سندی از دورهء صفویه

مشخصات ظاهری سند

این سند که مربوط به دورهء شاه سلیمان صفوی است در ذی القعده الحرام سال 1097 صادر گردیده است. موضوع این سند, انتصاب فردی به اسم میرزا هدایت جابری به مقام وزارت بیگلربیگی شیروان است که با خط نستعلیق بسیار خوش و مذهب نگاشته شده است.
بالای سند دارای مهر بزرگ شاه سلیمان صفوی است. این سند اکنون در سازمان اسناد ملی ایران با کد تنظیم 13001 نگهداری می شود.
فواید این سند

گذشته از استفادهء ادبی که از سند مزبور می توان نمود, به لحاظ تاریخی و سیاسی نیز فواید بسیار بر آن مترتب است. این سند گویای تمرکز قوای اداری است که در دورهء وزارت عظمای شیخ علیخان زنگنه (1080 1100) وزیر معروف شاه سلیمان صفوی به وجود آمده بود. این وزیر با ایمان و کاردان برای نظارت و کنترل بیش تر بر ولایات ایران که به طریق نظام ممالک (در مقابل خاصه) اداره می شدند, قدرت حکام و بیگلربیگیان را محدود و مقید نموده بود. یکی از سیاست های او برای این منظور, انتصاب مقامات مهم در ایالت های از نوع ممالک از سوی مرکز بوده است. شیخ علیخان به این وسیله ضمن آن که یک حاکم یا بیگلربیگی را که در تیول یا منطقهء تحت اداره اش کنترل می نمود, با تقسیم وظایف و مشخص نمودن چهارچوب وظایف وزیر و حاکم و تمییز و روشن نمودن آن از یکدیگر به ادارهء هرچه بهتر امور آن ایالت و اجرای عدالت و کمک به رشد و توسعهء اقتصادی و... در میان مردم ساکن آن کمک می رساند.
متن سند

فرمان همایون, شرف نفاذ یافت آن که بنابر عنایت بی غایت شاهانه و شفقت بی نهایت پادشاهانه, دربارهء شرافت و وزارت و معالی1 پناه نجائب2 و عزت و عوالی دستگاه3 نظاما للشرافه والوزاره والنجابه والمعالی, میرزا هدایت الله جابری, از ابتدای بارس ئیل وزارت و رتق و فتق مهمات سرکار عالی جاه بیگلربیگی الکاء4 شیروان را به مشارالیه شفقت و مرحمت فرموده ارزانی داشتیم که به واجبی5 به امر مزبور و لوازم آن قیام و اقدام نموده, در معموری و آبادانی الکاء و ترفیه6 حال رعایا و برایا7 و انتظام امور ایل و قشون, دقیقه(ای) فوت و فرو گذاشت نکرده چنان نماید که کمال سویت 8 و راستی در میان رعایا و برایا مرعی و مسکوک بوده, از احدی حیف و میل و زیادتی به عجزه و زیردستان واقع نشود و عالی جاه بیگلربیگی و امرای کرام تابین9 او و سادات عظام و کلانتران و ملکان جزو و ارباب10 و اهالی و کدخدایان و عموم رعایا و متوطنین11 و جمهور12 سکنه محال تیول عالی جاه مشارالیه شرافت و وزارت پناه مومی الیه را وزیر به استقلال آن سرکار دانسته, موقوف شعور13 او داد و ستد مداخل و مخارج و سایر امور ننموده, دست تکفل14 او را در امور وزارت آن سرکار قوی و مطلق دانند و سخن و صلاح حسابی او که در باب ضبط و ربط معاملات و تکثر زراعات و آراستگی قشون و آبادی ملک و ترفیه حال رعایا گوید تجاوز نکنند و رسوم امر مزبور را که در جزو مقرر و معمول بوده و مهم سازی15 وزرا نموده اند و قبل از این به سبب عدم تعیین وزیر مقرر شده بود که هرساله انفاد16 درگاه معلی نمایند سال به سال به مشارالیه واصل سازند که هرساله مبلغ دویست تومان را از آن جمله به جهت دیوان ضبط نماید و شرافت و وزارت پناه مشارالیه به موجبی که در باب وزرای امرای عظام مقرر فرموده ایم هر سه سال نسخهء منقحه 17 بر اسامی و مواجب قشون و جمعی که در هر سال اخراج و متوفی و عوض جماعت مزبوره در چه تاریخ که ملازم شده باشند درست, و عالی جاه بیگلربیگی مهر نموده , به درگاه جهان پناه فرستد که بعد از ملاحظه در دفاتر خلود 18 ثبت و ضبط مسئول شود و مبلغ دویست تومان مزبور را در سرکار ضابطهء ابوالجمع وزیر مشارالیه و سال به سال به اسم او حواله نمایند و تتمه را مخصوص مومی الیه دانند و درین باب قدغن دانسته هر ساله حکم مجدد طلب ندارند و چون پروانچه به توقیع 19 وقیع رفیع منیع اشرف, مزین و محلی گردد اعتماد و اعتبار نمایند و در عهده شناسند.
تحریرا فی شهر ذی قعده الحرام سنه1097