دوران طلایی چرا که زمینه سازی و تمهید دانش علوم اسلامی در این سطح انجام می گرفت و اساتید برجسته و محققان ارزنده از این جایگاه هدایت می شده اند

جایگاه شناسی پژوهشی در حوزه نجف که تبلور و تجلی آخرین دست آوردهای آن حوزه، زمینه ساز نظریه پردازی های کلان در علوم اسلامی به شمار می رود.

مطالعه در موجودیت کلان آموزشی و پژوهشی حوزه نجف در تعامل با فضای اجتماعی فرهنگی و سیاسی آن روز دنیای اسلام، بی شک این مطالعه سر نخ هایی رادر چگونگی پیدایی تمدن عظیم شیعی و حفظ آن تمدن ارزنده در طول قرون بهداشت خواهد داد.

نیازها و ابزار لازم برای این حرکت سه لایه ای که در نهایت منجر به بینش صحیح جهت اصلاح بازسازی و احیای دانشگاه عظیم اسلامی نجف اشرف خواهد شد، بسیارند که پاره ای از آن ها به شرح زیر است:

1. تسلط بر تمامی جریانات روشنفکری و اصلاح گرایانه در حوزه علمیه نجف در طول دوران شکوفایی،

به ویژه در دوره متاخرین؛

2.آشنایی کامل با تشکل های سیاسی فرهنگی که در آن حوزه پیدا شده، همچون تشکل جماعة العلما؛

3.انجمن های ادبی در نجف اشرف که بیشتر اعضای آن از فضلا و محققان شاعر و ادیب حوزه علمیه بوده اند؛

4. توصیف و تحلیل آخرین وضعیت علمی حوزه نجف در آخرین دوره و نسل این حوزه؛

5. در دست داشتن آمار دقیق آخرین اطلاعات علمی – پژوهشی و محققان آن حوزه.

× پژوهش و حوزه / سال چهارم ، شماره 16، 1382